Znaleźć szkodnika

Badania nad dyna­miką lotu motyli oraz wyznaczeniem optymalnych terminów zwalcza­nia przeziernika selektywnymi środka­mi prowadzo­ne są od kilku lat w ISK w Skierniewicach. Dla lepszego rozwiązania problemu celowe jest przypomnienie wyglądu i biologii szkodnika.

Przeziernik porzeczkowiec jest motylem długości około 12 mm, o rozpiętości skrzydeł od 17 mm do 21 mm (fot. 1). Na odwłoku samicy widoczne są 3, a u samca 4 żółte, poprzeczne paski, zaś zakończony on jest charakterystycznym pęczkiem czarnych włosków. Skrzydła pierwszej pary są przezroczyste, z niebieskoczarnym, połyskującym użyłkowaniem. Lot motyli trwa zwykle od końca maja do początku sierpnia. Samice po zapłodnieniu składają ja­ja na najmłodsze pędy, w miejscach o delikatnej skórce, gdzie larwa po wylęgu bę­dzie mogła z łatwoś­cią wgryźć się do pędu. Jaja składane są w pobliżu pąków lub ewentualnie w miejscach uszkodzenia skórki. Samica może złożyć około 60 jaj, a więc jej potomstwo niszczy tyleż pędów (fot. 2). Po około 7 dniach z jaj wylęgają się larwy i wgryzają się głęboko do pędu — aż do jego rdzenia — i tam żerują pozostając do wiosny. Obecność uszkodzeń oraz gąsienic w pędach można stwierdzić podczas prześwietlania krzewów w okresie jesienno-zimowym. Rdzeń uszkodzonych pędów jest wyjedzony, czarny, a często — zwykle w jednorocznych pędach — widoczne są w nim gąsienice oraz ich gruzełkowate odchody. Gąsienica jest białoróżowawa, z brązową głową, a pod koniec rozwoju, wiosną, dorasta do 30 mm. Gąsienice kończą żerowanie w maju lub czerwcu i przygotowują otwór wylotowy przegryzając wnętrze pędu w poprzek aż do skórki i tam się przepoczwarczają. Stadium poczwarki trwa około 2 tygodni, zależnie od temperatury. Przed wylotem motyla poczwarka przebija skórkę, wysuwa się częściowo z pędu po to, by ułatwić wyjście motylowi. Pierwsze motyle pojawiają się zwykle w końcu maja, a ostatnie w sierpniu.

Fot. 1. Motyl przeziernika porzeczkowca

Fot. 2. Pędy uszkodzone przez przeziernika porzeczkowca zamierają

Motyle na plantacji można wykryć przeglądając krzewy w okresie lotu szkodnika. W ciepłe słoneczne dni można zauważyć motyle siadające na liściach i pędach. Nie jest to zadanie zbyt trudne, ale wymaga sporo czasu i umiejętności obserwacji oraz rozpoznawania motyli. Zdecydowanie łatwiejszą i pewniejszą metodą jest śledzenie przebiegu lotu motyli na podstawie liczby samców odłowionych w pułapki zawierające feromon samicy. W tym celu pułapki zawiesza się w koronie krzewu wkrótce po zakończonym kwitnieniu i co 2–4 dni sprawdza, czy są w nich motyle przeziernika. Należy zanotować termin zawieszenia pułapki oraz daty i liczbę odłowionych motyli w pułapce. Każdorazowo motyle należy usunąć z pułapki, co ułatwia kolejne obserwacje i liczenie. Po zabrudzeniu się podłogi lepowej (przyklejają się do niej również inne owady) należy ją wymienić na nową. Feromon wymienia się po upływie około 6 tygodni od wywieszenia pułapki. Obserwacje motyli w pułapkach prowadzi się do sierpnia włącznie, to jest do czasu braku odłowów. Nanosząc na wykres dane z notatek dotyczących odłowów uzyskuje się krzywą przebiegu lotu. Przykładowy przebieg lotu motyli w latach 2002–2004 podano obok na wykresach, na których strzałkami zaznaczono optymalne terminy zwalczania. Wykonuje się je w okresie intensywnego lotu motyli (jeś­li obserwuje się liczne motyle w pułapkach). Uzyskane wyniki zwalczania przedstawiono w tabeli.

Efektywność zwalczania przeziernika porzeczkowca, Końskowola k. Puław,
lata 2002–2003

Dynamika lotu

W 2002 roku pierwsze motyle odłowiono 20 maja, a w 2003 roku — 28 maja. Najbardziej intensywny lot — zależnie od roku — obserwowano w końcu maja i pierwszej połowie czerwca, później liczba odławianych motyli się zmniejszyła. Jednakże w lipcu 2002 roku, w okresie zbioru i po zbiorze owoców notowano kolejny okres wzmożonego lotu motyli. Pojedyncze motyle odławiano jeszcze w pierwszych dniach sierpnia (wykres). Zwalczanie szkodnika trzeba było przeprowadzić w końcu maja i na początku czerwca, a także po zbiorze owoców. Inny był przebieg lotu w 2004 roku. Pierwsze motyle pojawiły się na początku czerwca, następny bardziej intensywny lot notowano na początku lipca, tuż przed zbiorem, a największą liczbę motyli znajdowano w pułapkach pod koniec lipca, po zbiorze owoców (wykres). Zwalczanie należało wykonać w pierwszej połowie czerwca i po zbiorze owoców.

Dynamika lotu motyli przeziernika porzeczkowca na podstawie odłowu
w pułapki feromonowe

Zwalczanie

Przedstawiona dynamika lotu motyli przeziernika wskazuje, że wyznaczenie optymalnych terminów zwalczania tego szkodnika jest możliwe, jeśli obserwuje się przebieg lotu odławiając motyle w pułapki feromonowe. Tylko w ten sposób można precyzyjnie ocenić czas pojawiania się pierwszych motyli i, notując liczbę motyli w pułapkach, zaplanować terminy zwalczania — w okresie masowych odłowów. Nie wolno przy tym zapominać o rozwoju fenologicznym krzewów, a terminy zabiegów oraz dobór środków dostosować do okresu zbioru owoców. Koniecznie trzeba bowiem przestrzegać karencji używanych środków chemicznych. Zwykle niezbędny jest także zabieg po zbiorze owoców. Jest to bardzo ważny okres również w zwalczaniu pryszczarka porzeczkowca pędowego. Dlatego też w tym czasie celowe jest zastosowanie preparatu o działaniu kontaktowym i wgłębnym, by jednocześnie zabezpieczyć pędy przed uszkodzeniem przez obydwa wymienione szkodniki. Przykładowe efekty zwalczania przeziernika przedstawiono w tabeli. Preparat o działaniu kontaktowym, żołądkowym i wgłębnym — Sumi­thion Super 1000 EC wykazał efektywność 81–84%, Sumithion 500 EC^* ograniczył liczbę uszkodzonych pędów o około 86% w 2002 roku, zaś w 2003 r. — o około 72%, podczas gdy wyniki uzyskane przy wykorzystaniu preparatu z grupy pyretroidów — Karate 025 EC^* — w 2002 roku były zbliżone, a w 2003 r. słabsze od uzyskanych przy użyciu preparatu Sumithion 500 EC.

Podsumowując, zazwyczaj lot motyli przeziernika rozpoczyna się w trzeciej dekadzie maja i trwa do początku sierpnia. Śledząc odłowy motyli w pułapki feromonowe można precyzyjnie określić terminy zwalczania szkodnika. Zwalczanie powinno się prowadzić w okresie intensywnego lotu motyli, wtedy niszczy się motyle przed złożeniem jaj oraz wylęgające się gąsienice przed wniknięciem do pędów.

Dwu- lub trzykrotne opryskiwanie plantacji w okresie intensywnego lotu motyli znacznie ogranicza uszkodzenia pędów przez gąsienice przeziernika.

Do zwalczania przeziernika porzeczkowca poleca się preparaty fosforoorganiczne Sumithion Super 1000 EC, Owadofos 540 EC, Basudin 600 EW, Nurelle D 550 EC oraz, w sytuacjach koniecznych, na krótko przed zbiorem preparat z grupy pyretroidów np. Karate Zeon 050 CS. Należy pamiętać, aby pyretroidy stosować w temperaturze do 20°C, ale wtedy musiałyby zostać użyte w okresie pełnej wegetacji, a środki zawierające tę substancję aktywną niszczą faunę pożyteczną, co może wiązać się w późniejszym okresie z większymi problemami na przykład ze strony przędziorków. Dlatego też pyretroidy wymieniam jako te, które można zastosować w ostateczności, kiedy konieczne jest zwalczanie przeziernika porzeczkowca na krótko przed zbiorem. Pamiętajmy o tym, aby pyretroidów używać tylko raz w sezonie.