Najwcześniejsze zbiory uzyskuje się z uprawy prowadzonej z rozsady sadzonej w tunelach foliowych. Nieco później dojrzewa kukurydza uprawiana z rozsady przykrywanej włókniną oraz z wysiewów kwietniowych bezpośrednio na pole, również przykrywanych włókniną. W zależnoś­ci od rejonu i terminu oraz rodzaju osłony, uprawa z rozsady pozwala na przyspieszenie zbioru od kilkunastu dni do nawet ośmiu tygodni w stosunku do tradycyjnej uprawy polowej z wysiewów przypadających w pierwszej dekadzie maja.

W niskich tunelach foliowych (typu igołomskiego) w sprzyjających warunkach pierwsze zbiory w okolicach Igołomi koło Krakowa można rozpocząć już około 25 czerwca. Polowa uprawa z rozsady przykrywanej włókniną — z uwagi na większe koszty niż w uprawie z siewu — może mieć uzasadnienie w latach o zimnej i późnej wiośnie (gdy opóźnione są wschody ziarniaków wysianych w kwietniu bez osłaniania) lub w rejonach chłodniejszych (np. północny
wschód Polski), w których z przyczyn naturalnych nie jest możliwe wczesne rozpoczęcie uprawy.

Wieloletnie obserwacje polowe wskazują, że przyspieszenie plonowania w uprawie z rozsady, w porównaniu z uprawą z siewu bezpośredniego, jest tym większe, im chłodniejsza jest wiosna i im wcześniej rozsada zostanie posadzona na miejsce stałe (zwykle pod włókninę). Decydując się na uprawę tym sposobem trzeba pamiętać, że kukurydza należy do tych gatunków, które z trudnością regenerują uszkodzony system korzeniowy (fot. 1) i stąd każdy błąd popełniony podczas produkcji i sadzenia rozsady jest silnym czynnikiem stresowym dla roś­lin. Charakterystyczne, że uprawa z rozsady ogranicza rozwój części nadziemnych — rośliny są mniejsze, mają zredukowaną powierzchnię blaszek liściowych i na ogół dają niższe plony niż te uprawiane z siewu bezpośrednio w pole. W latach z wczesną i ciepłą wiosną (gdy nie występują przymrozki majowe) bardziej opłacalna może się okazać uprawa pod włókniną z kwietniowego siewu wprost na pole (należy pamiętać o zaprawianiu ziarniaków, gdyż tylko wówczas można uzyskać wyrównane wschody). Przykładem tego może być rok 2000, kiedy w Igołomi koło Krakowa wczesna odmiana Candle F₁ wysiana 14 kwietnia i przykryta włókniną rozpoczęła plonowanie 5 lipca. Do 14 lipca (wtedy dopiero rozpoczęto zbiory z plantacji, które nie były osłaniane) zebrano już 80% kolb (czytaj: "Hasło Ogrodnicze" 3/2001). Tak sprzyjające warunki zdarzają się bardzo rzadko i przy wczesnych wysiewach należy liczyć się nieraz ze znacznymi stratami, wynikającymi z wymierania ziarniaków przy niskiej temperaturze i dużej wilgotności gleby.

Fot. 1. System korzeniowy rozsady kukurydzy jest wrażliwy na uszkodzenia i trudno się regeneruje

Uprawa z rozsady

Z uwagi na wspomnianą słabą zdolność regenerowania systemu korzeniowego, rozsada kukurydzy musi być przygotowana w doniczkach. Najlepiej sprawdzają się wielodoniczki (fot. 2) zawierające w jednej palecie o wymiarach 60 x 40 cm od 77 do 96 doniczek (325–400 doniczek/m²). Najlepszym podłożem do wysiewu jest substrat torfowy kupiony w renomowanym punkcie sprzedaży bądź też przygotowany we własnym zakresie z torfu wysokiego. W tym drugim przypadku torf należy uzupełnić nawozami mineralnymi (np. MIS-4, Azofoska, PG Mix) i odkwasić za pomocą kredy pastewnej (około 8–10 kg na 1 m³ torfu).

Fot. 2. Do sadzenia rozsady kukurydzy przygotowanej w wielodoniczkach wykorzystywane są sadzarki

Rozsadę należy sadzić z zachowaniem dużej ostrożności, aby nie uszkodzić systemu korzeniowego. Można do tego celu wykorzystywać sadzarki, przystosowane do sadzenia rozsady z wielodoniczek. Na szybkie przyjmowanie się rozsady, oprócz dobrej kondycji roślin, wpływa także dostateczna ilość wody w glebie. Dlatego uprawki polowe poprzedzające sadzenie należy prowadzić tak, aby nie uszczuplić jej zapasu, najlepiej jednak, gdy jest możliwe nawadnianie pola.

Uprawa z siewu bezpośrednio w pole

Kukurydza jest rośliną ciepłolubną i dlatego termin jej wysiewu uwarunkowany jest przede wszystkim temperaturą gleby mierzoną na głębokości około 10 cm. Wartością graniczną jest 10°C, gdyż dopiero wtedy nasiona kiełkują prawidłowo. Optymalna temperatura kiełkowania mieści się w przedziale 21–27°C. Długotrwałe chłody poniżej 8°C panujące po wysiewie ziarniaków w połączeniu z wysoką wilgotnością przyczyniają się do masowego gnicia nasion. Optymalny termin wysiewu dla większości rejonów Polski przypada na pierwszą połowę maja, zwłaszcza jeśli uprawa dotyczy odmian supersłodkich, które wymagają lepszych warunków termicznych — zarówno do kiełkowania, jak i późniejszego wzrostu.
W rejonach o wczesnej wiośnie możliwy jest siew wcześniejszy, przypadający na ostatnią dekadę kwietnia. Trzeba jednak pamiętać, że wczesne wysiewy obarczone są pewnym ryzykiem, gdyż kukurydza jest wrażliwa na ujemną temperaturę. Co prawda, siewki mogą przeżyć niewielkie, krótkotrwałe przymrozki i są w stanie się zregenerować, ale zawsze związane to jest ze znacznym opóźnieniem rozwoju roślin. Zdecydowanie bezpieczniejsze są siewy pod koniec kwietnia i w pierwszej połowie maja — w tych terminach uprawy uzyskuje się na ogół także największy plon. W celu poprawienia warunków termicznych podczas kiełkowania i pierwszej fazy wzrostu siewek coraz więcej producentów uprawiających kukurydzę na rynek warzyw świeżych decyduje się na przykrycie przynajmniej części plantacji lekką włókniną polipropylenową (17 lub 19 g/m²).

Rozstawa i głębokość siewu

Planując zasiewy należy pamiętać, że kukurydza jest roś­liną wiatropylną. Pyłek kwiatowy przenoszony jest pod wpływem wiatru i siły grawitac­ji, i dlatego należy mieć rozeznanie co do kierunków wiatrów najczęściej występujących w danym rejonie uprawy, a pola z kukurydzą należy rozplanować tak, aby ich kształt był jak najbardziej zbliżony do kwadra­tu. Błędem jest wysiewanie kukurydzy w długich, wąskich pasach. Specyfikę zapylania roślin należy także uwzględnić przy ustalaniu obsady roś­lin na jednostkę powierzchni. Trzeba pamiętać, że przy zbyt dużym zagęszczeniu utrudnione jest prawid­łowe zapylenie kwiatostanów żeńskich powodujące niepełne wypełnienie kolb ziarniakami, co prowadzi nieraz do dużego obniżenia plonu, a w przypadku uprawy na świeży rynek — do znacznego zmniejszenia udziału w plonie handlowym kolb pierwszego wyboru.

Planowaną obsadę roślin, z zachowaniem równych odległości między ziarniakami w rzędzie, gwarantuje siew punktowy za pomocą siewników precyzyjnych. Zwykle kukurydzę sieje się w rzędach oddalonych o 75 cm, umieszczając ziarniaki co 20–30 cm w rzędzie. Głębokość siewu zależy od rodzaju gleby i terminu siewu. Na glebach cięższych, zimniejszych, zwłaszcza przy wcześniejszych terminach kukurydzę siejemy płycej — na głębokość 3–4 cm, na glebach lżejszych i przy późniejszych terminach siewu głębiej — na 5–6 cm.
Ziarniaki odmian supersłodkich, odznaczające się słabszym wigorem niż ziarniaki odmian normalnie słodkich, należy wysiewać nieco płycej (na glebach cięższych na głębokość 2–2,5 cm). Głębokość umieszczania ziarniaków zależy także od wilgotnoś­ci gleby. Jeśli podczas siewu górna jej warstwa jest przesuszona i nie ma możliwości nawadniania, wówczas ziarniaki należy wysiać nieco głębiej niż zwykle.

Jak zapewnić ciągłość zbiorów?

W rejonie krakowskim jednym z większych producentów kukurydzy cukrowej jest Jan Skocz, który w ubieg­łym roku uprawiał ją na powierzchni około 15 hektarów. Zasiewy były zaplanowane w ten sposób, aby zapewniły ciągłość dostaw kolb od końca czerwca aż do jesiennych przymrozków. Jest to możliwe dzięki prowadzeniu uprawy zarówno z rozsady, jak i z siewu bezpośrednio w pole z wykorzystaniem tuneli foliowych i włókniny polipropylenowej. W uprawie z rozsady ziarniaki odmiany Candle F₁ wysiewano do wielodoniczek o 96 komórkach w tacy (po dwa do każdej komórki) wypełnionych substratem torfowym. Z doświadczeń tego producenta wynika, że okres produkcji rozsady nie powinien być dłuższy niż 4 tygodnie, stąd kalendarz uprawowy należy zaplanować tak, aby sadzić rozsadę w optymalnej fazie rozwoju, czyli 3-tygodniową. Pierwsze wysiewy przeznaczone do sadzenia w tunelach foliowych typu igołomskiego w gospodarstwie J. Skocza rozpoczęto w pierwszym tygodniu marca. Palety ustawiono w ogrzewanym tunelu foliowym z podgrzewanym podłożem i dodatkowo nakryto je folią perforowaną rozpiętą na drucianych pałąkach tak, aby folia nie leżała bezpośrednio na roślinach. Rośliny posadzono w zimnych tunelach na początku kwietnia w rozstawie 40 x 20 cm (gniazdowo po dwie rośliny) — folię z tuneli usunięto pod koniec kwietnia. Już na początku maja zaczęły pojawiać się wiechy, ale ich rozwój zahamowały chłody, które wystąpiły w połowie maja (fot. 3).
Kolejne wysiewy, do uprawy z rozsady w polu (fot. 4), przeprowadzono od 23 marca do 7 kwietnia także do wielodoniczek. Rośliny te sadzono w rozstawie 75 x 40 cm (gniazdowo po 2 rośliny) i przykryto włókniną, którą usunięto tuż po "zimnych ogrodnikach". Pierwszy siew bezpośrednio w pole, w rozstawie 75 x 22 cm, przeprowadzono 15 kwietnia, siewnikiem precyzyjnym — zasiewy również przykryto włókniną. Kolejne wysiewy do gruntu, już bez przykrywania włókniną, (odmiany: Sweet Trophy F₁, Shimmer F₁ i Sheba F₁) przypadły od 5 maja do 20 czerwca i były prowadzone w odstępach tygodniowych.

Fot. 3. 18 maja ub. roku — w gospodarstwie Jana Skocza kukurydzę na najwcześniejsze zbiory sadzono w tunelach, osłony zdjęto w połowie maja

Fot. 4. Kukurydza z rozsady sadzonej w pole