• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 06/1999

CACYREUS MARSHALLI - POTENCJALNE ZAGROŻENIE UPRAW PELARGONII

Dość często zdarza się, że duże straty w szklarniowych uprawach roślin ozdobnych powodowane są przez szkodniki i organizmy chorobotwórcze, które zostały zawleczone na importowanym materiale roślinnym, zwłaszcza rozmnożeniowym. Szczególną uwagę należy przy tym zwrócić na organizmy, które są mało podatne na środki ochrony roślin. Istnieją wówczas trudności w zwalczaniu takich szkodników czy patogenów - zarówno w miejscu ich pochodzenia, jak i introdukcji.
Niewłaściwa ocena sytuacji powstałej w tym drugim miejscu (np. w szklarni u polskiego producenta) może spowodować dodatkowe problemy. Gatunki zawleczone mogą bowiem zostać błędnie oznaczone jako podobne do nich gatunki miejscowe. W takich przypadkach nowy szkodnik zwykle zostaje zauważony przez służby ochrony roślin dopiero po zasygnalizowaniu problemu przez ogrodników, którzy nie mogą zwalczyć go przy użyciu zwykle stosowanych środków ochrony roślin. Jednym ze szkodników, który w ostatnich latach przeniknął do Europy, jest Cacyreus marshalli Butler - motyl dzienny z rodziny modraszkowatych (Lycaenidae) pochodzący z Afryki Południowej (Mozambik, RPA, Zimbabwe). Jego roślinami żywicielskimi są pelargonie (Pelargoniom sp.) i bodziszki (Geranium sp.). Szkodliwość tego gatunku polega na całkowitym niszczeniu kwiatów przez gąsienice, które do II stadium rozwijają się wewnątrz pąków kwiatowych, a rzadziej minują liście, pozostawiając tylko ich dolną oraz górną skórkę. Gąsienice starszych stadiów rozwojowych drążą w łodydze korytarz, który wypełniają odchodami. Uszkodzone w ten sposób pędy czernieją i zamierają. Porażone rośliny często zostają wtórnie zainfekowane przez mikroorganizmy, które wnikają przez otwory wejściowe wygryzione przez gąsienice. C. marshalli powoduje bardzo duże straty w uprawach pelargonii. Przykładowo, na Majorce stwierdzono porażenie przez niego około 99% wszystkich uprawianych tam roślin z tego gatunku. Szkodnik tylko w niewielkim stopniu może rozprzestrzeniać się w sposób naturalny, ponieważ lot motyli jest powolny, z częstymi przerwami na odpoczynek, trwa krótko, a jego zasięg jest niewielki. Rozprzestrzenianie modraszka dość często odbywa się natomiast z porażonym materiałem roślinnym (sadzonki lub kwitnące rośliny pelargonii i bodziszka), gdyż gąsienic żerujących w łodygach praktycznie nie można wykryć w czasie granicznej kontroli fitosanitarnej. Ze względu na dużą szkodliwość, modraszek ten znalazł się na liście kwarantannowej A2 EPPO (Europejska i Śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin). W Polsce nie posiada on jeszcze statusu organizmu kwarantannowego. W 1988 roku Cacyreus marshalli został wykryty na Majorce (Hiszpania), a następnie rozprzestrzenił się na inne wyspy wchodzące w skład Archipelagu Balearów (Minorka, Ibiza). Od 1993 roku motyl ten występuje w kontynentalnej części Hiszpanii. Wcześniej, bo już w 1978 r., pojedyncze gąsienice tego szkodnika znaleziono w Wielkiej Brytanii, na sadzonkach pelargonii importowanych z RPA, a w 1991 r. jednego motyla szkodnika odłowiono w Belgii. W pięć lat później ogniska modraszka wykryto we Włoszech, a w 1997 r. - także w Wielkiej Brytanii, gdzie gatunek ten nie jest uważany za zadomowiony. W 1998 roku C. marshalli został zaobserwowany także w Maroku. W Europie szkodnik ten stanowi duże zagrożenie, zwłaszcza dla południowej jej części. Niemiecki entomolog, Baufeld, uważa jednak, że w środkowej i północnej części kontynentu gatunek ten mógłby rozwijać się w szklarniach. Tak więc stanowi on potencjalne zagrożenie dla upraw pelargonii w Polsce. Do naszego kraju szkodnik ten może zostać zawleczony na importowanym materiale roślinnym.

Rozwój i wygląd modraszka
W RPA rozwój C. marshalli przebiega następująco. Samice składają jaja pojedynczo, najczęściej na pąki kwiatowe lub w ich pobliżu. Jaja są białawe lub jasnożółte, średnicy około 0,5 mm. Po 6 dniach wylęgają się gąsienice, które przechodzą cztery stadia rozwojowe w ciągu około 33 dni. Najmłodsze larwy są białawe, natomiast starsze (rys. 1) mają barwę jasnożółtą lub zieloną i osiągają długość 13 mm. Bezpośrednio po wylęgu gąsienice wchodzą do pąków kwiatowych, gdzie żerują do III stadium wyjadając ich wnętrze. Po opuszczeniu pąków gąsienice III i IV stadium rozwojowego drążą korytarze w łodygach. Dojrzałe gąsienice przepoczwarczają się, a po 13-19 dniach z poczwarek wylatują motyle. Poczwarka ma długość około 9 mm, jest silnie owłosiona, barwy od jasnożółtej do zielonkawej z brązowymi plamami.

RYS. 1. GĄSIENICA CACYREUS MARSHALLI (wg Baufelda)


Samice mają skrzydła o rozpiętości 18-27 mm, a samce 15-23 mm. Górna strona skrzydeł przednich jest brązowobrunatna z małymi, białymi plamkami na brzegu (rys. 2). Tylne skrzydła są podobne do przednich, ale z wyrostkiem oraz trzema niewielkimi plamkami i jedną większą, ciemną plamą w końcowej części skrzydła. Dolna powierzchnia skrzydła jest znacznie jaśniejsza, z plamami tworzącymi charakterystyczny wzór.

RYS. 2. SAMICA C. MARSHALLI (wg Eitschbergera i Stamera)



Możliwości zwalczania szkodnika
Według danych służby ochrony roślin Hiszpanii, C. marshalli można zwalczać stosując biopreparaty oparte na bakterii Bacillus thuringensis, regulatory wzrostu hamujące biosyntezę chityny u gąsienic (diflubenzuron, flufenoksuron i heksaflumuron) albo preparaty kontaktowe zawierające lambda-cyhalotrynę, alfametrynę oraz benfurakarb. W naturalnym środowisku, na terenie RPA, gatunek ten ma wrogów naturalnych. Gąsienice III stadium rozwojowego szkodnika są pasożytowano przez błonkówki z rodzaju Apanteles, natomiast gąsienice ostatniego stadium - przez muchówki z rodziny rączycowatych (Tachinidae) i błonkówki z rodziny męczelkowatych (Braconidae). W Hiszpanii stwierdzono spasożytowanie jaj szkodnika przez kruszynka - Trichogramma evanescens. Uważa się, że istnieją możliwości wykorzystania tego gatunku kruszynka do zwalczania C. marshalli w innych krajach Europy. Konieczne są jednak dalsze badania dotyczące tego problemu.

Z polskiej perspektywy
Ekspansywność C. marshalli, jego duża szkodliwość i łatwość przeniknięcia wraz z materiałem roślinnym decydują o konieczności opracowania działań uniemożliwiających przedostanie się motyla do polskich szklarni, a w przypadku pojawienia się jego ognisk w naszym kraju - zabiegów, które pozwoliłyby na skuteczną likwidację szkodnika. W związku z powyższym konieczne jest, aby właściciele szklarniowych upraw pelargonii w Polsce w przypadku wykrycia na roślinach szkodników odpowiadających opisowi C. marshalli lub uszkodzeń, które mogą być spowodowane przez ten gatunek, zwracali się do najbliższego oddziału terenowego wojewódzkiego inspektoratu ochrony roślin. Odpowiednio wczesne wykrycie szkodnika pozwoli na niezwłoczne podjęcie działań w celu jego zwalczenia i tym samym zapobiegnie rozprzestrzenieniu się tego gatunku w Polsce. Autor pracuje w Centralnym Laboratorium Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin w Toruniu