Numer 02/2004
Na północnym wschodzie Polski warunki prowadzenia szklarniowej uprawy warzyw są dalekie od optymalnych. Jest to jeden z najzimniejszych rejonów kraju, a wczesną wiosną panują tam słabe warunki świetlne. Pomimo tego w Prywatnym Gospodarstwie Ogrodniczym Sp. z o.o. w Białymstoku uzyskuje się dobre wyniki w przedłużonej uprawie pomidora. Jak określił Andrzej Jastrzębski prezes zarządu PGO: "Co roku staramy się robić mały krok do przodu i pod względem wysokości plonów należymy do przodujących firm."
Obiekt w Białymstoku — 6 hektarów bułgarskich szklarni Venlo — istnieje od 1982 r. Na początku funkcjonował jako Państwowe Gospodarstwo Ogrodnicze "Ignatki", w obecnej formie prawnej — spółki z ograniczoną odpowiedzialnością — od 1993 r., gdy "Państwowe" zastąpiono "Prywatnym", pozostając przy tym samym, rozpoznawanym już wtedy przez klientów, skrócie PGO.
W 1996 r. gospodarstwo to powiększyło się o zakład w Ostrołęce — 12 hektarów radzieckich szklarni Venlo. Roczna produkcja wynosi około 8 tysięcy ton warzyw, głównie pomidorów — w ubiegłym roku na 11 hektarach uprawiana była odmiana Cunero F1, 4,5 ha zajmowała Grace F1. Uzupełnieniem podstawowej oferty handlowej są pomidory typu cherry — Conchita F1, gronowe — Lemance F1, żółtoowocowe — Yellow Gold F1 oraz Orama F1 — o pomarańczowych, wydłużonych owocach; w ubiegłym roku te cztery odmiany zajmowały łącznie 0,25 hektara. Ogórki uprawiane są w dwóch cyklach rocznie. Wiosną hektar szklarni przeznaczono na długoowocową odmianę Avalon F1 i 1,5 hektara na krótkoowocową Deltastar F1. W drugim nasadzeniu, pod koniec lipca 2 hektary zajął Avalon F1, a na 0,5 ha posadzono Deltastar F1.
PLONOWANIE WYBRANYCH ODMIAN W DOŚWIADCZENIACH UPRAWOWYCH* W OSTROŁĘCE (2003 R.)
* Pomidory Grace F1 wysiewano w pierwszym, pozostałe w drugim tygodniu grudnia. Ich uprawę zakończono 15 listopada. Ogórki krótkoowocowe wysiewano w drugim tygodniu stycznia, uprawę zakończono 15 lipca. Siew ogórków długoowocowych w cyklu wiosennym przypadał w drugim tygodniu grudnia, uprawę kończono w połowie lipca. W cyklu jesiennym — wysiewano je w drugim tygodniu lipca, a uprawę kończono 7 listopada
W Ostrołęce na powierzchni 0,25 ha co roku testowane są również nowe odmiany. W minionym roku w tych doświadczeniach znalazło się 120 odmian pomidorów i ogórków (tabela) z firm De Ruiter Seeds, Enza Zaden i Rijk Zwaan. Jak powiedział Józef Pawluczuk, kierownik szklarni w Ostrołęce: "Testowanie tych odmian pochłania wiele czasu i wymaga zaangażowania kilku osób, ale dzięki temu mamy możliwość konsultowania się z wieloma hodowcami z zagranicy i wymiany doświadczeń".
Profilaktyka
W PGO w uprawie pomidorów duży nacisk kładzie się na zapobieganie występowaniu chorób i szkodników. Po każdym cyklu uprawowym szklarnie są odkażane — ich wnętrze opryskiwane jest roztworem podchlorynu sodu, a następnie myte i spłukiwane czystą wodą przy użyciu ciśnieniowych urządzeń myjących. Biała folia wyścielająca podłoże wymieniana jest co dwa lata. Styropianowe podstawki pod maty co roku są myte i dezynfekowane. Maty podsiąkowe pod wejściami do szklarni codziennie rano są zalewane świeżym roztworem podchlorynu sodu. Maty wełny mineralnej Master (fot. 1) w uprawie pomidorów wykorzystywane są tylko przez jeden sezon, w drugim sadzi się w nich ogórki.
FOT. 1. SZKLARNIA PRZYGOTOWANA DO SADZENIA ROZSADY — 2 MATY UMIESZCZONE SĄ W JEDNYM RĘKAWIE FOLIOWYM, DZIĘKI CZEMU NIECO MNIEJSZE SĄ W NICH WAHANIA WILGOTNOŚCI
Regułą jest ochrona roślin preparatem Polyversum, zawierającym zarodniki grzyba Pythium oligandrum, nieszkodliwego dla uprawianych roślin, natomiast działającego antagonistycznie wobec grzybów chorobotwórczych. Dzięki temu ograniczone jest ryzyko zakażeń, jakie mogłyby nastąpić poprzez system korzeniowy. Polyversum stymuluje również wzrost roślin. Preparatem tym nasączane są paluszki do wysiewów, później podlewane są nim siewki, następnie roztwór preparatu wprowadza się do podłoża po przepikowaniu pomidorów w kostki
i po ustawieniu kostek z rozsadą na matach (fot. 2).
FOT. 2. USTAWIANIE KOSTEK Z ROZSADĄ NA MATACH (CUNERO F1, 13.01.04 R.)
W ochronie pomidorów wykorzystywane są organizmy pożyteczne: Encarsia formosa i Macrolophus caliginosus — przeciwko mączlikowi szklarniowemu, w uprawie ogórków — Amblyseius cucumeris — zwalczający wciornastka zachodniego, Phytoseiulus persimilis — chroniący pomidory i ogórki przed przędziorkiem szklarniowcem i chmielowcem, minihodowle Aphidius colemani i Aphidius ervi — służą do zwalczania mszyc. Andrzej Jastrzębski podkreśla, że ochrona biologiczna jest u nich oparta na działaniach profilaktycznych, nie na interwencyjnych. Na przykład M. caliginosus jest wprowadzany do szklarni od lutego i na początku, gdy nie ma jeszcze dostatecznej ilości naturalnego pokarmu, dokarmiany jajami mklika mącznego. Przed atakiem mączlika szklarniowego ten owad pożyteczny ma czas, aby zaaklimatyzować się w szklarni i rozmnożyć. Pod koniec wegetacji, w październiku, zdarzało się nawet, że trzeba było ograniczać liczebność M. caliginosus, gdyż owad ten — przy braku swoich naturalnych ofiar — zaczynał uszkadzać owoce pomidorów. Innym przykładem na uprzedzanie ataku szkodników jest zakładanie minihodowli mszycy zbożowej na zbożu i powolne zasiedlanie jej przez A. colemanii lub A. ervi — co pozwala na rozbudowanie populacji tych entomofagów w takim stopniu, aby mogły kontrolować późniejsze naloty mszyc na uprawy. W czerwcu, nawet jeszcze w lipcu, wprowadza się ostatnie partie organizmów pożytecznych. Tak prowadzona ochrona biologiczna w Białymstoku i Ostrołęce jest skuteczna do końca uprawy — w połowie października na roślinach nie było śladów żerowania szkodników.
Latem szklarnie są dogrzewane nocą w celu zmniejszenia wilgotności, co ogranicza problemy z chorobami grzybowymi (fot. 3) — zwłaszcza szarą pleśnią i mączniakiem prawdziwym. Uzupełniające zabiegi chemiczne ograniczone są do niezbędnego minimum — z fungicydów w ubiegłym roku wykorzystywano tylko Bravo Plus 500 SC i Rovral Flo 255 SC. Z insektycydów — punktowo używano preparatu Vertimec 018 EC.
FOT. 3. DUŻA ZDROWOTNOŚĆ ROŚLIN UTRZYMYWANA JEST PRZEZ CAŁY OKRES UPRAWY — W OSTROŁĘCE
W KOŃCU PAŹDZIERNIKA NA PĘDACH NIE BYŁO WIDOCZNYCH OBJAWÓW SZAREJ PLEŚNI
Przygotowanie rozsady
W Ostrołęce, gdzie rozsadę pomidora do uprawy na wełnie mineralnej przygotowuje się tradycyjnie i podlewa "ręcznie" roztworem pożywki z węża, wykorzystywane są kostki Vitagreen z dodatkiem iłu, dłużej utrzymujące wodę.
W Białymstoku rozsady produkowane są w systemie zalewowo-podsiąkowym, w kostkach X-TRA. Po zapikowaniu siewek kostki z rozsadą ustawiane są w mnożarce na betonowej, podgrzewanej podłodze (co roku dezynfekowanej), wyprofilowanej z minimalnym spadem do środka — w kierunku kanału (fot. 4), którym rozprowadzana jest pożywka. Kostki są zatapiane (fot. 5) do około połowy wysokości w pożywce, gdy przesiąknie ona przez całą ich objętość, pożywkę spuszcza się, przefiltrowuje i wykorzystuje ponownie do zalewania następnej nawy. Ten sposób przygotowywania rozsady sprawdza się w Białymstoku już od ośmiu lat. Jak mówi A. Jastrzębski, zaletę tego rozwiązania stanowi dokładne i równomierne nasączenie wszystkich kostek pożywką, dzięki czemu otrzymuje się bardzo wyrównane rośliny. Poza tym, w systemie zalewowym jedna osoba w ciągu godziny może nawodnić 100 tysięcy roślin. Rozsady są doświetlane (fot. 6) lampami sodowymi przez 16 godzin na dobę. Natężenie światła wynosi około 4 tysięcy luxów.
FOT. 4. PRODUKCJA ROZSADY POMIDORÓW W SYSTEMIE ZALEWOWO-PODSIĄKOWYM, W ŚRODKU NAWY BIEGNIE KANAŁ, KTÓRYM ROZPROWADZANA JEST POŻYWKA
FOT. 5. KOSTKI Z ROZSADĄ OGÓRKÓW NAWADNIANE W SYSTEMIE ZALEWOWO-PODSIĄKOWYM
FOT. 6. ROZSADY SĄ DOŚWIETLANE ŚWIATŁEM O NATĘŻENIU 4 TYS. LUKSÓW
Uprawa
W PGO pomidory sadzi się w zagęszczeniu 2,5 rośliny na metr kwadratowy. Prowadzone są one w systemie "V" (fot. 7). Z co czwartej rośliny za 4. lub 5. gronem wyprowadzany jest dodatkowy pęd boczny — pozwala to na uzyskanie latem 3 owocujących pędów na metrze kwad-ratowym. Ogórki krótkoowocowe sadzi się w zagęszczeniu 1,9 szt./m2, długoowocowe — 1,58 szt./m2.
FOT. 7. ROZSADA PRZYGOTOWANA DO UPRAWY W SYSTEMIE "V" —
2 ROŚLINY I 2 KAPILARY W KOSTCE
W uprawie zwraca się uwagę na wiele czynników mających wpływ na kondycję roślin i wysokość plonu, dlatego, między innymi, pędy pomidorów nie są okręcane wokół sznurków, tylko przypinane zapinkami, co zmniejsza ryzyko porażeń szarą pleśnią. W okresach stresowych dla roślin, takich jak pikowanie, sadzenie na miejsce stałe, regeneracja systemu korzeniowego, jaka następuje na przełomie maja i czerwca po zakończeniu wczesnych zbiorów, czy duże obciążenie owocami, rośliny traktowane są (opryskiwane lub podlewane) biostymulatorami wzrostu, takimi jak Bio-algeen S-90 i Snow Grow Ace.
W Ostrołęce Ewa Pawluczuk (zajmująca się między innymi ochroną roślin) prowadzi fitomonitoring — dokładną obserwację i pomiary przyrostów wybranych 10 roślin z każdego hektara (zawsze tych samych). Co tydzień, tego samego dnia i o tej samej porze, oceniana jest, między innymi, szybkość rozkwitania kolejnych gron i wysokość, na jakiej są one zawiązywane, średnica pędu pod kwitnącym gronem, długość przyrostu pędu, liczba liści, liczba i masa zebranych owoców czy obciążenie roślin owocami. Dane te brane są pod uwagę przy ustalaniu temperatury oraz programu nawożenia i nawadniania na następny tydzień. Dzięki ich uzwględnianiu łatwiej jest utrzymać równowagę między wzrostem wegetatywnym a rozwojem generatywnym roślin. Prowadzenie fitomonitoringu pozwala również przewidywać wysokość najbliższych zbiorów.
W ubiegłym roku w okresie letnich upałów — w lipcu i połowie sierpnia, gdy osłabiony był wzrost roślin — w wierzchołkowej ich części wyprowadzano dodatkowy pęd na dwa liście, aby zwiększyć powierzchnię asymilacyjną roślin, zacienić górne grona oraz wzmocnić wierzchołek roślin.