• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 10/2003

SZKODY WYRZĄDZANE PRZEZ ROLNICE

W ostatnich latach z różnych rejonów kraju do Instytutu Warzywnictwa dochodzi wiele sygnałów o szkodach wyrządzanych przez rolnice prawie we wszystkich gatunkach warzyw. Szkodniki te najczęściej występowały na plantacjach cebuli, porów, marchwi, pietruszki, buraka ćwikłowego, warzyw kapustnych, kukurydzy, grochu, pomidorów, ogórków oraz na uprawach nasiennych. Pod osłonami — w sałatach, pomidorach, ogórkach i papryce. Żerują one głównie nocą od wiosny do późnej jesieni.

Na wzrost zagrożenia ze strony rolnic złożyło się kilka czynników. Znacznie wzrosła powierzchnia upraw niektórych gatunków roślin, między innymi rzepaku, kukurydzy, marchwi, pasternaku, fasoli, pomidorów, papryki i szparagów. Spowodowało to zmianę nie tylko
w strukturze upraw, ale również w ustalonym od lat płodozmianie. Poza tym, wiele gruntów stało się nieużytkami i zarastają chwastami, które stanowią doskonałą bazę pokarmową dla szkodników glebowych — rolnic, a także drutowców i pędraków.

Większość rolnic zimuje w stadium gąsienicy. W trakcie orki znaczna część gąsienic była niszczona mechanicznie lub zjadana przez ptaki bądź inne zwierzęta, na przykład przez drapieżne chrząszcze biegaczowatych. Brak corocznej mechanicznej uprawy gleby na nieuprawianych polach, a przede wszystkim głębokiej orki zimowej i wiosennej oraz zaprzestanie prowadzenia zabiegów ochronnych, przyczyniły się istotnie do masowego występowania szkodników glebowych. Do tego dochodzą zmienne czynniki klimatyczne, które ostatnio sprzyjają szkodnikom wielożernym.

Gatunki

Na obszarze naszego kraju stwierdzono dotychczas występowanie ponad 60 gatunków rolnic. Są to motyle, szkodniki polifagiczne — ich gąsienice odżywiają się różnymi roślinami uprawnymi i dziko rosnącymi. Dane z literatury wskazują, że tylko kilka z nich stanowi potencjalne zagrożenie dla upraw.

Rolnica zbożówka (Agrotis segetum). Najliczniej dotychczas występowała w centralnej i północnej Polsce. Zimują gąsienice (fot. 1). Są one ciemnooliwkowe o zielonkawym odcieniu z ciemniejszymi liniami wzdłuż ciała, którego długość dochodzi do 50 mm. Preferowanymi przez nią roślinami żywicielskimi są zboża ozime, ziemniaki, cebula. Okres najintensywniejszego nalotu motyli na plantacje przypada w czerwcu i sierpniu. Szkodnik ten ma jedno lub dwa pokolenia rocznie.


FOT. 1. GĄSIENICE ROLNICY ZBOŻÓWKI

Rolnica gwoździówka (A. ypsilon). Gatunek kosmopolityczny, pospolity na terenie całego kraju. Zimują gąsienice i motyle. Gąsienica jest ciemnozielona, matowa, z rudawą linią od strony grzbietowej. Długość ciała do 55 mm. Preferowanymi przez nią roślinami żywicielskimi są kukurydza, buraki, tytoń, groch, marchew i kapusta. Szkodnik ten liczniej pojawia się na polu od drugiej połowy lata do października, najliczniej w sierpniu. W ciągu roku występują dwa pokolenia.

Rolnica czopówka  (A. exclamationis). Gatunek dotychczas licznie występujący na terenach wschodnich województw. Zimują gąsienice. Są one brunatnoszare, długości do 50 mm, z jasną linią wzdłuż ciała. Preferowanymi przez nie roślinami żywicielskimi są: zboża ozime, ziemniaki, buraki i warzywa kapustne. Rolnica ta występuje przez cały sezon wegetacyjny, ma jedno lub dwa pokolenia w ciągu roku.

Rolnica panewka (A. c-nigrum). Pospolita na terenie całego kraju. Zimują gąsienice. Są szarozielone lub brązowe, długości do 35 mm. Preferowanymi przez tego szkodnika roślinami żywicielskimi są: pszenica, warzywa i buraki. Najliczniej występuje w czerwcu oraz sierpniu i we wrześniu. Ma dwa pokolenia w ciągu roku.

Gąsienice wszystkich rolnic mają po 8 par odnóży. Po dotknięciu zwijają się w kłębek. Wymienione przy poszczególnych gatunkach rośliny żywicielskie można uznać za preferowane, ale w innym środowisku szkodniki te mogą żerować na zupełnie odmiennych roślinach. W moich obserwacjach prowadzonych w latach 2000 i 2001 na plantacjach cebuli, porów i marchwi zdecydowanie dominowała (ponad 90%) rolnica zbożówka
(A. segetum). Podobnie było także w tym roku.

Uszkodzenia

Największe szkody wyrządzane są przez rolnice na polach, na których przedplonem były wyżej wymienione rośliny żywicielskie, a także na plantacjach zakładanych po łąkach, pastwiskach, względnie po zachwaszczonych odłogach. Takie stanowiska powinny być obowiązkowo poddane zabiegom fitosanitarnym, mającym na celu likwidację szkodników wielożernych.

Gąsienice rolnic uszkadzają nadziemne i podziemne części roślin i często wciągają ich fragmenty do swoich podziemnych kryjówek. Młode osobniki mogą wchodzić na rośliny i uszkadzać liście i pędy. Zdarza się, że kompletnie niszczą one wschody i młode rośliny. Starsze gąsienice żerują głównie na podziemnych częściach roślin, do głębokości 10 cm pod ziemią. Wygryzają głębsze lub płytsze nieregularne dziury, między innymi, w korzeniach marchwi, pietruszki (fot. 2) czy pasternaku, a także w cebuli, porach (fot. 3), burakach ćwikłowych, kalarepie oraz owocach papryki i pomidora stykających się z ziemią, a nawet w szyjce korzeniowej sałaty. Zjadają także korzenie tych warzyw. W tym roku rolnice występują także masowo na plantacjach chrzanu — szkieletują liście tego warzywa.


FOT. 2. USZKODZENIA NA KORZENIACH MARCHWI I PIETRUSZKI — NIEREGULARNE DZIURY


FOT. 3. ROLNICE CORAZ CZĘŚCIEJ ŻERUJĄ NA PORACH

Zimują najczęściej 10–15 cm pod powierzchnią ziemi (w krańcowych przypadkach nawet do głębokości 20 cm). Żerowanie rozpoczynają wczesną wiosną, kiedy temperatura gleby przekracza 10°C. Dotychczas największe uszkodzenia powodowały w czerwcu, a później w sierpniu i wrześniu. Przy corocznie powtarzających się anomaliach pogodowych, masowe występowanie rolnic może mieć jednak miejsce na przykład na wiosnę lub jesienią.

Ochrona

Przed założeniem plantacji, wskazane jest skontrolowanie wierzchniej warstwy gleby. Lustrację taką najlepiej wykonać w trakcie orki lub bronowania. Podstawową czynnością ograniczającą liczebność rolnic jest podorywka wykonana bezpośrednio po zbiorze roślin, później głęboka orka jesienią. Na wiosnę należy powtórzyć orkę względnie — w zależności od typu gleby — przeprowadzić kultywatorowanie, bądź bronowanie pola. Zabiegi te w dużym stopniu ograniczają liczebność rolnic — następuje mechaniczne niszczenie tych szkodników, część z nich jest także zjadana przez ptaki w czasie uprawy. Po orce zimowej rolnice, które znalazły się blisko powierzchni ziemi giną pod wpływem działania mrozu. Dlatego
w rejonach, w których od lat stwierdza się wysoką liczebność rolnic, przed zimą należy także zaorywać nieużytki i ugory, będące wylęgarnią tych szkodników.

W sezonie wegetacyjnym w międzyrzędziach należy niszczyć chwasty, których części podziemne stanowią również pożywienie dla omawianych szkodników. Na przykład gorczyca jasna i komosa biała wabią samice rolnic, które składają wówczas jaja w pobliżu tych roślin.
Rolnice występują "placowo" i nie zasiedlają równomiernie całej powierzchni plantacji. Dlatego przed zabiegami ochronnymi, należy zaznaczyć miejsca, w których szkodniki te wyrządziły największe szkody i do tych powierzchni ograniczyć stosowanie środków chemicznych.
Rolnice często występują w podłożach tuneli zakładanych w pobliżu zabudowań. Są to przeważnie stanowiska od lat nieuprawiane, pokryte darnią, która stwarza bardzo korzystne warunki dla rozwoju rolnic. Glebę przeznaczoną do szklarni lub tuneli przed rozpoczęciem uprawy dobrze jest przesiewać, względnie — jeżeli stwierdzi się obecność gąsienic lub innych szkodników glebowych — przeprowadzić zabieg odkażający. Jest to szczególnie ważne w przypadku ziemi kompostowej.

Najskuteczniejszą i najtańszą metodą zwalczania rolnic jest doglebowe użycie insektycydów granulowanych jak: Basudin 10 GR, Diazinon 10 GR. Zabieg taki należy przeprowadzić bezpośrednio po zbiorze uprawianych warzyw, w okresie, kiedy temperatura gleby nie spada poniżej +15°C, ponieważ rolnice są w tym czasie jeszcze bardzo aktywne. Przemieszczają się wówczas w glebie w poszukiwaniu pokarmu i łatwo stykają się z granulatem. Wykonywanie zabiegów w późniejszym okresie i przy niższej temperaturze nie jest skuteczne. Wymienione preparaty, w dawce 50–60 kg/ha, należy rozsypać na powierzchni gleby za pomocą siewnika nawozowego lub specjalistycznego agregatu, po czym zmieszać z ziemią do głębokości 12 cm. Przed uprawą warzyw korzeniowych o dłuższym okresie wegetacji (na zbiór jesienny), powyższy zabieg można przeprowadzić wiosną w czasie ciepłej pogody. Stosuje się wówczas 90 kg granulatu na hektar, mieszając go z ziemią na głębokość 20 cm (rolnice zimują do tej głębokości).

Interwencyjne zwalczanie rolnic jest dopuszczalne tylko na plantacjach, na których uprawia się rośliny przeznaczone na późny zbiór. Zaleca się opryskiwanie jednym
z insektycydów zarejestrowanych i dopuszczonych do ochrony określonego gatunku warzyw. W zabiegach interwencyjnych przeciwko rolnicom skuteczne są następujące insektycydy: Basudin 600 EW (0,5 l/ha), Diazinon 250 EC (1,0 l/ha), Diazol 250 EC (1,0 l/ha), Diazol 500 EW (0,45 l/ha), Dursban 480 EC (1,0 l/ha), Pyrinex 480 EC (1,0 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Sumi-Alpha 050 EC (0,2 l/ha). Zużycie cieczy użytkowej powinno wynosić
600 l/ha. Końcówki opryskujących dysz powinny być skierowane na podstawę roślin.

Na mniejszych areałach lub w uprawach pod osłonami można stosować przynętę z dodatkiem preparatów zawierających bakterię Bacillus thuringiensis (np. Biobit 3,2 WP lub Dipel 3,2 WP). Przynętę przygotowuje się z 25 dag preparatu + 0,5 kg cukru + 8 kg otrąb. Składniki te miesza się z wodą (10 l). Podana ilość wystarcza na 25 arów. Rozkłada się ją w płytkich rowkach wzdłuż rzędów roślin, można ją podawać tylko miejscowo, tam gdzie wystąpiły rolnice.