Śmietka kapuściana

Szkodnikiem, który wyrządza duże szkody w uprawach chrzanu jest śmietka kapuściana (czyt. też HO 3/2004). Jest to szara muchówka (fot. 1) długości do 6 mm pokryta czarnymi szczecinkami. Samica składa po kilka białych, podłużnych (1,2 mm) jaj między grudkami ziemi w sąsiedztwie wschodzących liści lub na szyjki korzeniowe. Płodność samicy wynosi ponad 100 jaj. Wylęgłe białe, beznożne larwy o długości do 7 mm, wgryzają się pod skórkę korzenia i drążą w nim kręte, płytkie korytarze (fot. 2). W miejscu uszkodzenia korzeń często gnije. Zimują larwy w bobówce w ziemi. Bobówki są początkowo żółtobrązowe, później brunatnieją. Na wiosnę, gdy temperatura gleby przekroczy 10–12°C, wylatują z nich muchy. Pierwsze pokolenie pojawia się zazwyczaj w połowie kwietnia i jest dla chrzanu najgroźniejsze. W tym czasie rośliny muszą być zabezpieczone przed szkodami wyrządzanymi przez larwy. Sadzonki zaatakowane przez larwy przed ukorzenieniem się mogą całkowicie obumierać. Rośliny zasiedlone przez kilka larw mogą więdnąć, mają mniejsze rozety liściowe. Następne 2 lub 3 pokolenia (liczba pokoleń zależy od przebiegu pogody) są mniej liczne niż pokolenie wiosenne, ale przy dużej populacji pierwszego pokolenia można się spodziewać, że kolejne też będą liczne. Samice pojawiają się w lipcu i mogą składać jaja do października. Korzenie uszkodzone przez larwy mają obniżoną wartość handlową i gniją podczas przechowywania.

Fot. 1. Śmietka kapuściana

Fot. 2. Korzeń chrzanu uszkodzony przez larwy śmietki

Zwalczanie. Istotne znaczenie w ograniczeniu szkód wyrządzanych na plantacjach chrzanu przez śmietkę kapuś­cianą ma prowadzenie integrowanej ochrony, polegającej na łączeniu metod biologicznych, agrotechnicznych, fizycznych i chemicznych. Pozwala to na ograniczenie występowania szkodnika i szkód przez niego wyrządzanych. Przede wszystkim:

• nie należy uprawiać chrzanu po roślinach z rodziny kapustowatych, ponieważ przyczynia się to do nadmiernego nagromadzenia się śmietki kapuścianej;
• należy zapewnić roślinom warunki optymalnego rozwoju w okresie wegetacji, przez prawidłowe i terminowe prowadzenie zabiegów agrotechnicznych, wszelkie uprawki mechaniczne ułatwiają wyrzucanie bobówek śmietki na powierzchnię gleby, gdzie są zjadane przez ptaki lub giną w niskiej temperaturze;
• prowadzić optymalne nawożenie wpływające na przyspieszenie, zwłaszcza w początkowym okresie wzrostu roślin — większe i silne rośliny są bardziej odporne na uszkodzenia;
• plantację chrzanu należy założyć z dala od kwitnących, miododajnych upraw na przykład lucerny, koniczyny, łubinu, rzepaku — ich bezpośrednie sąsiedztwo sprzyja większemu nagromadzeniu się samic śmietek, odżywiających się między innymi nektarem;
• niszczyć chwasty przed ich zakwitnięciem — stanowią one źród­ło nektaru dla muchówek;
• profilaktycznie zaprawiać sadzonki przed sadzeniem lub interwencyjnie stosować insektycydy.

Obecnie zaleca się kilka sposobów chemicznej ochrony chrzanu przed śmietką kapuścianą.

Zaprawianie sadzonek: moczenie sadzonek chrzanu przez 15 minut bezpośrednio przed lub nie później niż 24 godziny przed sadzeniem w 1% zawiesinie środka Oftanol T 50 DS lub Gaucho 350 FS.

Podlewanie sadzonek: podczas sadzenia — wtedy ciecz użytkowa grawitacyjnie spływa na sadzonki ze zbiorników znajdujących się na sadzarce lub w okresie wschodów — po ukazaniu się pierwszych liści. W obu metodach stosuje się Gaucho 350 FS, w stężeniu 0,05–0,1% w ilości 80–100 ml cieczy pod roślinę.

Opryskiwanie roślin: wiosną zabieg wykonuje się w okresie wschodów lub na podstawie sygnalizacji pojawienia się śmietki kapuścianej. Opryskiwanie plantac­­ji należy prowadzić dwukrotnie, w odstępie 7–10 dni, jednym z następujących insektycydów: Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Diazol 500 EW (0,45 l/ha), Karate Zeon 050 CS (0,12 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Sumi-Alpha 050 EC (0,2 l/ha).

W przypadku wystąpienia w dużym nasileniu drugiego i trzeciego pokolenia śmietki kapuścianej konieczne jest również opryskiwanie jednym z wymienionych środków. Termin zabiegu ustala się na podstawie sygnalizacji (sierpień i wrzesień).

Pchełki

W okresie wschodów chrzanu na liściach można stwierdzić obecność małych chrząszczy. Są to pchełki. Dzięki silnie rozwiniętym udom tylnej pary odnóży pchełki poruszają się skacząc. Na plantacjach chrzanu występuje kilka gatunków między innymi: pchełka chrzanowa (fot. 3), występująca tylko na chrzanie, ma żółte pokrywy skrzydeł, wielkość około 3,5 mm, pchełka smużkowana — czarna, metalicznie błyszcząca z dwoma żółtymi paskami na grzbietowej stronie ciała, ma żółtawe stopy i golenie, wielkość około 3 mm, pchełka falistosmuga — czarna, na pokrywach skrzydeł ma żółte, na końcu rozszerzone i skręcające na boki paski, wielkość około 2,5 mm, pchełka czarna — czarna, z metalicznym zielonkawym połyskiem, wielkości około 2,3 mm, pchełka czarnonoga — zielonoszara z metalicznym połyskiem, wielkości około 2,5 mm.

Fot. 3. Pchełka chrzanowa

Pierwsze uszkodzenia spowodowane żerowaniem pchełek można zauważyć pod koniec kwietnia, liście rozety są uszkadzane zanim osiągną powierzchnię gleby. Ciepła i sucha pogoda sprzyja masowemu pojawieniu się szkodników oraz ich intensywnemu żerowaniu. W miejscu żerowania na liściach pozostają liczne wgłębienia lub otwory. Silnie opanowane liście przypominają sito, a ich blaszka początkowo żółknie, potem brunatnieje, więdnie i zasycha.

Zwalczanie. Niszczenie chwastów z rodziny kapustowatych (gorczyca polna, rzodkiew świrzepa, tobołki polne, tasznik pospolity) przez cały okres wegetacji zapobiega rozprzestrzenianiu się szkodników. Po stwierdzeniu 2 pchełek na 1 m.b. rzędu należy wykonać zabieg jednym z następujących insektycydów: Alfamor 050 EC (0,2 l/ha), Alfazot 050 SC (0,2 l/ha), Alphaquard 100 EC (0,09 l/ha), Alphatop 100 EC (0,09 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Cyperkil Super 25 EC (0,12 l/ha), Decis 2,5 EC (0,3 l/ha), Diazol 500 EW (0,45 l/ha), Fastac 10 EC (0,1 l/ha), Fyfanon 500 EC (1,2 l/ha), Karate 050 SC (0,12 l/ha), Marshal 250 CS (0,6 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Owadofos 540 EC (0,9 l/ha), Sumithion Su­per 1000 EC (0,45 l/ha), Trebon 10 SC (0,6 l/ha). Opóźnianie zabiegu zwalczania może w krótkim czasie doprowadzić do całkowitego zniszczenia liści. Ponieważ częs­to pchełki występują placowo, zabieg można ograniczyć do tej części pola, w której występują w większej liczebności, przekraczającej próg zagrożenia (2–3 chrząszcze na 1 m.b. rzędu).