• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2005

ŚWIDOŚLIWA - TECHNOLOGIA UPRAWY W KANADZIE

Świdośliwa (Amelanchier sp.) jest gatunkiem uprawianym w Kanadzie i w północnych rejonach USA ze względu na wartościowe owoce. Stosunkowo dobrze przystosowuje się i rośnie w różnych warunkach środowiskowych, z wyjątkiem ekstremalnie suchych i podmokłych stanowisk. Są to krzewy długowieczne, które na plantacjach towarowych mogą rosnąć przez 30 lat i więcej. Zaczynają owocować w 2.–4. roku od posadzenia na miejscu stałym. Na plantacjach 6–8-letnich można z hektara zebrać 8–10 ton owoców. Owoce podobne są do jagód borówki wysokiej, są to jednak małe "jabłuszka", podobne do owoców aronii. Do niedawna gatunek ten występował tylko w stanie dzikim. W ostatnich 25–30 latach nastąpił wzrost zainteresowania uprawą tego gatunku w zachodnich rejonach Kanady. W Kanadzie świdośliwę uprawia się na 2000 do 2500 hektarów plantacji towarowych, a produkcja owoców dochodzi do 8000–10 000 ton rocznie. Zbiór owoców na większych plantacjach odbywa się maszynowo. Najwięcej dochodowych plantacji powstaje w sąsiedztwie dużych miast, gdzie klienci sami zrywają owoce. Ponadto nowe plantacje towarowe zakładane są w sprzyjających warunkach środowiskowych (glebowych) z możliwością nawadniania, które gwarantują wysokie plonowanie krzewów i dobrą jakość owoców.

Odmiany

W Ameryce Północnej wiele odmian świdośliwy zostało otrzymane i nazwane już ponad sto lat temu. Na początku były to przypadkowe siewki, które wyselekcjonowano z dziko rosnących roślin. Obecnie najbardziej polecana do uprawy i uprawiana na największym obszarze jest odmiana 'Smoky', ze względu na plenność oraz średniej wielkości, ale dobrej jakości owoce. Odmiany 'Thiessen' i 'Northline' zajmują kolejne miejsca pod względem wielkości nasadzeń. Natomiast 'Honeywood', o średniej jakości owocach, uprawiana jest jednak ze względu na ich duże rozmiary. Inne odmiany znajdujące się w towarowej uprawie to: 'Forestburg', 'Moonlake', 'Parkhill', 'Regenta', 'Portier', 'Altaglow', i 'Sturgeon'. Wymienione odmiany mają owoce owalne lub kuliste — z wyjątkiem 'Altaglow' — granatowoczarne z szarym nalotem. Owoce tej ostatniej są białe.

Rozmnażanie

Świdośliwa może być rozmnażana z nasion, odrostów, sadzonek korzeniowych, zielnych i zdrewniałych.
W ostatnich latach coraz ważniejsze staje się rozmnażanie tego gatunku w laboratoriach in vitro. Dla niektórych odmian ten system rozmnażania, ze względu na problemy z ukorzenianiem się roślin i wejściem ich w okres spoczynku, nie jest jednak polecany. Rozmnażanie świdośliwy z nasion jest względnie proste, ale uzyskane siewki wykazują rozszczepienie cech użytkowych i różnią się od form matecznych wielkością krzewów i właściwościami owoców. Świdośliwę łatwo rozmnaża się również przez odrosty, sadzonki zielne, półzdrewniałe i zdrewniałe oraz odkłady.

Uprawa krzewów

Gleba ma duże znaczenie w powodzeniu uprawy i wpływa na wielkość plonu. Świdośliwa lepiej rośnie na pias­ku gliniastym niż na ciężkiej glebie gliniastej lub ilastej. Korzenie roślin nie znoszą zatapiania i podmokłych terenów. Ponadto lekki spadek (pochyłość) terenu zapewnia dobre napowietrzenie i odwodnienie gleby. Takie warunki stanowiska odpowiadają tym, jakie występowały w naturalnych środowiskach, w których gatunek ten częs­to był znajdowany. Dodatek substancji organicznej jest też dobrym uzupełnieniem tych gleb. Krzewy najlepiej ros­ną na glebach lekko kwaśnych (pH 6,0–6,5), ale tolerują też gleby lekko alkaliczne (do pH 7,5).

Rozstawa powinna zapewnić prawidłowy wzrost i rozwój roślin. Uzależniona jest od klasy gleby i sposobu uprawy oraz od odmiany. Zalecana wynosi 3,5–4,0 m (między rzędami) x 1,0 m (w rzędzie), co daje 2500–2850 krzewów na hektarze. Krzewy słabo rosnących odmian można sadzić co 70–80 cm w rzędzie. Przy kombajnowym zbiorze owoców rozstawa między rzędami powinna być zwiększona: do minimum 5,0 m — dla kombajnów samobieżnych — oraz do 6,0 m — dla kombajnów przyczepianych do ciągnika.

Nawadnianie i nawożenie są podstawowymi zabiegami na glebach piaszczysto-gliniastych, najbardziej polecanych do towarowej uprawy świdośliwy, gwarantującymi dobry wzrost i plonowanie. Nawadnianie krop­lowe jest bardziej ekonomiczne i skuteczne, natomiast zraszanie może dodatkowo zabezpieczyć przed przymrozkami wiosennymi oraz zapewnić schłodzenie owoców podczas upalnej pogody. Nawożenie roślin powinno być prowadzone na podstawie wyników analiz gleby i liści. W sytuacji, gdy nie jest znana żyzność gleby, należy nawozić je standardowo, jak inne krzewy jagodowe. Ostatnie nawożenie azotowe należy wykonać najpóźniej do połowy czerwca, aby nie spowodować przedłużenia wegetacji roślin i zmniejszenia ich odporności na mróz.

Walka z chwastami jest ważnym zabiegiem pielęg­nacyjnym, zwłaszcza na nowo założonych plantacjach. Dobre przygotowanie pola i zniszczenie uciążliwych chwastów wieloletnich jest podstawą powodzenia w wieloletniej uprawie świdośliwy. Zwalczanie chwastów w uprawie rzędowej jest względnie łatwe przy wykorzys­taniu narzędzi spulchniających glebę, na przykład kultywatora czy glebogryzarki. W Kanadzie do zwalczania chwastów w uprawie towarowej świdośliwy zarejestrowany jest tylko jeden herbicyd, którego substancją czynną jest linuron. Doświadczalnie stwierdzono również, że herbicyd zawierający trifluralinę zastosowany w dawce 2,2–4,4 kg/ha przed sadzeniem krzewów skutecznie zwalczał chwasty. Jesienne doglebowe zastosowanie linuronu dawało dobre efekty niszczenia chwastów rocznych jednoliściennych oraz wielu gatunków dwuliściennych. Jesienne użycie tego herbicydu jest preferowane, gdyż wiosenne musi być wykonane przed nabrzmiewaniem pąków i najlepiej na wilgotną glebę.

Cięcie krzewów — pierwsze należy wykonać po posadzeniu krzewów, w celu pobudzenia ich do wzrostu i wytworzenia silnych pędów szkieletowych. Przycinać pędy najlepiej wczesną wiosną, przed ruszeniem wegetacji, ale po ustąpieniu zagrożenia silnymi mrozami. Krzewy 2–4-letnie rozpoczynają owocowanie na młodych i silnie rosnących pędach, na których tworzą się równocześnie najwyższej jakości owoce (fot. 1). Owoce świdośliwy powstają na ubiegłorocznych i starszych pędach, dlatego poleca się cięcie prześwietlające i sanitarne — usuwanie słabych, porażonych i uszkodzonych pędów. Ponadto polecane jest wycinanie nisko położonych pędów i gałęzi oraz tych w środku krzewu dla rozluźnienia jego wnętrza. Silniejsze cięcie krzewów rozpoczynamy, gdy rośliny mają 6–8 lat.


Fot. 1. Na młodych i silnie rosnących pędach tworzą się najwyższej jakości owoce

Choroby i szkodniki

W Kanadzie gospodarczo groźne szkodniki żerujące w pąkach kwiatowych, kwiatach, w owocach i na liś­ciach to zmieniki, zwójka świdośliwowa, owocnica świdośliwowa, kwieciak jabłkowiec, gąsienice zwijające liście oraz przędziorki. W Ameryce Północnej do zwalczania szkodników występujących na świdośliwie zarejestrowany jest tylko preparat Decis 2,5 EC.

Uszkodzenia owoców powodowane przez ptaki mogą być problemem w niektórych rejonach uprawy, dlatego planując nasadzenia tej rośliny należy uwzględnić ochronę przed tymi szkodnikami. Polecanymi systemami ochrony są dźwiękowe systemy odstraszające lub nakrywanie roślin siatkami, podobnie jak w uprawie borówki amerykańskiej.

Świdośliwa może być też atakowana przez różne grzyby i bakterie. Najgroźniejsze z nich to: Gymnosporangium sp. (rdza), Entomosporium sp. (brunatna plamistość), Cytospora sp. (leukostomoza), Nectria sp. (rak), Monilinia amelanchieris (brunatna zgnilizna świdośliwy) oraz Erwinia amylovora (zaraza ogniowa). Szczególnie groźna jest E. amylovora, sprawca zarazy ogniowej, która to choroba może być poważnym problemem w uprawie towarowej świdośliwy. Wycinanie porażonych pędów poniżej miejsca infekcji i ich palenie jest dotychczas jedyną skuteczną metodą walki z tą chorobą.

Wybór odpowiedniego stanowiska, zabiegi uprawowe oraz nawadnianie i nawożenie są dobrymi sposobami zapobiegania chorobom. Zwalczanie większości patogenów polega na regularnej lustracji roślin i plantacji (monitorowanie) pod kątem uszkodzeń, a następnie usuwaniu porażonych części roślin. Przy silnym porażeniu krzewów najlepiej usunąć całe rośliny z plantacji.

Zbór owoców

Owoce świdośliwy zebrane są w gronach (fot. 2) — w za­leżnoś­ci od odmiany — po kilka do kilkunastu jagód w każdym. Najczęściej dojrzewają równomiernie w gronach i ich zbiór może być wykonany jednorazowo. Plony przy właściwej pielęgnacji i prowadzeniu plantacji dochodzą do 10 ton/ha.


Fot. 2. Owoce świdośliwy zebrane są w gronach

Owoce mogą być zbierane ręcznie lub maszynowo, przy wykorzystaniu różnych typów kombajnów (w naszych warunkach przydatne mogą być kombajny do zbio­ru owoców z krzewów jagodowych: porzeczek, agrestu i aronii). Na rynek owoców świeżych (owoce deserowe) poleca się zrywać ręcznie, nie powinny one być przejrzałe, uszkodzone i pogniecione lub z objawami uszkodzeń przez choroby czy szkodniki.

Skład chemiczny owoców i wartość użytkowa

Owoce świdośliwy znane są z wysokich właściwości odżywczych i zdrowotnych. Jagody te zawierają więcej niż inne owoce białka, tłuszczów i błonnika. Są także źród­łem witamin A, B i C. Najnowsze badania potwierdziły również wysokie właściwości przeciwutleniające tych owoców. Całkowita zawartość ekstraktu (substancji rozpuszczalnych) wynosi 20–29,4% świeżej masy owoców, w tym 15,9–23,4% sacharozy oraz 8–12% cukrów pros­tych. Zawartość cukrów wzrasta powoli, w miarę rozwoju i wzrostu owoców, a znaczny jej wzrost następuje tuż przed dojrzeniem i zbiorem jagód. Dojrzałe owoce świdośliwy bogate są także w antocyjany.

Perspektywy uprawy

Firmy przetwórcze w Kanadzie i USA wykorzystują owoce świdośliwy zbierane z dzikich stanowisk oraz z plantacji towarowych do produkcji przetworów — soków, nektarów, dżemów, win albo jako dodatki do innych owoców. Jest to również cenna roślina w uprawie amatorskiej, a owoce wykorzystywane są w przetwórstwie domowym. Wydaje się, że w Polsce istnieje duży potencjał dla rozwoju produkcji świdośliwy oraz przetwórstwa tych owoców, pod warunkiem zagwarantowania plantatorom opłacalnej ceny.

W Europie gatunek ten jest dobrze znany i rozpowszechniony tylko w krajach skandynawskich. W 2002 roku w Finlandii zwiedzałem kilkuhektarową, 5-letnią plantację świdośliwy założoną do zbioru kombajnowego owoców. Według opinii plantatora, nie było problemów związanych z uprawą, pielęgnacją, uszkodzeniami roślin przez mróz, a także przez choroby i szkodniki. Zbiór owoców przeprowadzano samobieżnym kombajnem, przeznaczonym do zbioru owoców porzeczki czarnej.

W Polsce świdośliwa jest sporadycznie spotykana. Sadzonki i nasiona różnych gatunków z rodzaju Amelanchier od dawna przywożone były z Ameryki Północnej, głównie z Kanady. Krzewy te można napotkać w starych ogrodach i parkach, a także na działkach uprawianych przez amatorów. Znajdują się też w ofertach niektórych polskich szkółek materiału ozdobnego i sadowniczego. Najczęściej są to siewki, czasem "typy" świdośliwy uzyskane z różnych sposobów wegetatywnego rozmnażania.

W Zakładzie Hodowli Roślin Sadowniczych ISK w Skier­niewicach prowadzi się wstępne badania nad możliwością uprawy świdośliwy. Dotychczasowe wyniki dotyczące adaptacji, wytrzymałości roślin na mróz oraz plonowanie w centralnej Polsce są obiecujące (fot. 3).
Prowadzona jest także selekcja roślin uzyskanych z nasion przywiezionych z zagranicy. Planuje się też sprowadzenie z Kanady wartościowszych odmian, które posłużą do założenia doświadczenia porównawczego w celu zbadania wartości gospodarczej tego gatunku w naszych warunkach klimatyczno-glebowych.


Fot. 3. Świdośliwa dobrze plonuje w doświadczeniach prowadzonych w ISK

Więcej informacji na temat rozmnażania i polecanych do uprawy odmian świdośliwy można znaleźć w "Szkółkarstwie" 4 i 5/2004.