Jest polifagiem, występuje na wielu gatunkach roślin uprawnych i dziko rosnących. Od wielu lat wyrządza bardzo duże szkody na plantacjach cebuli, pora oraz kapusty głowiastej białej i włoskiej.

Opis i rozwój szkodnika. Owady dorosłe (fot. 1) osiągają długość 1–1,3 mm. Barwa ich ciała jest zmienna — wiosną i latem występują najczęściej osobniki jasnożółte, natomiast zimujące są ciemno zabarwione. Mają po dwie pary jasnych, dobrze rozwiniętych skrzydeł, z dwiema podłużnymi żyłkami na przednich. Brzegi skrzydeł mają charakterystyczną frędzlę włosków, podczas spoczynku są złożone płasko na odwłoku. Jaja są bardzo małe — 0,25 x 0,15 mm, nerkowate, białe.

FOT. 1. WCIORNASTEK TYTONIOWY - POSTAĆ DOROSŁA (SAMICA)

FOT. 2. LARWA WCIORNASTKA TYTONIOWEGO

Zimują owady dorosłe w resztkach roślinnych, w pozostawionych na polu porach, w przechowalniach oraz w wierzchniej warstwie gleby. Na wiosnę przelatują na rośliny żywicielskie dziko rosnące i uprawne. Owady dorosłe zaczynają nalatywać na pory w 3.–5. tygodniu po posadzeniu. Samice składają pojedynczo jaja w tkankę roślinną. Po czterech dniach wylęgają się larwy. Cały rozwój przechodzą one na roślinie, na której się wylęgają. Część larw schodzi do gleby celem przepoczwarczenia się, pozostałe robią to na roślinie. W optymalnej temperaturze 25–28°C cykl rozwojowy od jaja do osobnika dorosłego trwa 20–30 dni. Rocznie w naszych warunkach rozwija się 4 do 6 pokoleń wciornastka tytoniowca. Najliczniej szkodnik ten występuje w sierpniu i we wrześniu.

Objawy żerowania i szkodliwość. Uszkodzenia powodowane są przez owady dorosłe i larwy, które wysysają sok komórkowy z tkanek liści pora. Do uszkodzonych komórek dostaje się powietrze powodując powstawanie drobnych, białosrebrzystych plamek (fot. 3). Przy

FOT. 3. BIAŁOSREBRZYSTE PLAMY NA LIŚCIACH PORA SPOWODOWANE ŻEROWANIEM WCIORNASTKÓW

Zwalczanie. Jest bardzo trudne ze względu na ciągłe ich naloty na plantacje porów z innych gatunków żywicielskich i ukryty sposób żerowania wewnątrz roślin. Opryskiwanie należy rozpocząć po zauważeniu pierwszych uszkodzeń lub samych wciornastków. Zabieg trzeba powtórzyć po 7 dniach. Po zbiorach cebuli ponownie zaleca się wykonanie dwóch opryskiwań porów co 7 dni, tymi samymi preparatami, które stosowane są do zwalczania wgryzki szczypiorki. Skuteczne są również: Bulldock 025 EC (0,2 l/ha), Fytanon 500 EC (1,5 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Orthene 75 SP (1 kg/ha), Reldan 400 EC (1,2 l/ha), Sumi-Alpha 050 EC (0,2 l/ha).W ogrodach działkowych i przydomowych zaleca się uprawę współrzędną porów z marchwią i koniczyną białą niskorosnącą — odmianami 'Palestine' i 'Santa', co wpływa na znaczne zmniejszenie liczebności wciornastków na porach.

Szkodnik ten z każdym rokiem rozprzestrzenia się coraz bardziej na terenie całego kraju, szczególnie licznie występuje w południowej i południowo-wschodniej części Polski. Uszkadza również cebulę z dymki, szczypiorek i czosnek.

Opis i rozwój szkodnika. Jest to niewielka muchówka — samice osiągają od 3,8 do 4,2 mm, samce są mniejsze. Owady dorosłe są szare, z żółtą głową i ciemnym odwłokiem, na którego bokach widoczny jest żółty pasek. Jaja są mlecznobiałe, podłużne, wielkości 0,5 x 0,2 mm. Larwy dorastają do 5 mm długości, początkowo są białe, w miarę rozwoju żółkną. Ciemnobrązowa poczwarka, zwana bobówką, ma 3–4 mm. W ciągu roku rozwijają się dwa pokolenia szkodnika. Zimują bobówki drugiego pokolenia w roślinach pora pozostawionych na polu lub złożonych w przechowalniach. Mogą zimować również larwy, które przepoczwarczają się (fot. 4) wiosną następnego roku. W zależności od warunków pogodowych wiosenny wylot muchówek zaczyna się w drugiej lub trzeciej dekadzie kwietnia. Ostatnie samice występują w końcu maja lub na początku czerwca. Muchówki letniego pokolenia pojawiają się od sierpnia i latają do października. Samice składają jaja w liście pora, cebuli i szczypiorku. Żerowanie larw trwa do połowy listopada.

FOT. 4. BOBÓWKA MINIARKI PORÓWKI

Objawy żerowania i szkodliwość. Samice nakłuwają pokładełkiem liście i wypijają wypływający sok. W miejscach nakłuć tworzą się białe plamki ułożone w rzędy biegnące wzdłuż liścia. Tam też można znaleźć złożone przez samice jaja. Po kilku dniach wylęgają się z nich larwy, które podczas żerowania kierują się w dół roślin, gdzie wyżerają wąskie tunele, tak zwane miny (fot. 5). Larwy pierwszego pokolenia powodują deformację liści i zahamowanie rozwoju roślin pora. Uszkodzenia spowodowane przez larwy drugiego pokolenia początkowo są niedostrzegane, dopiero po przekrojeniu porów widoczne są długie “miny". W miejscach uszkodzeń tkanka początkowo jest różowo zabarwiona, później brązowieje. Larwy uszkadzają często miękisz kilku kolejnych liści. Rośliny pora uszkodzone przez larwy miniarki mają znacznie obniżoną wartość handlową oraz są atakowane przez bakterie i grzyby chorobotwórcze powodujące gnicie.

FOT. 5. USZKODZENIA PORA PRZEZ LARWY LETNIEGO POKOLENIA MINIARKI PORÓWKI. W MIEJSCU ŻEROWANIA LARW WIDOCZNA BOBÓWKA

Zwalczanie. Nie należy pozostawiać w gruncie porażonych porów, ponieważ mogą znajdować się w nich larwy i bobówki. Plantacje położone na terenie otwartym są mniej uszkadzane, gdyż muchówki wybierają miejsca osłonięte od wiatru. W rejonach, w których stwierdzono liczne występowanie szkodnika w poprzednim roku, zaleca się sadzenie roślin po 15 maja. Przy sadzeniu odmian wczesnych na zbiór letni konieczne jest zwalczanie wiosennego pokolenia miniarki porówki. Zaleca się dwukrotne opryskiwanie młodych roślin po posadzeniu w odstępie 10– 14 dni, a następne 2, 3 zabiegi co 10 dni w drugiej połowie sierpnia i we wrześniu. Zwalczanie – zgodnie z "Programem ochrony warzyw". Pierwsze zabiegi nie dotyczą roślin sadzonych w czerwcu. W okresie jesiennym należy stosować insektycydy o krótkiej karencji.

Opis i rozwój szkodnika. Motyl ma długość 6–8 mm i rozpiętość skrzydeł 10–12 mm. Przednia ich para jest ciemnobrunatnopopielata z białymi plamkami różnego kształtu, tylna — szara z długą strzępiną na brzegach. Jaja — białe, owalne, długości 0,3 mm, przyklejone są do liści. Gąsienice tuż po wylęgu są prawie przezroczyste, mają czarną głowę i długość 0,5–0,7 mm. Dorosłe gąsienice są kremowe, pokryte delikatnymi włoskami, osiągają długość 10–12 mm. Na skutek intensywnego żerowania mogą przybrać barwę zieloną. Na całym ciele mają rzadko rozmieszczone, szare brodawki. Poczwarka osiąga długość 6–8 mm, początkowo jest złocistobrunatna, z wiekiem zmienia zabarwienie na ciemniejsze, otoczona jest kokonem z delikatnej siateczki.

Zimują samice trzeciego pokolenia na porach pozostawionych na polu, na miedzach w sąsiedztwie plantacji, w spękaniach kory drzew, w przechowalniach. Wiosną (druga połowa kwietnia), gdy średnia temperatura powietrza przekroczy 7°C, nalatują na uprawy nasienne porów i cebuli. Zasiedlają głównie rośliny na brzegach pól. Składanie jaj zaczyna się przy temperaturze 15°C, pojedynczo, przeważnie na górnej stronie najmłodszych liści porów, zazwyczaj na tych częściach roślin, które nie są wystawione bezpośrednio na działanie czynników atmosferycznych. Motyle są aktywne nocą, w dzień kryją się na roślinach żywicielskich lub chwastach w pobliżu plantacji. Samice drugiego pokolenia składają jaja w końcu czerwca i na początku lipca w wybijające pędy nasienne. Składanie jaj przez samice trzeciego pokolenia następuje w III dekadzie lipca i w sierpniu, a żerowanie gąsienic w sierpniu i wrześniu. Przepoczwarczanie odbywa się na roślinach porów.

Objawy żerowania i szkodliwość. Gąsienice wylęgają się po 6–15 dniach od złożenia jaj, w zależności od temperatury. Przez osłonki jajowe na 1–2 dni przed wylęgiem widoczna jest ich czarna główka. Młode gąsienice po wyjściu z osłonek jajowych pozostają przez kilkanaście godzin na powierzchni rośliny, następnie wgryzają się do tkanki i wyjadają miękisz liści powodując powstawanie podłużnych jasnych smug. Pozostała skórka zasycha i następnie pęka. Na liściach powstają długie, nieregularne dziury, a liście skręcają się. Gąsienice najczęściej uszkadzają liście sercowe porów, co przyczynia się do zahamowania wzrostu zwłaszcza młodych roślin. Na porach najgroźniejsze jest trzecie pokolenie wgryzki szczypiorki. Rośliny zaatakowane przez tego szkodnika tracą wartość handlową i są porażane przez patogeny. Pozostawione na zimowanie w gruncie przemarzają.

Zwalczanie. Po zbiorze porów należy wykonać głęboką orkę celem zniszczenia gąsienic i poczwarek w resztkach roślinnych. Na zagrożonych plantacjach należy opryskać przede wszystkim brzeżne pasy, gdzie szkodnik ten występuje najliczniej. Najwłaściwszym momentem przeprowadzenia zabiegu chemicznego jest stadium czarnej główki gąsienic i ich wylęgania się, zanim wgryzą się w rośliny. Ze względu na rozciągnięty w czasie lot motyli opryskiwanie należy przeprowadzić 2-, 3-krotnie co 10–14 dni, począwszy od drugiej dekady maja. Zalecanymi preparatami są: Alfamor 050 SC i Alfazot 050 EC (każdy w dawce 0,2 l/ha), Alphatop 100 EC i Alphaquard 100 EC (0,09 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Cyperkil Super 25 EC (0,1 l/ha), Decis 2,5 EC (0,3 l/ha), Diazol 500 EW (0,45 l/ha), Fastac 100 EC (0,09 l/ha), Karate Zeon 050 CS (0,12 l/ha), Patriot 2,5 EC (0,25–0,3 l/ha). Progiem ekonomicznego zagrożenia dla wgryzki szczypiorki jest 0,1% roślin porów porażonych przez pierwsze pokolenie.