Zgorzel pędów

Ze względu na wieloletni charakter uprawy borówki wysokiej, za szczególnie niebezpieczne należy uznać grzyby wywołujące choroby pędów (zamieranie pędów). Groźna i często spotykana jest zgorzel pędów, którą mogą powodować dwa gatunki grzybów — Godronia cassandrae i Diaporthe vaccinii. Objawy chorobowe powodowane przez G. cassandrae występują na jednorocznych i dwuletnich pędach. Grzyb zakaża pędy podczas całego okresu wegetacyjnego. Infekcja następuje najczęściej przez rany po opadniętych liściach, wokół których tworzą się wtedy charakterystyczne okrągławe lub elipsoidalne (do 40 mm długości) plamy, kasztanowobrązowe, z jaśniejszym środkiem i czerwonopurpurową obwódką (fot. 1).
W miarę upływu czasu kora w tych miejscach ciemnieje, staje się srebrzystoszara i pęka. Na powierzchni plam widoczne są liczne czarne punkty (owocniki stadium konidialnego, tzw. piknidia) układające się wokół miejsca infekcji w koncentryczne kręgi. Z piknidiów w czasie deszczu lub wilgotnej pogody wydostają się zarodniki konidialne, które porażają kolejne rośliny. W rozwoju grzyba może występować stadium workowe, jednakże w Polsce nie stwierdzono dotychczas jego obecności. Najwięcej nekroz występuje na dolnej części pędu. Nekroza może przechodzić na szyjkę korzeniową powodując obumieranie całego krzewu. G. cassandrae może powodować również nekrozę owoców w czasie dojrzewania. Porażone jagody są czerwonobrązowe, rozmiękczone, a niekiedy wyciekaz nich sok. Na stopień porażenia krzewów borówki przez omawiany grzyb ma wpływ przede wszystkim podatność odmian, a także warunki uprawy i pogoda. Wszystkie odmiany uprawne są wrażliwe na porażenie przez ten patogen, a złe warunki uprawy mogą przyczynić się do nasilenia występowania choroby. Do najbardziej wrażliwych zalicza się 'Jersey', 'Blueray', 'Collins', 'Earlyblue', 'Bluecrop' i 'Herbert'.

FOT. 1. PLAMY ZGORZELOWE NA PĘDACH BORÓWKI WYSOKIEJ

Objawy chorobowe powodowane przez D. vaccinii mają postać rozległych nekroz, którym towarzyszy pękanie kory, odstawanie epidermy i przebarwianie się powierzchni pędów na kolor srebrzysty. Grzyb infekuje przez pąki kwiatowe, kwiaty, zranienia pędów i uszkodzenia mrozowe. Zakażenie następuje najwcześniej przez zielone pąki — te porażone stopniowo brązowieją i zamierają, a strzępki grzyba przerastają z nich do pędów. Następne serie zakażeń zachodzą w czasie pękania pąków, kwitnienia i wzrostu owoców. Objawy choroby widoczne są już w pierwszej połowie lata, a jesienią nawet połowa powierzchni porażonych pędów przybiera kolor srebrzystoszary (fot. 2). Na martwej tkance grzyb tworzy liczne czarne piknidia wraz z zarodnikami konidialnymi, które mogą zakażać kolejne pędy.

FOT. 2. ZMIANY CHOROBOWE NA PĘDACH SPOWODOWANE PRZEZ DIAPORTHE VACCINII

Ochrona borówki wysokiej przed tymi patogenami w Polsce ograniczona jest do profilaktyki, bowiem do tej pory żaden z fungicydów nie został zarejestrowany do ochrony tego gatunku. Na Zachodzie do zwalczania patogenów powodujących zgorzel pędów borówki wysokiej zalecane są preparaty benzymidazolowe lub mieszaniny tych preparatów, na przykład z kaptanem, dichlofluanidem. Preparaty te poleca się tam w czasie zwiększonego zagrożenia porażeniem (okres od początku wegetacji do kwitnienia i po zbiorze owoców oraz podczas długotrwałego zwilżenia powierzchni roślin).

Szara pleśń

Chorobę powoduje grzyb Botrytis cinerea. Jej objawy to nekroza wierzchołków pędów (fot. 3) z widoczną szarą, puszystą grzybnią wraz z zarodnikami konidialnymi patogenu. Grzyb ten przyczynia się do powstawania zgnilizn owoców, zwłaszcza pod koniec okresu zbioru. Porażone owoce stają się miękkie, a na ich powierzchni występuje charakterystyczny obfity szary nalot. Przy wysokiej wilgotności i temperaturze grzyb może powodować zgorzel i zasychanie kwiatów oraz nekrotyczne plamy na liściach.

FOT. 3. OBUMARŁE WIERZCHOŁKI PĘDÓW, Z KTÓRYCH WYIZOLOWANO BOTRYTIS CINEREA

Brunatna zgnilizna borówki

Chorobę powoduje grzyb Monilinia vaccinii-corymbosi. Na niechronionych plantacjach borówki wysokiej w USA, Norwegii i w Kanadzie doprowadza do obniżenia plonu nawet o 30–40%. Grzyb infekuje liście, kwiaty i młode pędy oraz owoce powodując ich brunatną zgniliznę i mumifikację. Infekcja kwiatów ma często przebieg utajony. Owoce rozwijające się z porażonych kwiatów są pozbawione nasion, w czasie dojrzewania stają się jasnozielone do szarobeżowych i łatwo opadają. Porażone owoce przekształcają się w suche, twarde i pomarszczone mumie, w których tworzą się czarne sklerocja grzyba. W czasie wilgotnej pogody na przerośniętych grzybnią organach rozwija się stadium konidialne w postaci jasnych, poduszeczkowatych sporodochiów złożonych z trzonków i zarodników konidialnych grzyba. Na mumiach owocowych, które przezimowały, rozwija się wiosną stadium workowe grzyba, a wytworzone zarodniki workowe stanowią główne źródło infekcji pierwotnej pąków kwiatowych i liściowych oraz liści i pędów. W Polsce sporadycznie obserwowano już na owocach borówki wysokiej opisane objawy chorobowe. Ochrona roślin polega głównie na usuwaniu z plantacji porażonych liści, pędów, kwiatów i owoców, a nawet całych krzewów.

Inne choroby

Do patogenów występujących na borówce wysokiej zaliczany jest grzyb Microsphaera penicillata powodujący mączniaka prawdziwego. Objawy choroby obserwuje się zarówno na dolnej, jak i na górnej stronie blaszki liściowej wrażliwych odmian np. 'Jersey' i 'Concord'. Cechą rozpoznawczą jest biały, mączysty nalot oraz tworzące się w końcu lata i jesienią drobne, kuliste, brązowoczarne owocniki grzyba. Silne porażenie liści może powodować przedwczesną defoliację krzewów.

Krzewy borówki wysokiej porażane są także przez grzyby rdzawnikowe Pucciniastrum vaccinii, P. goeppertianum i Exobasidium vaccinii. Występowanie rdzy stwierdzono
w USA, Ameryce Południowej, Europie, Azji i Japonii na wszystkich gatunkach i odmianach borówki. P. vaccinii poraża głównie liście, a występuje szczególnie często na plantacjach zlokalizowanych w pobliżu lasów iglastych, gdzie rośnie choina kanadyjska (Tsuga canadensis) będąca żywicielem pośrednim patogena. Wystąpienie rdzy jest przyczyną opadania liści, niedorozwoju, a nawet opadania jagód. P. goeppertianum jest również rdzą dwudomową, której żywicielem pośrednim jest jodła (Abies). Patogen poraża pędy, które nadmiernie grubieją, a następnie wyrastają z nich liczne krótkie, proste pędy tworzące tak zwane czarcie miotły. E. vaccinii poraża liście i owoce borówki. W połowie lata liście stają się czerwone, a na ich dolnej stronie rozwija się biała grzybnia. Pod koniec lata zamierają i opadają. Porażone przez rdze krzewy borówki należy usuwać i niszczyć.

Septoria albopunctata to grzyb powodujący białą plamistość liści borówki. Porażenie obserwowano w 2002 roku na odmianach 'Darrow', 'Jersey' i 'Herbert'. Objawy chorobowe widoczne na liściach to drobne, jasne plamy o średnicy do 6 mm, z czerwoną obwódką (fot. 4). Na powierzchni plam tworzą się ciemne piknidia z zarodnikami konidialnymi grzyba. Porażone liście zamierają i opadają. Patogen może porażać również pędy i owoce.

FOT. 4. BIAŁA PLAMISTOŚĆ LIŚCI BORÓWKI WYSOKIEJ
SPOWODOWANA PRZEZ SEPTORIA ALBOPUNCTATA

Antraknozę borówki powoduje grzyb Colletotrichum acutatum. Spotykany jest najczęściej w USA i w Hiszpanii. Patogen powoduje powstawanie na owocach, liściach i pędach dużych (3–20 mm) okrągłych, ciemnych palm z rozmytym, szerokim, czerwonym brzegiem. W środku plam często pojawiają się różowe lub łososiowe krople wydzieliny zawierające konidia grzyba. Plamistości liści borówki mogą być powodowane również przez inne gatunki grzybów (Dothichiza caroliniana, Gloeocercospora inconspicua i Alternaria tenuissima).

Masowe zamieranie krzewów borówki wysokiej powodują patogeny z rodzaju Phytophthora. Zainfekowane rośliny mają uszkodzony system korzeniowy, na skutek czego dochodzi do defoliacji i zamierania krzewów. Cechą charakterystyczną występowania tych grzybów jest "placowe" zamieranie roślin.

Innym patogenem atakującym krzewy borówki jest opieńka miodowa Armillaria mellea. Krzewy o zainfekowanych korzeniach słabo rosną, a nawet zamierają. Niekiedy, zwykle jesienią, przy wilgotnej pogodzie, u podstawy obumarłych roślin wyrastają skupienia owocników grzyba.

Spośród chorób bakteryjnych na borówkach wysokich uprawianych w USA zaobserwowano występowanie raka bakteryjnego pędów powodowanego przez Pseudomonas syringae. Objawy choroby widoczne są w styczniu lub na początku lutego, w postaci kilkumilimetrowych czerwonobrunatmych lub czarnych zrakowaceń. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla młodych roślin, gdyż może doprowadzić do obumarcia półrocznych i jednorocznych pędów.

Coraz częściej spotykana jest także guzowatość korzeni powodowana przez bakterię Agrobacterium tumefaciens. Guzy powstają na korzeniach i pędach w pobliżu powierzchni gleby. Na terenie objętym naszymi badaniami nie stwierdzono jednak chorób borówki wysokiej powodowanych przez bakterie.