Warzywa kapustne
Pospolitą chorobą warzyw kapustnych jest czerń krzyżowych (alternarioza kapustnych). Jej sprawcą są najczęściej Alternaria brassicae, A. brassicicola i A. alternata. Grzyby te powodują także porażenie chwastów z rodziny kapustowatych. Są również sprawcami zgorzeli siewek, zgorzeli podstawy główek kapusty oraz brązowienia róż kalafiora i brokuła. Porażają najpierw najstarsze, dolne liście kapusty, kalafiora czy kapusty pekińskiej, a w następnej kolejności główki kapusty (fot. 1) i róże kalafiorów. Na zaatakowanych warzywach pojawiają się różnej wielkości koncentryczne plamy — ciemno zabarwione, najczęściej z żółtawą obwódką. Ich powierzchnię pokrywa warstwa mączystego, ciemnobrązowego nalotu zarodników konidialnych. Częs-to w miejscach porażenia tkanki zamierają i wykruszają się — powstają dziury. Na porażonych różach kalafiora lub brokuła plamy są lekko zapadające się, brązowe, pokryte czarnym, mączystym nalotem zarodników grzyba. Infekcja jest zwykle powierzchniowa i nie sięga w głąb tkanek róży czy głąba. Alternarioza występuje na większości odmian kapusty pekińskiej, zwłaszcza w czasie tworzenia i dojrzewania główek.
Grzyby te zimują w resztkach pożniwnych roślin uprawnych i w chwastach, które stanowią jedno z ważniejszych źródeł rozprzestrzeniania się alternariozy. Pierwotnym źródłem infekcji mogą być także chore nasiona. W okresie wegetacji zarodniki konidialne grzyba przenoszone są przez wiatr i wodę. Do masowego zakażenia roślin dochodzi, gdy temperatura powietrza wynosi 20–27°C, a okres stałego zwilżenia roślin co najmniej 5 godzin, lub wilgotność powietrza dochodzi do 95–100% i utrzymuje się przez 18–20 godzin.
FOT. 1. A I B — OBJAWY CZERNI KRZYŻOWYCH NA KAPUŚCIE
Profilaktyka i zwalczanie.
- Podstawową metodą zapobiegania chorobie jest wysiewanie nasion zdrowych i prawidłowo zaprawionych fungicydami. W składzie zapraw fungicydowych powinien znajdować się iprodion (substancja aktywna np. preparatu Rovral Flo 255 SC).
- Z chwilą pojawienia się na najstarszych liściach pierwszych objawów choroby należy rozpocząć opryskiwanie roślin środkami z grupy strobiluryn (Amistarem 250 SC — 0,8 l/ha), Rovralem Flo 255 SC (1,5 l/ha) lub zawierającymi pyrimetanil (Mythosem 300 SC — 1,5 l/ha). Amistar 250 SC proponuję używać przemiennie z Rovralem Flo 255 SC. Do cieczy użytkowej należy dodawać środków zwilżająco-przyczepnych (np. Atpolanu 80 EC).
Pomidory
Ciepła i okresowo wilgotna pogoda latem sprzyjała rozwojowi alternariozy pomidorów i ziemniaków. Sprawcami tej choroby są grzyby: Alternaria solani i A. alternata. Występuje ona pospolicie na ziemniakach i pomidorach — przede wszystkim w uprawie polowej, pod osłonami — sporadycznie. Grzyby te mogą także powodować zgorzele siewek pomidora i czarną zgniliznę owoców pomidora. Infekują też paprykę i oberżynę.
Pierwsze objawy choroby pojawiają się na liściach położonych tuż nad ziemią, w postaci różnej wielkości (0,5–1,5 cm średnicy) nieregularnych, nekrotycznych plam z koncentrycznie i strefowo ułożonymi pierścieniami (fot. 2), czasem z żółtawą obwódką. Podobne plamistości pojawiają się na pędach, ogonkach liściowych i kwiatostanach. W przypadku dużego nasilenia patogenu plamy te zlewają się, liście zamierają i zasychają. Na owocach w okolicach szypułki tworzą się rozległe plamy o wyraźnych brzegach (fot. 3). Porażone owoce stają się skórzaste, zasychają i pokrywają się aksamitnym nalotem grzybni — trzonków z zarodnikami konidialnymi. Objawy alternariozy na liściach i pędach mogą czasami przypominać symptomy bakteryjnej plamistości lub zarazy ziemniaka.
FOT. 2. LIŚĆ POMIDORA Z OBJAWAMI ALTERNARIOZY
FOT. 3. NA OWOCACH POMIDORÓW PORAŻONYCH PRZEZ ALTERNARIA SP. PLAMY POJAWIAJĄ SIĘ W OKOLICACH SZYPUŁKI
Pierwotnym źródłem infekcji są najczęściej nasiona i zalegające w wierzchniej warstwie gleby resztki chorych roślin, na których patogen może przetrwać do 2 lat. W trakcie wegetacji zarodniki konidialne grzyba przenoszone są z wiatrem i wodą. Aby doszło do infekcji, powierzchnia liścia musi być zwilżona przez kilkanaście godzin. Do dalszego rozwoju patogen wymaga ciepłej i suchej pogody. Cykl rozwojowy choroby jest bardzo krótki — od infekcji do powstania nowych zarodników upływa tylko 5–7 dni.
Profilaktyka i zwalczanie.
- Prawidłowe zmianowanie z 3–4-letnią przerwą w uprawie na tym samym stanowisku pomidorów lub ziemniaków.
- Chemiczne zaprawianie nasion w celu ograniczenia źródła choroby.
- Po wystąpieniu pierwszych objawów (około trzeciej dekady czerwca lub według sygnalizacji) opryskiwanie fungicydami: Amistar 250 SC — w dawce 1,0 l/ha co 7–10 dni, przemiennie z Bravo 500 SC lub Bravo Plus 500 SC (2–2,5 l/ha).
Środki te, a także Tattoo C 750 SC chronią pomidory kompleksowo przed różnymi chorobami grzybowymi, mogącymi występować współrzędnie z alternariozą (septoriozą, zarazą ziemniaka i szarą pleśnią).
Opryskiwanie Amistarem 250 SC zalecam głównie w czasie owocowania pomidorów, bowiem wtedy alternarioza stanowi największe zagrożenie.
Zalecam także używanie w tym okresie ekstraktu z grejpfruta (Grevit 200 SL — 1,5 l/ha) lub fungicydów miedziowych w mieszaninie z wymienionymi wcześniej preparatami — w celu równoczesnej ochrony pomidorów przed chorobami grzybowymi i bakteryjnymi.
Marchew
Sprawcami alternariozy naci i czarnej zgnilizny korzeni są Alternaria dauci i A. radicina. Grzyby te porażają także inne rośliny: pietruszkę, seler i szpinak. Oba wymienione patogeny wywołują bardzo podobne objawy chorobowe, trudne do rozróżnienia. A. dauci poraża głównie liście, a w okresie wschodów roślin jest jednym ze sprawców zgorzeli siewek. A. radicina występuje najczęściej na korzeniach, rzadziej na liściach, powodując wgłębione, brunatnoczarne, suche plamy, które występują najczęściej w górnej strefie korzeni spichrzowych w okresie przechowywania.
Alternarioza występuje powszechnie ze zmiennym nasileniem w poszczególnych latach i na różnych odmianach marchwi. Grzyb najpierw atakuje najstarsze, dolne liście. Na liściach i ich ogonkach pojawiają się wówczas drobne brązowoczarne plamy, które w późniejszym okresie rozwoju choroby zlewają się ze sobą. Choroba postępuje stopniowo od dolnych, najstarszych liści ku górze. Przy silnym porażeniu następuje przedwczesne zasychanie naci i znacznie obniża się plon, utrudniony jest również zbiór mechaniczny korzeni za pomocą kombajnów.
Największe straty choroba wywołuje na plantacjach nasiennych, powodując zamieranie korzeni w okresie tworzenia kwiatostanów. Porażone wysadki są później jednym z głównych źródeł alternariozy. Objawy porażenia występują też na nasionach, które są pierwotnym źródłem choroby na plantacjach marchwi w pierwszym roku uprawy.
Z zakażonych nasion wyrastają chore siewki, w warunkach podwyższonej wilgotności gleby ulegają one zgorzeli. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka temperatura (optimum 20–30°C) i umiarkowana wilgotność powietrza. W czasie wegetacji zarodniki rozprzestrzeniają się z wiatrem, wodą oraz na sprzęcie mechanicznym podczas prac pielęgnacyjnych. Kilkudniowe okresy ciepłej i deszczowej pogody lub deszczowanie plantacji sprzyjają szybkiemu i masowemu porażeniu roślin.
Wśród licznych odmian marchwi pochodzenia zagranicznego i krajowego istnieją odmiany zarówno tolerancyjne, jak i bardzo wrażliwe na alternariozę — dlatego warto zwracać uwagę na tę ich cechę. Na pietruszce i selerach choroba występuje rzadziej, lecz w przypadku pietruszki naciowej może stanowić pewne zagrożenie.
Profilaktyka i zwalczanie.
- Nie zakładać plantacji na terenach podmokłych lub okresowo zalewanych wodą. Przestrzegać 3–4-letniej przerwy w uprawie marchwi na tym samym polu.
- Wskazane jest wysiewanie marchwi na podwyższonych zagonach, gleba powinna być głęboko spulchniona (do 45 cm), o dobrej strukturze.
- Nasiona zaprawiać kompleksowo fungicydami.
- Latem nie deszczować roślin zbyt często, lepiej podawać duże dawki wody, lecz rzadziej.
- Z chwilą pojawienia się pierwszych objawów choroby na najstarszych liściach, należy przystąpić do systematycznej ochrony plantacji, aby nie dopuścić do przedwczesnego zaschnięcia liści.
- Pozostałe po zbiorze resztki liści głęboko przyorywać.
W ochronie marchwi i innych warzyw baldaszkowatych przed alternariozą naci i korzeni zalecam opryskiwanie co 10–14 dni Amistarem 250 SC (0,8 l/ha), Bravo 500 SC, Bravo Plus 500 SC i Gwarantem 500 SC (trzy ostatnie w dawce 2–2,5 l/ha).