Numer 06/1999
Wysoki poziom nawożenia azotem przyczynia się do obniżenia jakości zdrowotnej warzyw, ponieważ prowadzi do gromadzenia się w nich azotanów. Szczególnie dużo tych związków kumulują warzywa o krótkim okresie wegetacji, a wśród nich liściowe - sałata, szpinak, seler liściowy czy kapusta pekińska. Aby miały one wysoką wartość odżywczą, nawożenie azotem powinno być racjonalne, to znaczy uwzględniające potrzeby pokarmowe tych roślin, zawartość azotu mineralnego (N-NH4 i N-N03) w glebie, stanowisko rośliny w zmianowaniu oraz warunki klimatyczne i glebowe.
| Sałata | |
 W uprawach polowych sałata, ze względu na krótki okres wegetacji, może stanowić przedplon - przed warzywami, których produkcja rozpoczyna się z końcem maja lub na początku czerwca, bądź poplon - po warzywach wcześnie zbieranych. Przy plonie wynoszącym 15 ton sałata pobiera około 55 kilogramów azotu z hektara. Warzywo to, szczególnie na glebach lekkich, korzystnie reaguje na nawożenie organiczne. Obornik w dawce 20-30 t/ha powinno się przyorywać jesienią. Na podstawie wyników analiz chemicznych gleby, określających zawartość N-NH4 i N-N03, wykonanych na około 2 tygodnie przed sadzeniem rozsady, należy uzupełnić poziom zawartości azotu do 50-80 mg/dm3. Jeśli przed rozpoczęciem uprawy nie określono zawartości tego pierwiastka w glebie, jego dawki nic powinny przekraczać 40-60 kg/ha, niższą z nich zaleca się, jeśli nawożenie mineralne stanowi jedynie uzupełnienie organicznego. Pod osłonami ogrzewanymi sałatę uprawia się wczesną wiosną jako przedplon przed roślinami ciepłolubnymi lub jako poplon w okresie jesienno-zimowym. Zawartość azotu mineralnego w substratach torfowych lub w podłożach z dużym udziałem torfu powinna wynosić 80-150 mg/dm3. Niższe dawki azotu zaleca się w okresie jesienno-zimowym, wyższe - wiosną i latem. Nawożenie mineralne przeprowadzone przed sadzeniem sałaty wystarcza na cały okres jej wegetacji. Ze względu na krótki okres, w jakim warzywo to osiąga dojrzałość konsumpcyjną, nie stosuje się pogłównego nawożenia azotem. Sałata należy do gatunków gromadzących znaczne ilości azotanów. Zawartość tych związków w liściach może dochodzić do 10 000 miligramów (czyli 10 g) w kilogramie świeżej masy, podczas gdy dopuszczalna, określona rozporządzeniem ministra zdrowia i opieki społecznej, dla sałaty wynosi - 2000 mg NaNO3/kg ś.m. Poziom azotanów w roślinie jest silnie uzależniony od warunków uprawy. We wczesnowiosennej i jesienno-zimowej na jego zwiększenie mają wpływ przede wszystkim niekorzystne warunki świetlne. Przy wydłużającym się dniu i zwiększającej się intensywności światła warzywo o krótkim okresie wegetacji gromadzi zdecydowanie mniej azotanów. Dzieje się tak, ponieważ wzrasta efektywność ich wykorzystania do syntezy w roślinach organicznych związków azotowych. W uprawie sałaty ważna jest wielkość dawki, rodzaj nawozu azotowego, a także termin i technika jego stosowania. Przy podaniu amonowej formy (na przykład siarczanu amonu) lub amidowej (mocznika) - zawartość azotanów w sałacie jest niższa niż przy nawożeniu formą azotanową (saletra amonowa lub wapniowa). Nawożąc siarczanem amonu musimy pamiętać, że nawóz ten przyczynia się do bardzo silnego zakwaszenia gleby, a dla sałaty jej pH powinno wynosić 6,0-7,5. Kwaśny odczyn gleby mógłby sprzyjać akumulowaniu azotanów przez rośliny. Lepszy efekt ograniczenia gromadzenia azotanów w sałacie można uzyskać podając nawozy amonowe w sposób zlokalizowany (metoda ta została opisana w artykule na temat nawożenia marchwi w HO nr 5/98). Również nawożenie potasowe może mieć wpływ na pobieranie i gromadzenie się azotanów w liściach sałaty. Siarczan potasu prowadzi do wyraźnego zwiększenia zawartości tych związków w roślinach w porównaniu z tą, jaką gromadzi sałata nawożona tym pierwiastkiem w formie chlorkowej. Siarczany ograniczają bowiem pobieranie przez rośliny molibdenu, którego niedobór prowadzi do gromadzenia się azotanów. Nawożenie sałaty pozostałymi składnikami pokarmowymi powinno być oparte na wynikach analizy chemicznej gleby. W polowej uprawie sałaty optymalna zawartość składników pokarmowych powinna wynosić (w mg/dm3): P - 50-70, K - 150-200, Mg - 60-120, Ca - 1000-2000. W uprawie pod osłonami, w substratach torfowych lub w podłożach ze znacznym udziałem torfu (w mg/dm3): P -150-200, K - 300-500, Mg - 150-250, Ca - 1500-2500. Należy również zwrócić uwagę na nawożenie mikroelementami, a szczególnie molibdenem, którego niedobór przyczynia się do wzrostu zawartości azotanów w roślinach. | |
|
| |
| Szpinak | |
 Jest to warzywo o krótkim okresie wegetacji, uprawiane wyłącznie jako przedplon, schodzący z pola przed końcem maja, lub jako poplon - po roślinach zbieranych przed końcem lipca. Rośliny wysiewane w końcu lata zbiera się wczesną wiosną, po przezimowaniu. Szpinak nie wymaga stanowiska bezpośrednio po oborniku. Jako przedplon uprawia się go w drugim roku, natomiast jako poplon w pierwszym roku po nawożeniu obornikiem. Gatunek ten ma wysokie zapotrzebowanie na azot, jednak z uwagi na niebezpieczeństwo podwyższenia zawartości azotanów w plonie przy nawożeniu tym składnikiem należy zachować szczególną ostrożność. W uprawie wiosennej przy średnim plonie szpinaku wynoszącym 10 t/ha, ilość azotu mineralnego pobranego przez rośliny wynosi 55 kg, natomiast w uprawie jesiennej przy plonie 20 t/ha - 95 kg. Przy określaniu potrzeb nawożenia azotem należy uwzględnić aktualną zasobność gleby w ten składnik pokarmowy. Liczby graniczne określające jego zawartość w glebie przeznaczonej pod uprawę szpinaku wynoszą 50-90 mg N/dm3. W praktyce najczęściej zaleca się dawki 60-80 kg N/ha. W uprawie wiosennej i jesiennej dwukrotnie pogłównie nawozi się azotem - w fazie 2-4 liści właściwych oraz tydzień później, podając za każdym razem 15-20 kg N/ha. Uprawy ozime pierwszy raz nawozi się nim wiosną, po rozpoczęciu wzrostu roślin, następny raz tydzień późnej, używając takich samych dawek, jak przy uprawie wiosennej i jesiennej. Nawożąc pogłównie musimy się liczyć z możliwością znacznego podniesienia zawartości azotanów w roślinach. Szpinak, podobnie jak sałata, jako warzywo produkowane w warunkach słabej intensywności światła jest wyjątkowo podatny na gromadzenie azotanów. Jesienią rośliny zawierają ich znacznie więcej niż w uprawie wiosennej. Podobnie jak w przypadku sałaty, używanie siarczanu amonu lub mocznika może przyczynić się do zmniejszenia zawartości tych związków w roślinach. Ponadto nawożenie amonową formą azotu, w przeciwieństwie do azotanowej, pozwala utrzymać niską zawartość szczawianów w liściach szpinaku. Zasobność gleby w pozostałe składniki pokarmowe należy utrzymywać na poziomie (w mg/dm3): P - 50-70, K - 175-225, Mg - 60-120, Ca - 1000-2000. Wartość pH gleby powinna mieścić się w granicach 6,0-7,5. | |
|
| |
| Seler liściowy | |
 Pod osłonami gatunek ten uprawia się wiosną na zbiór od kwietnia do czerwca lub jesienią na zbiór w miesiącach zimowych i wiosennych. Od lipca do października plonują selery liściowe z upraw polowych. Warzywa te najczęściej sadzi się w pierwszym roku po nawożeniu obornikiem (30 t/ha). Seler liściowy ma wysokie wymagania pokarmowe co do azotu. Przy plonie wynoszącym 30 t/ha rośliny te pobierają około 150 kg N/ha. Potrzeby nawozowe tego gatunku należy ustalić w oparciu o zawartość w glebie N-NH4 i N-NO3. Poziom zawartego w niej azotu mineralnego powinien mieścić się w zakresie 50-120 mg N/dm3. W praktyce najczęściej używa się 100 kg N/ha lub 150 kg N/ha, dy nie było nawożenia organicznego. Połowę przewidywanej dawki wprowadza się do gleby w nawożeniu podstawowym, natomiast połowę w całości lub w dwóch częściach pogłównie. W tym drugim przypadku nawóz należy rozsiać między 1/3 a 1/2 okresu wegetacji. Zbyt obfite lub późne nawożenie azotowe może być przyczyną nadmiernego gromadzenia azotanów w liściach. Zawartość pozostałych składników pokarmowych w glebie przeznaczonej do uprawy selera liściowego powinna wynosić (w mg/dm3): P - 60-80, K - 200-250, Mg - 60-120, Ca - 1000-2000. Wartość pH gleby należy utrzymywać na poziomie 6,5-7,5. | |
|
| |
| Kapusta pekińska | |
 Pod osłonami warzywo to jest uprawiane najczęściej jako przedplon wczesną wiosną lub poplon jesienią. W gruncie kapustę pekińską sadzi się po roślinach zbieranych z pola w połowie lipca. Jej zapotrzebowanie pokarmowe na azot jest duże. Jako poplon powinna być uprawiana w pierwszym roku po nawożeniu obornikiem (40 t/ha). Przy średnim plonie główek wynoszącym 40 t/ha ilość azotu niezbędnego na jego wytworzenie wynosi około 150 kg/ha. W uprawie szklarniowej w podłożach organicznych optymalny poziom azotu mineralnego powinien wynosić 150-200 mg/dm3. W produkcji polowej potrzeby nawożenia azotem wyznacza się na podstawie analiz chemicznych gleby, określających zawartość N-NH4 i N-NO3. Suma azotu mineralnego powinna wynosić 50-120 mg/dm3. W nawożeniu najczęściej wprowadza się 100-150 kg N/ha. Połowę dawki podaje się przedsiewnie, natomiast połowę w jednym lub dwóch zabiegach pogłównych. Należy pamiętać, że pogłówne nawożenie azotem powinno się przeprowadzać nie później niż 6 tygodni przed zbiorem roślin. Przenawożenie tym składnikiem przyczynia się do wzrostu zawartości azotanów w plonie, a także do pogorszenia przydatności kapusty do przechowywania. Zawartość pozostałych składników pokarmowych w glebie w polowej uprawie kapusty pekińskiej powinna wynosić (w mg/dm3): P - 50-70, K - 175-225, Mg - 60-120, Ca - 1000-2000; natomiast w podłożach w uprawie pod osłonami: P - 200, K - 300-400, Mg - 100-150 i Ca 2000. Zalecana wartość pH gleby wynosi 6,2-7,8. Dr I. Domagała-Świątkiewicz i prof. dr hab. W. Sady są pracownikami Akademii Rolniczej w Krakowie |