• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 08/2004

MSZYCE - SZKODNIKI ROŚLIN OZDOBNYCH POD OSŁONAMI

W szklarniach na roślinach ozdobnych występuje 27 gatunków mszyc. Są to zazwyczaj wielożerne szkodniki, których kilka gatunków może stanowić poważne zagrożenie dla upraw pod osłonami.

Objawy żerowania

Mszyce żerują na różnych częściach roślin (fot. 1) powodując zazwyczaj zniekształcenia liści (fot. 2), łodyg i pąków kwiatowych. Szkodliwość mszyc dla roślin jest zróżnicowana — uszkodzenia bezpośrednie polegają na wysysaniu (za pomocą kłujki) soku z roślin i wprowadzaniu do tkanek śliny rozkładającej białka. Wskutek intensywnego i gromadnego żerowania mszyc w tak zwanych koloniach następuje utrata turgoru tkanek i ogładzanie roślin, objawiające się zahamowaniem wzros­tu. W wyniku nakłuwania tkanek przez mszyce dochodzi do deformacji opanowanych organów, a w miejscach nakłuć pojawiają się często nekrozy lub skorkowacenia. Mszyce odfiltrowują z pobranego soku roślinnego białko, a zbędne węglowodany wydalają w postaci rosy miodowej osadzającej się na organach rośliny. Stanowi ona pożywkę dla grzybów sadzakowych, które rozwijając się na liściach ograniczają powierzchnię asymilacyjną roślin i oszpecają je. Jest to dodatkowy skutek szkodliwego działania mszyc.


Fot. 1. Kolonia mszycy ziemniaczanej na szypule i kwiatostanie anturium


Fot. 2. Liście aralii 'Ming' zniekształcone przez mszycę brzoskwiniową

Większość gatunków mszyc rozprzestrzenia wirusy przenosząc je na kłujce z roślin chorych na zdrowe. Zdolność rozprzestrzeniania wirusów mają mszyce występujące dość powszechnie pod osłonami (tab. 1).

Tabela 1. Mszyce jako wektory wirusów roślin ozdobnych

Gatunki mszyc

Mszyce występujące pod osłonami są najczęściej szkodnikami wielożernymi (polifagicznymi), rzadziej żerują na roślinach kilku rodzajów (oligofagi), jak na przykład mszyca bluszczowa, a wyjątkowo są szkodnikami specyficznymi, czyli żerują na roślinach jednego rodzaju (m.in. mszyca złocieniowa — tab. 2).

Tabela 2. Szklarniowe rośliny ozdobne zasiedlane przez mszyce

Rozpoznawanie mszyc jest możliwe na podstawie zewnętrznego wyglądu zarówno dzieworódek bezskrzydłych, jak i form uskrzydlonych. Podstawowymi cechami morfologicznymi przydatnymi do oznaczania poszczególnych gatunków są: guzki czołowe na głowie, czułki, syfony i ogonek (rysunek). Ich kształt i zabarwienie decydują o przynależności osobnika do gatunku. Dla identyfikacji potrzebne jest powiększenie 100-krotne i dlatego trzeba ją przeprowadzać w warunkach laboratoryjnych pod mikroskopem świetlnym na specjalnie przygotowanych osobnikach.

Mszyca brzoskwiniowa (Nectarosiphon persicae, syn. Myzus persicae) jest gatunkiem dwudomnym, którego żywicielem pierwotnym są drzewa z rodzaju Prunus, a wtórnym — rośliny należące do ponad 40 rodzin. W szklarniach mszyca ta bytuje głównie na goździkach, szparagu gęstokwiatowym 'Sprengeri' i chryzantemach, na które to rośliny może przenosić się z ogórka i papryki.

Ciało ma długość 1,2–2,3 mm, barwy od różowej poprzez żółtą (fot. 3), jasnozieloną do zielonej. Guzki czołowe są bardzo wyraźne (rys.). Czułki krótsze niż ciało, na III ich członie brak rynarii wtórnych. Syfony jasne, lekko rozdęte. Ogonek jasny, średniej długości, z 3 parami włosków bocznych. Wielkość i zabarwienie ciała mszycy zależy od kilku czynników, między innymi od rośliny żywicielskiej — na roślinach z rodziny kapustowatych (Brassicacea) osobniki są znacznie większe niż na psiankowatych (Solanaceae). Ponadto mszyce rozwijające się w wyższej temperaturze i przy dużym zagęszczeniu są mniejsze niż te przebywające w temperaturze niższej i żerujące w nielicznych koloniach. W Polsce 80% populacji mszycy brzoskwiniowej zimuje w szklarniach. Zimujące samice przeżywają przez krótki okres temperaturę nawet –18°C, a w temperaturze 4°C żyją przez 3 miesiące.


Fot. 3. Kolonia mszycy brzoskwiniowej na liściu aralii

Schemat ciała mszycy

Mszyca ogórkowa (Aphis gossypii) pojawiła się w Polsce dość licznie w 1989 roku. Wcześniej była obserwowana sporadycznie i w niewielkim nasileniu na ogórkach. Jest gatunkiem wielożernym, chociaż określone rasy, na przykład rozwijające się w szklarniach na chryzantemie, nie kolonizują ogórka i odwrotnie. Pod względem wyglądu, populacje tej mszycy są zróżnicowane  — duże osobniki (o długości do 1,8 mm) są ciemnozielone, prawie czarne, natomiast te tworzące gęste kolonie w wysokiej temperaturze mają ciało mniejsze niż 1 mm i barwę jasnożółtą. Najczęściej osobniki tej mszycy są jasnozielone z plamkami (fot. 4), ciemnymi syfonami i jasnym lub zaciemnionym ogonkiem, na którym znajdują się 2–4 pary włosków bocznych. Odwłok bez ciemnych sklerytów, ale z siateczkowaniem na stronie grzbietowej. Czułki są 7-członowe, barwy jasnej do ciemnej, na III ich członie brak rynarii wtórnych. Nogi są jasne, z ciemnymi wierzchołkami.


Fot. 4. Kolonia mszycy ogórkowej na liściu cyklamenu

Mszyca ogórkowa jest wektorem ponad 50 wirusów, a w szklarniach — głównie wirusa mozaiki kolokazji. Gatunek ten nie tworzy pokolenia płciowego, chociaż w USA zimuje w postaci jaj na surmii bignoniowej (Catalpa bignonioides) i ketmii syryjskiej (Hibiscus syriacus).

Mszyca burakowa (Aphis fabae) jest gatunkiem dwudomnym, którego żywicielami pierwotnymi są trzmielina europejska, kalina koralowa i jaśminowiec wonny, na których zimują jaja, a żywicielami wtórnymi — wiele roślin zielnych. Nalatuje do szklarni opanowując różne gatunki roślin — głównie chryzantemę i gerberę w dwóch okresach: w pierwszej połowie czerwca (żeruje do połowy sierpnia) oraz w połowie września (żeruje do końca października). Ciało mszyc (fot. 5) ma długość 1,2–3,6 mm, jest czarne, czasami z białymi plamami wos­kowymi na stronie grzbietowej, zwłaszcza nimf. Czułki są jasne, a syfony i ogonek — czarne.


Fot. 5. Kolonia mszycy burakowej

Mszyca smugowa (Macrosiphum euphorbiae). Jej żywicielem pierwotnym jest róża, a żywicielami wtórnymi — ponad 200 gatunków roślin z przeszło 20 rodzin botanicznych. Często występuje na różnych roślinach w szklarniach. Bezskrzydła dzieworódka długości 1,7–3,6 mm jest jasnozielona z ciemniejszą smugą wzdłuż odwłoka (fot. 6). Ogonek ma długi i jasny, podobnie syfony — długie i jasne, z siateczkowaniem na wierzchołku. Czułki są nieco dłuższe od ciała, na III ich członie rozmieszczonych jest 2–6 rynarii wtórnych. Mszyca ta znana jest jako wektor wielu wirusów.


Fot. 6. Dzieworódka bezskrzydła mszycy smugowej

Mszyca szklarniowa plamista (Neomyzus circumflexum) występuje w szklarniach na różnych roślinach. W jej cyklu rozwojowym nie ma pokolenia płciowego, a tym samym mszyca ta nie zimuje w postaci jaj. Bezskrzydłe dzieworódki są długości 1,2–2,6 mm, ich ciało jest błyszczące, jasnożółte do jasnozielonego, z wyraźnymi sklerytami na stronie grzbietowej odwłoka tworzącymi poprzeczne pasy i dużą plamę pośrodku.

Mszyca ziemniaczana (Aulacorthum solani) występuje zarówno na roślinach dwuliściennych, jak i jednoliściennych, zwłaszcza na cebulach tulipanów. W szklarniach jest dość pospolita — zasiedla wiele roślin doniczkowych, a najczęściej cynerarię (popielnik — fot. 7). Bezskrzydłe dzieworódki są długości 1,8–3 mm, mają ciało zmiennie zabarwione, najczęś­ciej jasnozielone (fot. 8), błyszczące, z ciemnozieloną plamą przy podstawie każdego syfonu. Syfony i człony czułków są jasne, z wyjątkiem wierzchołków, które są ciemne. Przy podstawie III członu czułka znajdują się 1, 2 rynaria wtórne.


Fot. 7. Kolonia mszycy ziemniaczanej na kwiatostanach cynerarii


Fot. 8. Dzieworódka bezskrzydła mszycy ziemniaczanej

Zwalczanie mszyc

Grupy preparatów.

  • Specyficzne, tak zwane aficydy niszczą wyłącznie mszyce, są to: Aztec 140 EW, Pirimix 100 PC oraz Pirimor 500 WG (tab. 3).
  • Owadobójcze o właściwościach mszycobójczych — tylko niektóre są przydatne do użycia w szklarniach, przede wszystkim ze względu na często wysoką tam temperaturę otoczenia i wynikające stąd niebezpieczeństwo uszkodzenia roś­lin (fitotoksyczność).

Zasady obowiązujące przy zwalczaniu mszyc.

  • W celu uniknięcia wywołania odporności mszyc na substancje aktywne środków ochrony roślin powinno się stosować przemiennie związki należące do różnych grup (np. fosfororganiczne na przemian ze związkami karbaminianowymi, neonikotynoidowymi i pyretroidami), wszystkie w zalecanym stężeniu.
  • Jeżeli podany jest zakres stężeń, środka w wyższej z zalecanych dawek trzeba użyć w przypadku mszyc trudnych do zwalczania (np. mszyca ogórkowa i mszyca brzoskwiniowa) lub bardzo dużego ich nasilenia.
  • Należy zawsze przystępować do zwalczania mszyc zaraz po wykryciu pierwszych osobników na roślinach, a kolejny zabieg wykonać dopiero po ponownym pojawieniu się mszyc.
  • Wskazane jest także — w przypadku preparatów oznaczonych symbolami EC, SL, WP, WG, SP — dodawanie do cieczy użytkowej środka zmniejszającego napięcie powierzchniowe kropel, najlepiej zwilżacza (np. Superam 10 AL — 0,05%).
  • Ważny jest także dobór preparatu w zależności od sytuacji — przy dużych koloniach, kiedy nie ma możliwości zniszczenia mszyc środkiem kontaktowym z grupy pyretroidów, konieczne jest zastosowanie insektycydu układowego (np. Confidor 200 SL) lub o właściwościach wgłębnych (np. Sumithion Super 1000 EC).

Tabela 3. Preparaty przydatne do zwalczania mszyc na roślinach ozdobnych w szklarniach