W ostatnich latach obserwuje się w Polsce wzrost zainteresowania uprawą dyni zwyczajnej (Cucurbita pepo) — przede wszystkim cukini i patisonów, natomiast dynia olbrzymia (Cucurbita maxima) mimo dużej wartości odżywczej, łatwej uprawy, plenności i możliwości różnorodnego użytkowania owoców ciągle jest warzywem niedocenianym i słabo rozpowszechnionym.
| Dynia olbrzymia jest bogata w karoten (prowitaminę A), witaminy C, B1, B2, PP oraz sole mineralne — fosforu, potasu, żelaza, wapnia i magnezu. Szczególnie cenione są odmiany o pomarańczowym miąższu, które zawierają dużo karotenu (głównie α i β) mającego działanie antyutleniające i inaktywujące wolne rodniki, co przeciwdziała nowotworom i chorobom układu krążenia. Dynia olbrzymia działa też łagodząco i regenerująco na przewód pokarmowy i wątrobę. Jest jednym z ważniejszych komponentów odżywek dla dzieci. Smaczne nasiona przeciwdziałają cukrzycy i są skuteczne w zwalczaniu pasożytów przewodu pokarmowego. | |
| Wymagania | |
| Dynia ma najmniejsze wymagania cieplne ze wszystkich warzyw dyniowatych. Optymalna temperatura wzrostu roślin to 25°C, a powyżej 12°C nasiona kiełkują już po 6–8 dniach od siewu. Rośliny potrzebują dużo wody. Związane jest to z dużą powierzchnią liści oraz płytkim systemem korzeniowym. Przy niedoborze wody owoce są mniejsze, zwierają jednak więcej suchej masy i są słodsze. Dynia ma też duże wymagania glebowe. Może być uprawiana na różnych typach gleb, z wyjątkiem zlewnych, ciężkich i zimnych. Najlepsze pod jej uprawę są średnio zwięzłe, o znacznej zawartości próchnicy, żyzne, przepuszczalne i przewiewne, szybko nagrzewające się, o odczynie zbliżonym do obojętnego. Przy odpowiednim nawożeniu i dostatecznym zaopatrzeniu roślin w wodę na glebach tych uzyskuje się z reguły bardzo wysokie plony. | |
| Zmianowanie | |
| Dynia nie jest wrażliwa na przedplon — może być uprawiana po wszystkich roślinach z wyjątkiem należących do tej samej rodziny. Na tym samym polu nie należy jej uprawiać po sobie ani po innych roślinach dyniowatych częściej, niż co 4 lata. Pozostawia stanowisko wolne od chwastów, o dobrej strukturze, jest więc dobrym przedplonem dla wielu warzyw. Duża rozstawa, jakiej wymaga pozwala — w początkowym okresie wegetacji — uprawiać współrzędnie, na przykład kalafiory, wczesną kapustę czy cebulę z dymki na szczypior. Warzywa te sadzi się wcześniej, pozostawiając wolne miejsca do siewu nasion lub sadzenia rozsady dyni. | |
| Przygotowanie pola i nawożenie | |
| Pole pod uprawę dyni powinno być starannie przygotowane, aby stworzyć roślinom korzystne warunki powietrzne i wilgotnościowe. Uprawia się ją na stanowisku w pierwszym roku po przeprowadzonym jesienią nawożeniu organicznym (40 t/ha obornika). W drugim roku po oborniku może być uprawiana tylko na glebach bardzo żyznych, w dobrej kulturze i zasobnych w składniki pokarmowe. Przed zimą należy wykonać głęboką orkę i pozostawić pole w ostrej skibie. Pierwszą uprawką wiosenną, zmniejszającą parowanie wody i przyspieszającą ogrzewanie gleby, jest włókowanie, następną — spulchniające kultywatorowanie, kolejną — wyrównujące powierzchnię pola bronowanie. Orientacyjne dawki nawozów mineralnych na hektar wynoszą: 120-200 kg N (450–600 kg saletry amonowej), 200–300 kg P2O5 (450–600 kg superfosfatu potrójnego) i 150–360 kg K2O (300–700 kg siarczanu potasu lub 250–600 kg soli potasowej). Nawozy fosforowe i potasowe można rozsiać jesienią lub w czasie wiosennego przygotowania pola. Lepszy jest siarczan potasu, ponieważ dynia, podobnie jak ogórek, jest wrażliwa na chlorki. Nawozy azotowe rozsiewa się wiosną — 2/3 dawki przed siewem lub sadzeniem dyni, a 1/3 pogłównie, w okresie zawiązywania pierwszych owoców. Warzywo to dobrze reaguje także na dokarmianie dolistne nawozami wieloskładnikowymi. | |
| Odmiany | |
| ● ‘Amazonka’ — niezbyt silnie rosnąca odmiana o półkrzaczastym typie wzrostu. Rośliny tworzą 3–6 niedużych, kulistych owoców o masie 1–1,5 kg. Owoce mają pomarańczową skórkę i ciemnopomarańczowy miąższ. Zawierają 10–15% suchej masy, 9–13 mg karotenu w 100 g świeżej masy. Stanowią dobry surowiec dla przetwórni produkujących soki i kremogeny dla dzieci. ● ‘Ambar’ — odmiana o półkrzaczastym typie wzrostu. Rośliny tworzą 2, 3 kulisto-spłaszczone owoce o średniej masie 2–4 kg, ciemnozielonej skórce z szarymi cętkami i twardym, intensywnie pomarańczowym miąższu. Zawierają 15–18% suchej masy i 10–12 mg β-karotenu w 100 gramach. Owoce mają małe gniazdo nasienne i nie mają pustej, wewnętrznej przestrzeni, dzięki czemu są mniej podatne na uszkodzenia, nie pękają podczas zbioru i lepiej się przechowują. Mogą być przetrzymywane do marca zachowując przez cały czas dużą zawartość witaminy C. Odmiana ta ma wielostronne zastosowanie — do bezpośredniego spożycia, dla przetwórstwa i dla przemysłu cukierniczego. ● ‘Aura’ F1 — pierwsza polska odmiana mieszańcowa. Rośliny o zwartym, półkrzaczastym pokroju tworzą 3–6 kulistych owoców o masie 3–4 kg. Mają one łososiowo-pomarańczową skórkę, gruby, żółtopomarańczowy miąższ o bardzo dobrym smaku. Duży plon owoców o znacznej zawartości suchej masy i karotenu sprawiają, że jest to wartościowa odmiana do uprawy dla potrzeb przemysłu przetwórczego i do bezpośredniego spożycia. ● ‘Bambino’ — odmiana średnio wczesna, bardzo plenna. Rośliny płożące, o długich rozgałęzionych pędach. Owoce kuliste, nieco spłaszczone, o masie około 15 kg, o pomarańczowej do ciemnopomarańczowej, delikatnej skórce pokrytej szarą siateczką. Miąższ zwarty, soczysty i kruchy, ciemnopomarańczowy. Owoce odznaczają się dużą zawartością suchej masy, karotenu i witaminy C, są przydatne do bezpośredniego spożycia i do przetwórstwa. ● ‘Melonowa Żółta’ — odmiana średnio wczesna, bardzo plenna. Rośliny płożące, o bardzo długich (do 10 m) pędach. Owoce duże (25-30 kg), kuliste do kulisto-spłaszczonych, o różowopomarańczowej skórce, pokrytej szarą siateczką. Miąższ zwarty, soczysty, jasnopomarańczowy do żółtopomarańczowego. Owoce trwałe w przechowywaniu. Przydatne do bezpośredniego spożycia i do przetwórstwa. | |
| Siew i pielęgnacja | |
| Dynię olbrzymią można uprawiać z siewu wprost na pole (w cieplejszych rejonach) lub z rozsady. Nasiona wysiewa się po 10 maja, gdy gleba jest już ogrzana do około 12°C, gniazdowo po 2, 3 sztuki w rozstawie 100–200 x 80–150 cm, na głębokość 3–4 cm. Do obsiania hektara potrzeba 3–4 kg nasion. Uprawa z rozsady jest praktykowana w rejonach o chłodniejszym klimacie lub dla uzyskania wcześniejszego plonu. Rozsadę dyni przygotowuje się w doniczkach, ponieważ tak jak ogórek źle znosi przesadzanie. Jej produkcja trwa około 4, 5 tygodni. W połowie kwietnia wysiewa się po 2 nasiona do doniczek o średnicy 8–10 cm, wypełnionych podłożem do 2/3 objętości. Po wschodach pozostawia się jedną, silniejszą roślinę i uzupełnia ilość podłoża. Na przygotowanie rozsady do obsadzenia hektara potrzeba tyle nasion jak przy siewie wprost na pole. Zużycie nasion można zmniejszyć nawet o połowę (do 1,5–2 kg) wysiewając podkiełkowane nasiona pojedynczo do doniczek. Po zahartowaniu rozsadę, która powinna mieć dobrze wykształcone 3 liście właściwe, sadzi się na miejsce stałe w drugiej połowie maja w rozstawie 100–200 x 80–150 cm. Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne to przerywka — po wschodach usuwa się słabsze siewki pozostawiając w gnieździe tylko po jednej roślinie, spulchnianie gleby i odchwaszczanie. Chwasty stanowią zagrożenie do czasu zakrycia międzyrzędzi przez rośliny dyni. Ręczne lub mechaniczne zwalczanie chwastów można wyeliminować lub ograniczyć, wykorzystując herbicydy zalecane w Programie ochrony warzyw (HO 1/2002). Korzystny wpływ na wielkość i jakość plonu ma nawadnianie plantacji, zwłaszcza w okresie kwitnienia i zawiązywania owoców. Dla przyspieszenia plonowania można młode rośliny ciąć za 5, 6 w pełni rozwiniętym liściem pędu głównego, co przyspiesza wyrastanie owocujących pędów bocznych. Zaleca się także uszczykiwanie w połowie sierpnia wierzchołków tych pędów nad drugim liściem za ostatnim owocem oraz wycinanie wszystkich pędów nieowocujących. Często, by uzyskać większe i dorodniejsze owoce, przerzedza się również zawiązki i pozostawia na roślinie 3, 4 najsilniejsze — u odmian o dużych owocach — lub 6-8 u odmian o średniej wielkości owocach. | |
| Zbiór i przechowywanie | |
| Owoce dyni olbrzymiej zbiera się, gdy są całkowicie dojrzałe, co poznaje się po zmianie barwy skórki na intensywniejszy kolor i „pustym” dźwięku przy pukaniu. Zawierają wtedy najwięcej cukrów. Jesienią, przed spodziewanymi przymrozkami, należy zebrać wszystkie owoce, gdyż przemarznięte szybko gniją. Plon dyni wynosi 50-60 ton/ha. Przez 10–14 dni po zbiorze owoce powinny być przechowywane w temperaturze 26–30°C i wilgotności powietrza około 80% — takie warunki sprzyjają zabliźnianiu się skaleczeń skórki powstałych podczas zbioru i transportu. Później najlepiej przechowywać je w temperaturze 5–10°C i wilgotności powietrza 70–80%. W takich warunkach mogą być przechowywana nawet przez kilka miesięcy. | |
| Dr hab. Wanda Wadas, mgr inż. Edyta Kosterna pracują w Akademii Podlaskiej w Siedlcach |
