• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 09/2003

Z MOICH OBSERWACJI: ALTERNARIOZY - MOGĄ BYĆ GROŹNE W TYM ROKU

Warunki pogodowe w pierwszej połowie lata nie sprzyjały najgroźniejszym chorobom warzyw, a do tych zaliczam zarazę ziemniaka na pomidorze oraz mączniaki rzekome na cebuli i ogórkach. Nasilone było natomiast występowanie alternarioz. Alternaria sp. należy do bardzo licznego rzędu tak zwanych grzybów niedoskonałych (Deuteromycotina), u których obecne jest tylko stadium konidialne. Nie tworzą one stadium doskonałego, powstającego w wyniku procesu płciowego. Choroby wywoływane przez te patogeny są trudne do zwalczenia.

Warzywa kapustne

Pospolitą chorobą warzyw kapustnych jest czerń krzyżowych (alternarioza kapustnych). Jej sprawcą są najczęściej Alternaria brassicae, A. brassicicola i A. alternata. Grzyby te powodują także porażenie chwastów z rodziny kapustowatych. Są również sprawcami zgorzeli siewek, zgorzeli podstawy główek kapusty oraz brązowienia róż kalafiora i brokuła. Porażają najpierw najstarsze, dolne liście kapusty, kalafiora czy kapusty pekińskiej, a w następnej kolejności główki kapusty (fot. 1) i róże kalafiorów. Na zaatakowanych warzywach pojawiają się różnej wielkości koncentryczne plamy — ciemno zabarwione, najczęściej z żółtawą obwódką. Ich powierzchnię pokrywa warstwa mączystego, ciemnobrązowego nalotu zarodników konidialnych. Częs-to w miejscach porażenia tkanki zamierają i wykruszają się — powstają dziury. Na porażonych różach kalafiora lub brokuła plamy są lekko zapadające się, brązowe, pokryte czarnym, mączystym nalotem zarodników grzyba. Infekcja jest zwykle powierzchniowa i nie sięga w głąb tkanek róży czy głąba. Alternarioza występuje na większości odmian kapusty pekińskiej, zwłaszcza w czasie tworzenia i dojrzewania główek.

Grzyby te zimują w resztkach pożniwnych roślin uprawnych i w chwastach, które stanowią jedno z ważniejszych źródeł rozprzestrzeniania się alternariozy. Pierwotnym źródłem infekcji mogą być także chore nasiona. W okresie wegetacji zarodniki konidialne grzyba przenoszone są przez wiatr i wodę. Do masowego zakażenia roślin dochodzi, gdy temperatura powietrza wynosi 20–27°C, a okres stałego zwilżenia roślin co najmniej 5 godzin, lub wilgotność powietrza dochodzi do 95–100% i utrzymuje się przez 18–20 godzin.


FOT. 1. A I B — OBJAWY CZERNI KRZYŻOWYCH NA KAPUŚCIE

Profilaktyka i zwalczanie.

  • Podstawową metodą zapobiegania chorobie jest wysiewanie nasion zdrowych i prawidłowo zaprawionych fungicydami. W składzie zapraw fungicydowych powinien znajdować się iprodion (substancja aktywna np. preparatu Rovral Flo 255 SC).
  • Z chwilą pojawienia się na najstarszych liściach pierwszych objawów choroby należy rozpocząć opryskiwanie roślin środkami z grupy strobiluryn (Amistarem 250 SC — 0,8 l/ha), Rovralem Flo 255 SC (1,5 l/ha) lub zawierającymi pyrimetanil (Mythosem 300 SC — 1,5 l/ha). Amistar 250 SC proponuję używać przemiennie z Rovralem Flo 255 SC. Do cieczy użytkowej należy dodawać środków zwilżająco-przyczepnych (np. Atpolanu 80 EC).

Pomidory

Ciepła i okresowo wilgotna pogoda latem sprzyjała rozwojowi alternariozy pomidorów i ziemniaków. Sprawcami tej choroby są grzyby: Alternaria solani i A. alternata. Występuje ona pospolicie na ziemniakach i pomidorach — przede wszystkim w uprawie polowej, pod osłonami — sporadycznie. Grzyby te mogą także powodować zgorzele siewek pomidora i czarną zgniliznę owoców pomidora. Infekują też paprykę i oberżynę.

Pierwsze objawy choroby pojawiają się na liściach położonych tuż nad ziemią, w postaci różnej wielkości (0,5–1,5 cm średnicy) nieregularnych, nekrotycznych plam z koncentrycznie i strefowo ułożonymi pierścieniami (fot. 2), czasem z żółtawą obwódką. Podobne plamistości pojawiają się na pędach, ogonkach liściowych i kwiatostanach. W przypadku dużego nasilenia patogenu plamy te zlewają się, liście zamierają i zasychają. Na owocach w okolicach szypułki tworzą się rozległe plamy o wyraźnych brzegach (fot. 3). Porażone owoce stają się skórzaste, zasychają i pokrywają się aksamitnym nalotem grzybni — trzonków z zarodnikami konidialnymi. Objawy alternariozy na liściach i pędach mogą czasami przypominać symptomy bakteryjnej plamistości lub zarazy ziemniaka.


FOT. 2. LIŚĆ POMIDORA Z OBJAWAMI ALTERNARIOZY


FOT. 3. NA OWOCACH POMIDORÓW PORAŻONYCH PRZEZ ALTERNARIA SP. PLAMY POJAWIAJĄ SIĘ W OKOLICACH SZYPUŁKI

Pierwotnym źródłem infekcji są najczęściej nasiona i zalegające w wierzchniej warstwie gleby resztki chorych roślin, na których patogen może przetrwać do 2 lat. W trakcie wegetacji zarodniki konidialne grzyba przenoszone są z wiatrem i wodą. Aby doszło do infekcji, powierzchnia liścia musi być zwilżona przez kilkanaście godzin. Do dalszego rozwoju patogen wymaga ciepłej i suchej pogody. Cykl rozwojowy choroby jest bardzo krótki — od infekcji do powstania nowych zarodników upływa tylko 5–7 dni.

Profilaktyka i zwalczanie.

  • Prawidłowe zmianowanie z 3–4-letnią przerwą w uprawie na tym samym stanowisku pomidorów lub ziemniaków.
  • Chemiczne zaprawianie nasion w celu ograniczenia źródła choroby.
  • Po wystąpieniu pierwszych objawów (około trzeciej dekady czerwca lub według sygnalizacji) opryskiwanie fungicydami: Amistar 250 SC — w dawce 1,0 l/ha co 7–10 dni, przemiennie z Bravo 500 SC lub Bravo Plus 500 SC (2–2,5 l/ha).

Środki te, a także Tattoo C 750 SC chronią pomidory kompleksowo przed różnymi chorobami grzybowymi, mogącymi występować współrzędnie z alternariozą (septoriozą, zarazą ziemniaka i szarą pleśnią).

Opryskiwanie Amistarem 250 SC zalecam głównie w czasie owocowania pomidorów, bowiem wtedy alternarioza stanowi największe zagrożenie.

Zalecam także używanie w tym okresie ekstraktu z grejpfruta (Grevit 200 SL — 1,5 l/ha) lub fungicydów miedziowych w mieszaninie z wymienionymi wcześniej preparatami — w celu równoczesnej ochrony pomidorów przed chorobami grzybowymi i bakteryjnymi.

Marchew

Sprawcami alternariozy naci i czarnej zgnilizny korzeni są Alternaria dauci i A. radicina. Grzyby te porażają także inne rośliny: pietruszkę, seler i szpinak. Oba wymienione patogeny wywołują bardzo podobne objawy chorobowe, trudne do rozróżnienia. A. dauci poraża głównie liście, a w okresie wschodów roślin jest jednym ze sprawców zgorzeli siewek. A. radicina występuje najczęściej na korzeniach, rzadziej na liściach, powodując wgłębione, brunatnoczarne, suche plamy, które występują najczęściej w górnej strefie korzeni spichrzowych w okresie przechowywania.

Alternarioza występuje powszechnie ze zmiennym nasileniem w poszczególnych latach i na różnych odmianach marchwi. Grzyb najpierw atakuje najstarsze, dolne liście. Na liściach i ich ogonkach pojawiają się wówczas drobne brązowoczarne plamy, które w późniejszym okresie rozwoju choroby zlewają się ze sobą. Choroba postępuje stopniowo od dolnych, najstarszych liści ku górze. Przy silnym porażeniu następuje przedwczesne zasychanie naci i znacznie obniża się plon, utrudniony jest również zbiór mechaniczny korzeni za pomocą kombajnów.
Największe straty choroba wywołuje na plantacjach nasiennych, powodując zamieranie korzeni w okresie tworzenia kwiatostanów. Porażone wysadki są później jednym z głównych źródeł alternariozy. Objawy porażenia występują też na nasionach, które są pierwotnym źródłem choroby na plantacjach marchwi w pierwszym roku uprawy.

Z zakażonych nasion wyrastają chore siewki, w warunkach podwyższonej wilgotności gleby ulegają one zgorzeli. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka temperatura (optimum 20–30°C) i umiarkowana wilgotność powietrza. W czasie wegetacji zarodniki rozprzestrzeniają się z wiatrem, wodą oraz na sprzęcie mechanicznym podczas prac pielęgnacyjnych. Kilkudniowe okresy ciepłej i deszczowej pogody lub deszczowanie plantacji sprzyjają szybkiemu i masowemu porażeniu roślin.

Wśród licznych odmian marchwi pochodzenia zagranicznego i krajowego istnieją odmiany zarówno tolerancyjne, jak i bardzo wrażliwe na alternariozę — dlatego warto zwracać uwagę na tę ich cechę. Na pietruszce i selerach choroba występuje rzadziej, lecz w przypadku pietruszki naciowej może stanowić pewne zagrożenie.

Profilaktyka i zwalczanie.

  • Nie zakładać plantacji na terenach podmokłych lub okresowo zalewanych wodą. Przestrzegać 3–4-letniej przerwy w uprawie marchwi na tym samym polu.
  • Wskazane jest wysiewanie marchwi na podwyższonych zagonach, gleba powinna być głęboko spulchniona (do 45 cm), o dobrej strukturze.
  • Nasiona zaprawiać kompleksowo fungicydami.
  • Latem nie deszczować roślin zbyt często, lepiej podawać duże dawki wody, lecz rzadziej.
  • Z chwilą pojawienia się pierwszych objawów choroby na najstarszych liściach, należy przystąpić do systematycznej ochrony plantacji, aby nie dopuścić do przedwczesnego zaschnięcia liści.
  • Pozostałe po zbiorze resztki liści głęboko przyorywać.

W ochronie marchwi i innych warzyw baldaszkowatych przed alternariozą naci i korzeni zalecam opryskiwanie co 10–14 dni Amistarem 250 SC (0,8 l/ha), Bravo 500 SC, Bravo Plus 500 SC i Gwarantem 500 SC (trzy ostatnie w dawce 2–2,5 l/ha).