• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2005

CHOROBY SYSTEMU KORZENIOWEGO TRUSKAWEK

W ostatnich latach obserwuje się zmiany w produkcji truskawek w Polsce. Powstają duże (ponad 1 ha) plantacje towarowe produkujące zarówno owoce dla przetwórstwa, jak i deserowe. Otwarcie granic i możliwość eksportu na unijne rynki świeżych owoców spowodowały wzrost zainteresowania nowymi odmianami ('Elsanta', 'Honeoye', 'Onebor' = 'Marmolada', 'Salut', 'Elkat', 'Camarosa' i inne). Sadzonki wielu z nich sprowadzane są bezpośrednio przez producentów z zagranicy. Należy jednak pamiętać, że wraz z sadzonkami łatwo rozprzestrzeniają się groźne patogeny, które bardzo trudno zwalczyć. Taką właśnie drogą — z chorymi sadzonkami — zawleczono do Polski Phytophthora cactorum, sprawcę zgnilizny korony truskawki i skórzastej zgnilizny owoców, Colletotrichum acutatum powodującego antraknozę truskawki oraz Phytophthora fragariae odpowiedzialnego za groźną chorobę kwarantannową — czerwoną zgniliznę korzeni truskawki. Zagrożenie ze strony wymienionych patogenów jest tym większe, że występują one w większości krajów europejskich. Dlatego tak ważna jest zdrowotność materiału nasadzeniowego.

Werticilioza truskawki

Chorobę tę wywołuje grzyb Verticillium dahliae, który powszechnie występuje w glebie i może porażać około 300 gatunków roślin. Szczególnie podatne są między innymi truskawka, malina, pomidor, ziemniak, kapusta, których uprawa sprzyja nagromadzeniu się patogenu w glebie. Grzyb zimuje w glebie w formie mikroskleroc­jów, które mogą przetrwać saprobiotycznie nawet do kilkunastu lat. Rozprzestrzenia się na inne stanowiska poprzez nasiona, na narzędziach, maszynach rolniczych, z glebą i na korzeniach sadzonek. Silnemu porażeniu roślin sprzyja także występowanie nicieni uszkadzających korzenie. Warunki sprzyjające infekcji roślin i rozwojowi choroby to temperatura gleby 21–25°C i wysoka wilgotność. Uprawiane odmiany różnią się podatnością na werticiliozę. Do bardzo podatnych należą: 'Onda', 'Elsanta', 'Honeoye', 'Rosie' czy 'Civmad' ('Madeleine'). Zdarzają się jednak sytuacje, że przy dużej populacji grzyba w glebie nawet odmiany uznawane za tolerancyjne, na przykład 'Salut', 'Elkat', 'Vicoda', mogą być porażane.

Pierwsze objawy choroby na plantacjach nowo założonych występują w okresie wytwarzania rozłogów. Natomiast na plantacjach starszych pojawiają się tuż przed zbiorem owoców. Objawy chorobowe występujące na roślinach mogą być różne, w zależności od podatności odmiany i wielkości źródła infekcji. Najczęściej są one zauważalne podczas upalnej, słonecznej pogody, kiedy na porażonych roślinach przebarwiają się na żółto i więdną początkowo najstarsze liście, a w dalszej kolejności całe rośliny (fot. 1). Wyraźne objawy widoczne są u podstaw ogonków liściowych w postaci zbrązowienia naczyń oraz na korzeniach, których wierzchołki zamierają.


Fot. 1. Zamierająca truskawka porażona przez grzyb Verticillium dahliae,
sprawcę werticiliozy truskawki

Szczególnie ważnym elementem, który należy uwzględniać, aby uniknąć porażenia roślin, jest zdrowy materiał nasadzeniowy oraz właściwe zmianowanie i uprawa roślin jednoliściennych (zboża, trawy) jako przedplonu. Natomiast na stanowisku, na którym istnieje ryzyko obecności grzyba V. dahliae, wskazane byłoby wybranie do nasadzeń odmian odpornych.

Zgnilizna korony truskawki

Powodowana jest przez Phytophthora cactorum, która zimuje w glebie i może tam przeżyć nawet kilka lat. Chorobę powoduje wyspecjalizowana rasa patogenu, która poraża tylko truskawkę. Dlatego też największe ryzyko zawleczenia patogenu na plantację stanowią porażone sadzonki.

W Polsce pierwsze objawy choroby stwierdzono w 1994 roku na sadzonkach odmiany 'Elsanta' i przez następne 3–4 lata tylko w przypadku tej odmiany były problemy. Natomiast od 1999 roku zgniliznę korony trus­kawki obserwowano także na roślinach odmian 'Honeoye', 'Tudla', 'Elkat', przy czym choroba występowała znacznie częściej na plantacjach zakładanych z sadzonek "frigo" i doniczkowanych.

Typowe objawy obserwuje się na przekroju korony w postaci brązowej zgnilizny (fot. 2). W uprawie polowej zgnilizna najczęściej rozwija się w części środkowej (od porażonego rozłogu) lub w miejscu wyrastania korzeni i widoczna jest już na początku kwitnienia roślin. Natomiast w uprawie pod osłonami charakterystyczną nek­rozę obserwuje się w górnej części korony. Zarodniki P. cactorum, które rozprzestrzeniają się z wodą podczas podlewania, zakażają główny pąk oraz młode, rozwijające się liście truskawek. W wyniku porażenia systemu korzeniowego dochodzi do więdnięcia zarówno młodych, jak i starszych liści, a następnie zamierania całych roślin.


Fot. 2. Objawy zgnilizny korony truskawki obserwuje się na przekroju korony
w postaci brązowej zgnilizny

Niestety coraz częściej P. cactorum obserwowana jest na plantacjach matecznych. Istnieje więc duże ryzyko rozprzestrzeniania się tego patogenu wraz z sadzonkami do różnych rejonów kraju. Na porażonych roślinach matecznych objawy zgnilizny korony truskawki mogą być widoczne także na rozłogach w postaci zbrązowienia ich wierzchołkowej części. Dlatego jeszcze przed zakupem sadzonek trzeba zwracać uwagę na rozłogi, które powinny być zielone. Jeżeli końcowa część rozłogu jest zbrązowiała, zgniła, należy przeciąć koronę (najlepiej na kilku, kilkunastu sadzonkach) i sprawdzić, czy nie ma tam charakterystycznej zgnilizny. Obserwuje się bardzo duże zróżnicowanie uprawianych odmian truskawek co do podatności na zgniliznę korony truskawki. Do szczególnie silnie porażanych należą 'Elsanta' i 'Honeoye'. Natomiast na roślinach odmiany 'Senga Sengana' i 'Dukat' nie obserwowano objawów tej choroby.

Skórzasta zgnilizna owoców

P. cactorum jest sprawcą także tej choroby, która masowo występuje w latach z dużą ilością opadów w okresie dojrzewania owoców i powoduje wtedy ich masowe gnicie. Zakażenia dokonują zoospory (zarodniki pływkowe), które kiełkują na powierzchni owocu w obecności wody. Wystarczy dwugodzinny okres zwilżenia w temperaturze 18–21°C, aby doszło do infekcji. W wyniku zakażenia na niedojrzałych owocach powstają jasnobrązowe, gnilne plamy. Natomiast na owocach dojrzewających są one szarawożółte do różowofioletowych. Charakterystyczny jest również nieprzyjemny smak i zapach porażonych owoców. Skórzasta zgnilizna owoców obserwowana była w dużym nasileniu na odmianach: 'Polka', 'Elsanta', 'Elkat', 'Selva', 'Syriusz', natomiast nie stwierdzono jej na odmianie 'Pegasus'.

Aby zapobiegać zgniliźnie korony truskawki i skórzastej zgniliźnie owoców, bardzo ważne jest zakładanie plantacji ze zdrowego materiału, a także ściółkowanie plantacji, co chroni owoce przed kontaktem z glebą. Niestety, w Polsce nie ma zarejestrowanych fungicydów do zabezpieczania systemu korzeniowego sadzonek. Stwierdzono jedynie, że niektóre środki stosowane do zwalczania szarej pleśni truskawki mogą ograniczać występowanie tej choroby. Największą skuteczność wykazywały środki zawierające tiuram (Thiram Granuflo 80 WG, Pomarsol Forte 80 WG i Sadoplon 75 WP) oraz tolylfluanid (Euparen Multi 50 WG).

Antraknoza truskawki

Sprawcą choroby jest grzyb Colletotrichum acutatum. W Polsce po raz pierwszy pojawiła się ona w 2000 roku na plantacjach truskawek odmian 'Tudla' i 'Camarosa', których sadzonki sprowadzono z Hiszpanii. Posadzone roś­liny masowo zamierały, a na przekroju ich koron stwierdzano obecność brunatnobrązowych, suchych nekroz przypominających objawy zgnilizny korony truskawki. Dopiero przeprowadzone badania laboratoryjne pozwoliły na zdiagnozowanie nowej jednostki chorobowej.

Grzyb wywołujący chorobę rozwija się najlepiej w temperaturze 24–25°C, dlatego największe straty spowodowane wystąpieniem choroby obserwuje się w latach upalnych i z dużą wilgotnością powietrza. Deszcz, jak również deszczowanie sprzyjają rozprzestrzenianiu się patogenu i kolejnym zakażeniom roślin. Zimę grzyb przeżywa na porażonych organach rośliny żywicielskiej lub na powierzchni roślin niebędących jego żywicielami (np. na chwastach). W tym ostatnim przypadku nawet zaniechanie uprawy truskawek nie eliminuje źródła zakażenia.

Objawy ciemnobrązowej zgnilizny obserwuje się nie tylko na przekroju korony, ale także na ogonkach liściowych, rozłogach i owocach (fot. 3). Podatne na porażenie są na przykład owoce odmian 'Elsanta' czy 'Camarosa', na których obserwuje się brązowe gnilne plamy, z charakterystycznymi wyciekami pomarańczowych skupień zarodników konidialnych, bardzo łatwo rozprzestrzeniających się z deszczem lub poprzez systemy nawadniające i stanowiących bogate źródło infekcji. Antraknoza trus­kawki jest chorobą bardzo groźną, która w sprzyjających warunkach może mieć gwałtowny przebieg i prowadzić do całkowitego zniszczenia plantacji.


Fot. 3. Owoce truskawki z objawami antraknozy

Aby zapobiegać chorobie, bardzo ważna jest przede wszystkim zdrowotność sadzonek. Toteż na plantacjach matecznych zabiegi przeciwko niej powinny być wykonywane od początku tworzenia się rozłogów do końca sezonu, nawet po 2 zabiegi w tygodniu, zwłaszcza na terenach, na których ona wystąpiła. Spośród fungicydów zarejestrowanych w uprawie truskawki największą skuteczność w hamowaniu wzrostu grzyba C. acutatum wykazują: Euparen Multi 50 WG, Switch 62,5 WG oraz środki tiuramowe.

Należy ograniczyć nawożenie — duże dawki nawozów powodują wydłużenie okresu wzrostu roślin, przez co zwiększa się ich podatność na porażenie.

Czerwona zgnilizna korzeni truskawki

Choroba występuje na plantacjach truskawek w większości krajów strefy umiarkowanej. W Polsce jest chorobą kwarantannową, dwa lata temu wykryto ją w jednym miejscu w naszym kraju.

Sprawcą czerwonej zgnilizny korzeni truskawki jest Phytophthora fragariae var. fragariae, która może się uaktywnić, gdy temperatura gleby wynosi 12°C, ale optymalna dla jej wzrostu i rozwoju wynosi od 16°C do 18°C. Patogen poraża korzenie powodując zgniliznę ich wierzchołkowej części, a powyżej — przebarwienie walca osiowego na karminowoczerwono. Rośliny wykazują typowe objawy chorobowe już po 10 dniach od zakażenia. Przebarwienia walca osiowego najczęściej są jednak widoczne tylko zimą i wiosną. W dalszej części sezonu korzenie przebarwiają się na czarno i zamierają. Porażone rośliny są skarłowaciałe, wytwarzają nieliczne rozłogi i słabo owocują, więdną, nawet przy dostatecznej ilości wody, a następnie zamierają. Choroba ujawnia się w pierwszej kolejności na glebach ciężkich, zwięzłych, źle zdrenowanych.

Patogen rozprzestrzenia się głównie z chorymi sadzonkami oraz poprzez przenoszenie skażonej gleby, w której może przetrwać nawet kilkanaście lat.

W celu zapobiegania chorobie ważne jest, aby tereny przeznaczone na plantacje truskawek były dobrze zdrenowane, a sadzonki zdrowe. Przy zakupie roślin należy zwracać uwagę na system korzeniowy. Wątpliwości powinny budzić młode korzenie ze zbrązowiałymi, zgniłymi wierzchołkami. Najlepiej wtedy je przeciąć poprzecznie i sprawdzić zabarwienie walca osiowego. Warto także kontrolować system korzeniowy roślin słabo rosnących na plantacji.