• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 03/2005

MOŻLIWOŚCI UPRAWY GRUSZY AZJATYCKIEJ W POLSCE (CZ. I)

Stosunkowo nową rośliną sadowniczą w Polsce jest grusza azjatycka, zwana również japońską, chińską czy wschodnią. Różni się ona od gruszy europejskiej zarówno pokrojem drzew, jak i cechami owoców. Drzewa rozpoczynają owocowanie w 2. lub 3. roku po posadzeniu. Owoce, w zależności od odmiany, można przechowywać w chłodni od 1 do 6 miesięcy. W obrocie handlowym gruszki te długo utrzymują wysoką jakość, ponieważ po osiągnięciu dojrzałości konsumpcyjnej miąższ ich nie staje się miękki. Są bardzo soczyste, niskokaloryczne, zawierają 3% celulozy, hemicelulozy i pektyn, dlatego uważane są za owoce dietetyczne i zdrowe. Nadają się do spożycia w stanie surowym, a także na sałatki, galaretki, konfitury, różne wypieki i koktajle. W Japonii owoce także przetwarzane są na soki i wina. Z literatury i wstępnych badań wynika, że uprawa niektórych odmian gruszy azjatyckiej w najcieplejszych warunkach siedliskowych Polski może stanowić dodatkowe źródło dochodu, a także wzbogacić rynek w owoce produkowane przy ograniczonym zużyciu chemicznych środków ochrony roślin.

Rejony uprawy

Grusze azjatyckie są powszechnie uprawiane w Chinach, Japonii i w Korei. Kraje te część owoców eksportują do USA i Kanady. W latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku wzrosło zainteresowanie tym gatunkiem także w rejonach, w których nie występuje on w stanie naturalnym, między innymi w Nowej Zelandii, Australii, w niektórych stanach USA (Kalifornia, Oregon, Waszyngton), Kanadzie i Chile. Wzrost powierzchni uprawy tej rośliny stymuluje wysoka cena owoców. W Australii pierwsze sady towarowe powstały w 1983 roku i początkowo zbierano 20 ton owoców, a w 1992 roku wyprodukowano ich już 4500 ton. W Kalifornii co roku, począwszy od 1984 r., zakłada się około 250 ha sadów gruszy azjatyckiej. Badania w Kolumbii Brytyjskiej (Kanada) wykazały, że grusze azjatyckie można uprawiać stosując podobną agrotechnikę i osiągając podobny plon, jak w przypadku gruszy europejskiej. Należy jednak zachować szczególną ostrożność przy zbiorze owoców i w obrocie. W Europie grusze te są jeszcze mało znane, ale zwiększa się zainteresowanie ich uprawą we Włoszech, Francji, Szwajcarii, Niemczech i na Węgrzech. Na Węgrzech od 1990 roku są one oceniane w trzech doświadczeniach zlokalizowanych w różnych rejonach klimatycznych kraju. Na podstawie tych badań 'Hosui' i 'Nijisseiki' zgłoszono do węgierskiego rejestru odmian. W 1996 roku w Katedrze Sadownictwa SGGW rozpoczęto obserwacje nad znanymi w świecie trzema odmianami japońskimi sprowadzonymi z Francji: 'Shinseiki', 'Chojuro' i 'Hosui', a wiosną 1999 roku w Ursynowie założono pierwsze w Polsce doświadczenie. Wiosną 2002 roku założono drugie doświadczenie w Wilanowie, zlokalizowane w mniej korzystnym mikroklimacie i na innej glebie niż doświadczenie wstępne, a liczbę badanych odmian zwiększono do siedmiu.

Pochodzenie

W nowych rejonach uprawy gruszy azjatyckiej najbardziej cenione są odmiany japońskie, tak zwane Nashi. Pochodzą one głównie od gatunku Pyrus pyrifolia (P. serotina), czyli gruszy piaskowej. Różnią się one znacznie od odmian powszechnie uprawianych w Europie, należących do gatunku P. communis. Drzewa gruszy azjatyckiej wcześnie wchodzą w owocowanie i są bardzo plenne. Owoce określane są jako egzotyczne, ze względu na bardziej lub mniej kulisty kształt. Dojrzałość konsumpcyjną osiągają już na drzewie, bardzo dobrze przechowują się w chłodni, a zwłaszcza w chłodni z KA, z której po wyjęciu długo zachowują wysoką jędrność w obrocie. Owoce charakteryzują się zróżnicowaną porą dojrzewania — od wczesnych do późnych. W Japonii określane są jako gruszki sałatkowe. W zależności od koloru skórki, wyróżnia się dwie grupy odmian — brązowe i żółtozielone. Gruszki, w zależności od odmiany i klimatu, są duże lub średniej wielkości, ze względu na obfite owocowanie mają jednak tendencję do drobnienia i z tego względu konieczne jest przerzedzanie zawiązków owocowych. Owoce są bardziej delikatne niż odmian europejskich, dlatego trzeba o tym pamiętać podczas zbioru i w obrocie.

Odmiany chińskie wywodzą się przeważnie od gruszy ussuryjskiej (P. ussuriensis) lub chińskiej gruszy białej (P. bretschneideri). Owoce mają kształt gruszkowaty, gładką skórkę, w okresie dojrzałości konsumpcyjnej przeważnie zieloną.

Wymagania termiczne i termin kwitnienia

W Japonii średnia roczna temperatura w rejonach uprawy Nashi wynosi od 8°C do 16°C, a największa koncentracja sadów znajduje się w najcieplejszych prefekturach. Dla porównania średnie roczne temperatury dla Warszawy wynoszą odpowiednio: wieloletnia z lat 1961–1990 — 8°C, 2000 r. — 10,1°C; 2001 r. — 9,1°C i 2002 r. — 9,8°C (dane z Zakładu Meteorologii i Klimatologii Katedry Inżynierii Wodnej i Rekultywacji Środowis­ka SGGW w Ursynowie). Odmiany japońskie zaliczane w Japonii do wczesnych i średnio wczesnych dojrzewają w Australii wcześniej lub w podobnym czasie, jak odmiana 'Tryumf Packham' (rys. 1), która w Polsce dojrzałość zbiorczą osiąga w pierwszej dekadzie października. Z danych tych można wnioskować, że odmiany japońskie będą się najlepiej udawać w najcieplejszych rejonach naszego kraju. Warunki cieplne w Polsce są najkorzystniejsze do uprawy odmian wczesnych i średnio wczesnych, a zwłaszcza najwcześniejszych, natomiast owoce odmian późnych mogą nie dorastać i nie być dostatecznie słodkie. Gdy uwzględni się również termin kwitnienia (rys. 2) i występowanie przymrozków wiosennych, wydaje się, że w naszych warunkach klimatycznych godne zainteresowania ze znanych odmian powinny być przede wszystkim (wg kolejności dojrzewania): 'Shinsui', 'Kosui', 'Shinseiki', 'Hosui', 'Nijisseiki' i 'Chojuro'. Są to odmiany japońskie pochodzące od gruszy piaskowej (P. pyrifolia) i najbardziej cenione w USA i Europie. Znane na świecie odmiany chińskie: 'Ya Li' (Pyrus bretschneideri) i 'Tsu Li' (P. bretschneideri x P. ussuriensis) nie nadają się do uprawy w naszych warunkach, ze względu na zbyt wczesne kwitnienie, a także późne dojrzewanie owoców (rys. 2 i fot. 3).

Rys. 1. Dojrzałość zbiorcza gruszek (tygodnie) w Australii (Campbell, 2002)

Rys. 2. Okres kwitnienia odmian grusz (tygodnie) w Australii (Campbell, 2002)

Wytrzymałość drzew na mróz

Za mało jest dostępnych danych odnośnie odporności drzew na mróz, ale prawdopodobnie większość odmian gruszy azjatyckiej charakteryzuje się podobną wytrzymałością na mróz, jak odmiany europejskie. W stanie Waszyngton (USA) posadzono drzewa wiosną 1985 roku, a w listopadzie wystąpiło stopniowe obniżenie temperatury do –27°C, nie obserwowano jednak poważnych uszkodzeń drzew. Natomiast w lutym 1989 roku po gwałtownym spadku temperatury do –21°C wystąpiły podłużne spękania kory pni drzew, które zostały jednak zaleczone podczas wegetacji.

Charakterystyka odmian

'Shinsui' ('Kikusui' 'Kimizukawase') to japońska odmiana, interesująca ze względu na wczesną porę dojrzewania owoców. Wzrost drzewa jest średnio silny, gałęzie wzniesione. Owoce od małych do średnich, o złotobrązowej, ordzawionej skórce są bardzo smaczne, z nielicznymi komórkami kamiennymi, o dużej zawartości kwasów i cukrów. Przydatność owoców do przechowywania jest mała. Odmiana w Polsce jeszcze nieoceniana.

'Shinseiki' ('Nijissei­ki' 'Chojuro') to japońska odmiana, o wczesnym terminie dojrzewania owo­ców i, podobnie jak 'Shinsui', o niezbyt dużym znaczeniu w Japonii, jest jednak jedną z najważniejszych w uprawie w Kalifornii. Wzrost drzewa średnio silny (fot. 1), odmiana bardzo plenna. Owoce średniej wielkości, kuliste, spłaszczone, mają żółtozieloną, gładką skórkę (fot. 2). Miąższ jest kruchy, soczysty, średnio słodki z dużą zawartością kwasów, smaczny. Owoce można przechowywać w chłodni zwykłej około 2 miesięcy.


Fot. 1. Owocujące drzewo odmiany 'Shinseiki'


Fot. 2. Owoce 'Shinseiki'


Fot. 3. 'Kosui'

'Kosui' ('Kikusui' 'Wasekozo') to japońska, wczesna odmiana. W Japonii, zajmuje pierwsze miejsce (36,1%) pod względem powierzchni uprawy, jest również bardzo ceniona za smak owoców. Drzewa rosną średnio silnie lub silnie. Dodatnią cechą jest późne kwitnienie. Owoce średniej wielkości lub małe, spłaszczone, mają skórkę od złotożółtej do jasnobrązowej, częściowo ordzawioną. Są bardzo soczyste i słodkie, o małej kwasowości. W chłodni zwykłej przechowują się do dwóch miesięcy.

'Nijisseiki' ('20th Century') to odmiana średnio wczes­na o nieznanym rodowodzie, dojrzewająca po 'Kosui'. Jest najbardziej cenioną odmianą w grupie grusz azjatyckich. Drzewa charakteryzują się słabym lub średnim wzrostem, mają rozłożyste korony. Kwitną o średniej porze. Kuliste owoce średniej wielkości mają silną tendencję do drobnienia, skórkę żółtą, łatwo ulegającą uszkodzeniu. Są bardzo smaczne. Ważną cechę owoców 'Nijisseiki' stanowi brak komórek kamiennych w miąższu, ponadto jest on kruchy i bardzo soczysty, o średniej zawartości cukru i dużej kwasów. Owoce mogą być przechowywane do 6 miesięcy.

'Chojuro' — stara japońska odmiana o nieznanym rodowodzie i średniej porze dojrzewania owoców.
W Japonii odmiany: 'Chojuro' i 'Nijisseiki' do roku 1971 stanowiły łącznie 80% produkowanych gruszek Nashi. Drzewa mają średnio silny wzrost, rozłożyste korony. Odmiana bardzo plenna. Owoce są kuliste, spłaszczone, średniej wielkości lub duże (fot. 4), mają skórkę brązową, twardą. Można je przechowywać około 5–6 miesięcy. Odmiana traci na popularności z powodu mniejszej niż u innych odmian soczystości miąższu. Owoce zawierają dużo cukrów i średnio lub mało kwasów, są smaczne. Dojrzewają po odmianie 'Nijisseiki'. Odmiana uważana jest za odporną na choroby, z wyjątkiem zarazy ogniowej, na którą jest podatna. Zbiór zaleca się przeprowadzać, gdy skórka owoców zmieni barwę z zielonej na brązową.


Fot. 4. 'Chojuro'

'Hosui' [Ri-14 ('Kikusui' 'Yakumo') 'Yakumo'] to średnio wczesna odmiana, o owocach dojrzewających w podobnym czasie, jak u 'Chojuro'. Drzewa rosną silnie, mają przewieszające się gałęzie. Odmiana ta jest bardzo podatna na zarazę ogniową i raka bakteryjnego. Owoce kuliste, duże lub średniej wielkości, mają skórkę złotobrązową z białymi, widocznymi przetchlinkami (fot. 5). Uważane są za bardzo smaczne, z dużą zawartoś­cią cukrów i małą kwasów, są soczyste o drobnoziarnis­tym miąższu. Owoce można przechowywać w chłodni zwykłej w dobrym stanie przez okres 3–4 miesięcy.
W Kanadzie w uprawie tej odmiany głównym problemem jest występowanie szklistości miąższu. Choroba ta opanowuje owoce przy opóźnionym zbiorze.


Fot. 5. 'Hosui'