Numer 05/2005
EUREPGAP jest systemem zapewnienia bezpieczeństwa żywności, stworzonym dla jej bezpośrednich wytwórców — producentów owoców i warzyw. Został on opracowany przez reprezentantów wszystkich poziomów sektora owocowo-warzywnego i pojawił się w 1996 roku w celu niezależnej weryfikacji bezpieczeństwa produkcji rolnej oraz ogrodniczej (czytaj też HO 5/2003, 7/2004).
Polskie początki
W naszym kraju zainteresowanie posiadaniem certyfikatu EUREPGAP pojawiło się w ostatnich dwóch latach. Początkowo chęć jego uzyskania zgłaszali jedynie więksi producenci, zawierający kontakty handlowe z partnerami zachodnimi, którzy posiadanie certyfikatu EUREPGAP traktowali jako warunek ciągłości kontaktów handlowych. Miniony rok wyraźnie potwierdził jednak — zwłaszcza w aspekcie wejścia do Unii Europejskiej — iż certyfikat może być szybkim i skutecznym "narzędziem" weryfikacji wiarygodności producentów owoców czy warzyw wobec kooperantów zachodnich, i dotyczy również średnich i małych dostawców tych produktów, wchodzących w skład coraz liczniejszych grup producenckich. Do najbardziej zainteresowanych tym systemem certyfikacji należą w Polsce producenci pomidorów spod osłon, jabłek, owoców miękkich oraz pieczarek.
Problemy
Kolejne etapy wdrażania systemu pozwoliły zidentyfikować najistotniejsze problemy związane ze spełnieniem wymagań EUREPGAP w Polsce. Są one często zbliżone dla gospodarstw o podobnym profilu produkcji.
W gospodarstwach ogrodniczych jednym z najczęściej niezrealizowanych elementów jest brak magazynu środków ochrony roślin spełniającego wymagania standardu EUREPGAP. Środki ochrony roślin są często przechowywane w garażach, magazynach, niekiedy wraz z owocami oraz nawozami (fot. 1). Jeszcze częściej produkty te — w sposób niekontrolowany — pozostawiane są w miejscach sporządzania cieczy użytkowej do opryskiwania. Jasno sformułowane wymagania standardu precyzują tymczasem, iż magazyn środków ochrony roślin ma być pomieszczeniem: zamkniętym, niedostępnym, zabezpieczonym przed ekstremalną temperaturą, z wystarczającym oświetleniem oraz skuteczną stałą wentylacją. Dodatkowo pomieszczenie to powinno umożliwiać zabezpieczenie przed wyciekiem środków (fot. 2) i być wyposażone w przyrządy do odmierzenia potrzebnej ilości substancji, na przykład w wagi i pojemniki do odważania.
Fot. 1. Magazyny środków ochrony roślin niespełniające wymagań EUREPGAP
Fot. 2. Przykład prawidłowego przechowywania środków ochrony roślin
Niespełnienie wymagań dotyczących posiadania i wyposażenia magazynu środków ochrony roślin jest często powiązane z brakiem możliwości zabezpieczenia opakowań po tych środkach (fot. 3) w gospodarstwach. Opakowania są często gromadzone w miejscach dostępnych dla osób niepowołanych, bywają używane ponownie lub palone. System kaucji za opakowania po środkach ochrony roślin powinien pomóc w uporządkowaniu omawianego problemu. Standard EUREPGAP wymaga zabezpieczenia pustych opakowań do czasu ich usunięcia oraz przestrzegania krajowych przepisów dotyczących usuwania opakowań po środkach ochrony roślin.
Fot. 3. Przechowywanie opakowań po środkach ochrony roślin bez koniecznego zabezpieczenia
Inny, często niespełniony, wymóg stanowi brak dostępności odzieży ochronnej w gospodarstwie sadowniczym. Posiadanie certyfikatu EUREPGAP zobowiązuje do posiadania w gospodarstwie kompletnego zestawu takiej odzieży, na przykład kaloszy, odzieży wodoodpornej, kombinezonu, gumowych rękawic, maski na twarz (fot. 4). Często odzież ochronna jest jednak niekompletna lub zaniedbuje się jej czyszczenia po wykonaniu opryskiwania. Przykładem niezgodności z wymaganiami EUREPGAP jest również przechowywanie odzieży wraz ze środkami ochrony roślin.
Fot. 4. Dostępna, czysta odzież ochronna do przeprowadzania zabiegów ochrony roślin (zgodnie ze standardem EUREPGAP)
W gospodarstwach ogrodniczych częsty błąd to brak zapisów wykonywanych zabiegów ochrony roślin. Takie notatki powinny zawierać informacje o: nazwie uprawy, miejscu i dacie wykonania zabiegu, uzasadnieniu zastosowania, nazwie handlowej środka i składników aktywnych, ilości użytego środka, okresie karencji, osobie wykonującej zabieg oraz urządzeniach stosowanych przy zabiegu.
Kolejny problem stanowi sposób sporządzania mieszanki nawozowej oraz przechowywania nawozów. W wielu gospodarstwach nawozy przechowuje się w niewłaściwych warunkach — bezpośrednio na posadzce, w pomieszczeniach z odpadami (fot. 5) lub na otwartej przestrzeni, gdzie wystawia się nawozy na działanie deszczu i mrozu. Brak dostępnych receptur nawozowych wynika z powszechnego organizowania nawożenia poprzez przekazy ustne pracowników gospodarstwa.
Fot. 5. Niewłaściwe składowanie nawozów wraz z odpadami
Częstym problemem jest używanie lamp bez osłon lub z osłonami szklanymi w miejscach sortowania, ważenia i magazynowania owoców lub warzyw (fot. 6). W tych samych miejscach bywają także często składowane środki chemiczne, stanowiące zagrożenie dla produktów spożywczych. Wymagania dotyczące standardu EUREPGAP określają konieczność stosowania lamp nietłukących się lub lamp z osłonami w miejscach sortowania, ważenia i magazynowania produktów.
a)
b)
Fot. 6. Używanie oświetlenia niezgodnego z wymaganiami EUREPGAP w sortowni (a) i w magazynie z jabłkami (b)
Wszystkie środki czyszczące i smary, które mogą wejść w kontakt z produktami przeznaczonymi do spożycia, powinny być zatwierdzone do stosowania w przemyśle spożywczym.
Przytoczone powyżej przykłady niespełnienia wymagań systemu EUREPGAP są jednocześnie dowodem, że realizacja oczekiwań zawartych w standardzie nie zawsze musi się wiązać z dużymi inwestycjami w infrastrukturę gospodarstwa. Wiele niezgodności identyfikowanych w gospodarstwach ogrodniczych ma charakter dokumentacyjno-organizacyjny. Ich usunięcie wymaga czasami niewielkich i mało kosztownych zmian w zakresie tworzenia zapisów i stworzenia przejrzystych reguł wykonywanych czynności oraz wyznaczenia niezmiennych miejsc w gospodarstwie do odrębnego składowania takich produktów, jak płody rolne, nawozy nieorganiczne czy środki ochrony roślin.