• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2003

KOLOROWA CANTEDESKIA. DOSKONALENIE METOD ROZMNAŻANIA, UPRAWY I OCHRONY ROŚLIN

Wzrost popytu na kwiaty kolorowej cantedeskii (odmiany pochodzące od Zantedeschia elliottiana i Z. rehmanii) sprawił, że zarówno instytuty naukowe, jak i firmy zajmujące się hodowlą oraz reprodukcją tych roślin podjęły nowe zadania. Doskonaleniu metod rozmnażania, uprawy i ochrony roślin, a także programom hodowlanym poświęcone było ubiegłoroczne sympozjum zorganizowane w Holandii przez Międzynarodowe Centrum Cebul Kwiatowych.

Coraz popularniejsza

Powierzchnia uprawy kolorowej cantedeskii wynosi w Holandii prawie 80 ha. Od 1990 r. liczba sprzedawanych tam kwiatów ciętych zwiększyła się z 2,5 mln do 48 mln, przy czym cena wzrosła o około 33% — do 0,48 euro. Cantedeskii uprawianej w doniczkach sprzedano w 2002 roku 1,2 mln, uzyskując średnią cenę 3,45 euro. W porównaniu z notowaniami z 1990 r. podaż wzrosła sześciokrotnie, a cena ponaddwukrotnie. Kwiaty i bulwy sprzedawane w Holandii pochodzą nie tylko z rodzimej produkcji, ale także z importu, przede wszystkim z Nowej Zelandii, Izraela, USA oraz z Kenii, Zimbabwe i Republiki Południowej Afryki.

Największy problem bakteryjna zgnilizna

Nadal największe straty w produkcji powoduje mokra zgnilizna bulw wywoływana przez bakterię Erwinia carotovora subsp. carotovora. Zwalczanie tej choroby jest bardzo trudne, gdyż patogen znajduje się wszędzie — w podłożu, resztkach roślin, stojącej wodzie, na narzędziach, itd. Może też być obecny w tkankach cantedeskii, a nie dawać objawów. Zmiany chorobowe występują wówczas dopiero u roślin osłabionych przez choroby grzybowe i błędy uprawowe, na przykład przenawożenie azotem, za niskie pH, zbyt obfite podlewanie podłoża, za wysoka wilgotność powietrza przy za niskiej temperaturze w szklarni. Bakteria najłatwiej wnika przez miejsca zranione. Wzrost porażonych roślin jest słaby, liście i pędy są ciemnozielone, a w przypadku silnej infekcji całe rośliny giną. Śluzowata nasada ogonków liściowych i rozkładające się bulwy wydzielają intensywny, przykry zapach. Szybkiemu rozprzestrzenianiu się choroby udaje się zapobiec dzięki uprawie roślin w pojemnikach (wiadra, worki foliowe). Można wtedy przez kilka lat wykorzystywać to samo miejsce w szklarni lub tunelu foliowym (fot. 1).


FOT. 1. UPRAWA W POJEMNIKACH OGRANICZA NIEBEZPIECZEŃSTWO ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ MOKREJ ZGNILIZNY PO CAŁEJ PLANTACJI

Badania nad możliwością zwalczania mokrej zgnilizny bulw nie dały dotychczas zadowalających wyników. Antybiotyki, których w Holandii i w Polsce nie wolno stosować, czy środki dezynfekujące, działają tylko powierzchniowo, toteż bakterie znajdujące się 1–2 mm pod skórką bulwy nie są niszczone. Obiecująca jest natomiast metoda ciepłych kąpieli. Bulwy po wstępnym, tygodniowym traktowaniu temperaturą 25–30°C moczy się przez 4 godziny w wodzie o temperaturze 40°C. Jednak i ten zabieg nie eliminuje całkowicie bakterii, a może powodować zamieranie pąków odnawiających (z których powstaną liście i kwiaty w następnym sezonie uprawy). Metoda ciepłych kąpieli wymaga więc udoskonalenia przed jej wdrożeniem do wielkotowarowej produkcji.

Dotychczas niewiele wiadomo o naturalnej odporności na bakterię E. carotovora. Biało kwitnąca cantedeskia etiopska (Zantedeschia aethiopica) znacznie rzadziej ulega zgniliźnie, ale próby krzyżowania tego gatunku z kolorowymi cantedeskiami nie dały pozytywnych wyników. Otrzymane mieszańce nie są zdolne do wzrostu z powodu braku chlorofilu. Pozostaje więc badanie odporności gatunków i odmian cantedeskii o barwnych pochwach kwiatostanowych. Jednym z najnowszych osiągnięć jest opracowanie testów, w których materiałem wskaźnikowym są liście, a więc niewymagających niszczenia bulw. Niestety, większość uprawianych do tej pory odmian kolorowej cantedeskii jest wrażliwa na infekcje bakteryjne i dlatego firmy hodowlane gromadzą kolekcje roślin z miejsc naturalnego występowania gatunków Zantedeschia rehmannii, Z. elliottiana, a także Z. albomaculata i Z. pentlandii. Powstały w ten sposób bank genów wykorzystuje się do krzyżowania i bada dziedziczenie cechy odporności na mokrą zgniliznę. Są to prace bardzo kosztowne, ale niezbędne dla polepszenia zdrowotności roślin.

Choroby wirusowe

Są one również poważnym zagrożeniem dla kolorowej cantedeskii, obniżają bowiem plon kwiatów, a także powodują zniekształcenia oraz zmiany barwy liści, kwiatostanów. W Holandii opisano 5 wirusów spotykanych w uprawie cantedeskii, z których najlepiej poznany jest wirus mozaiki kolokazji (DsMV) przenoszony przez mszyce. Rośliny silnie porażone rosną bardzo słabo i mają zdeformowane liście, pokryte chlorotycznymi plamami. Aby chronić plantacje reprodukcyjne przed rozprzestrzenianiem się wirusów, zaleca się systematyczne odchwaszczanie plantacji, a także opryskiwanie roślin insektycydami (zwalczającymi mszyce) i olejami mineralnymi. Te ostatnie tworzą na powierzchni liści barierę mechaniczną zapobiegającą nakłuwaniu liścia przez owady, a tym samym transmisji wirusa (w Polsce nie zarejestrowano na razie preparatów o takim działaniu przeznaczonych do ochrony roślin szklarniowych).

Otrzymywanie zdrowych bulw

Bulwy wolne od wirusów, a także od chorób grzybowych i bakteryjnych otrzymuje się dzięki rozmnażaniu metodą kultur tkankowych (in vitro). Małe rośliny uzyskane w laboratorium na pożywkach agarowych przesadza się do skrzynek wypełnionych substratem torfowym i uprawia w izolowanych szklarniach, zwyk-le od lutego do lipca. W tym czasie tworzą się bulwy o obwodzie 6–12 cm. W następnym roku małe bulwy sadzi się wiosną w pole lub pod osłonami, gdzie do września dorastają do wielkości handlowej. Plon bulw otrzymany w pierwszym roku oznaczany jest symbolem T1, a w drugim — T2. Jest to drogi, ale najbardziej wartościowy materiał do zakładania plantacji. Bulwy trzeba zbierać bardzo ostrożnie, gdyż nawet niewielkie uszkodzenia skórki są przyczyną dużych strat podczas przechowywania. W kontrolowanych warunkach, w temperaturze 9°C i wilgotności względnej powietrza 75%, można przechowywać bulwy nawet przez 8 miesięcy. Najpierw jednak suszy się bulwy przez kilka tygodni w temperaturze 17°C. Kultury in vitro umożliwiają nie tylko produkowanie materiału wolnego od chorób, ale także szybkie rozmnażanie nowo wyhodowanych odmian.

Hodowla twórcza

Zajmuje się nią na świecie zaledwie kilka firm, ale co roku wprowadza się na rynek po kilka, a nawet kilkanaście nowych odmian. Wymagania stawiane tym odmianom są coraz wyższe. Chodzi bowiem nie tylko o wzbogacenie skali barw kwiatostanów, ale także o otrzymanie odmian odpornych na choroby, dobrze plonujących i powtarzających cechy przy rozmnażaniu in vitro. Odmiany przeznaczone do uprawy na kwiat cięty powinny mieć długie, sztywne szypuły i duże pochwy kwiatostanowe, a te do uprawy w doniczkach — kwitnąć równomiernie przez kilka tygodni oraz wyróżniać się zwartym pokrojem i niskim wzrostem bez stosowania retardantów.

Stanach Zjednoczonych kolorowe cantedeskie uprawia się już od ponad 80 lat. Największe plantacje znajdują się w Kalifornii, w rejonach o łagodnym klimacie. Nowe odmiany firmy Golden State Bulb Growers, sprzedawane pod nazwą Callafornia Callas®, wyróżniają się bardzo dobrą zdrowotnością i wysoką plennością. Jedną z najlepszych jest różowa 'Crystal Blush', a niewiele jej ustępują 'Garnet Glow' (fot. 2) i 'Sunshine'. Są to mieszańce heterozyjne (F1), których hodowla trwa kilkanaście lat, a koszt wprowadzenia na rynek wynosi około 120 000 dolarów dla każdej z odmian. Z nowości nowozelandzkich cennymi odmianami do uprawy na kwiat cięty są, między innymi, 'Aurora' i 'Harmony' kwitnące różowo, 'Jucunda' — cytrynowożółta i 'Sunrise' — żółta z czerwonym rumieńcem, a z doniczkowych czerwono kwitnąca 'Scarlet Pimpernel '. W  Holandii firma Kapiteyn wyspecjalizowała się nie tylko w reprodukcji, ale także w hodowli kolorowej cantedeskii. Bulwy nowych odmian o pięknym kształcie kwiatostanów, jak 'Captain Tendens' (fot. 3), 'C. Rodin' (fot. 4), 'C. Volante' (fot. 5), 'C. Miller', a także doniczkowej 'C. Escimo', oferowano już ogrodnikom na bieżący sezon uprawy w większych ilościach. Kolejne nowości 'Captain Corona', 'C. Romance', 'C. Waranda' i 'Naranja' są teraz intensywnie rozmnażane, aby wkrótce mogły znaleźć się w sprzedaży. Ogrodnicy kupujący te odmiany stają się członkami grupy producenckiej "Captain Select", dla których koszt licencji zależy od liczby zamawianych roślin i powierzchni uprawy.


FOT. 2. ODMIANA 'GARNET GLOW'


FOT. 3. ODMIANA 'CAPTAIN TENDENS'


FOT. 4. ODMIANA 'CAPTAIN RODIN'


FOT. 5. ODMIANA 'CAPTAIN VOLANTE'

Traktowanie gibereliną i skracanie spoczynku

W doświadczeniach nad wpływem gibereliny na plonowanie cantedeskii wykazano, że zamiast zalecanego dotąd moczenia bulw korzystniejsze jest ich opryskiwanie. Zmniejsza się bowiem ryzyko przenoszenia patogenów, przy czym najlepiej zabieg wykonać bezpośrednio przed sadzeniem bulw, roztworem o stężeniu 100–150 mg GA na 1 litr wody. W Stanach Zjednoczonych stosuje się GA3 (w Polsce zawarta w preparacie Gibreskol) lub GA4+7 (w środku Promalin). Dodanie do roztworu gibereliny fungicydu miedziowego ogranicza rozwój bakterii.

Dla praktyki ważnym zagadnieniem jest też możliwość skrócenia okresu spoczynku bulw kolorowej cantedeskii. Badania prowadzone w kontrolowanych warunkach, w fitotronie, wykazały, że długość okresu spoczynku nie zależy od wielkości bulw, ale od temperatury podczas uprawy. Wysoka temperatura, 26–28°C w dzień i 21–23°C w nocy, przyspiesza kwitnienie i wcześniej rozpoczyna się spoczynek bulw, ale jest on dłuższy niż wtedy, gdy rośliny uprawia się w temperaturze 22°C w dzień i 17°C w nocy. Te ostatnie parametry uważa się za optymalne, zarówno ze względu na większy plon kwiatostanów, jak i lepsze przyrosty bulw kolorowych cantedeskii, także w następnym sezonie uprawy.

Artykuł opracowany na podstawie materiałów udostępnionych przez Międzynarodowe Centrum Cebul Kwiatowych, oddział w Warszawie