Tradycyjne rozmnażanie

Borówkę wysoką w rodzinnym gospodarstwie S. B. Sroki (prowadzi je z żoną Krystyną oraz z dziećmi Piotrem i Małgorzatą) rozmnaża się tradycyjnie poprzez sadzonki zielne (fot. 1). Taki sposób produkcji pozwala gospodarzowi zmniejszyć koszty produkcji — nie musi dodatkowo inwestować w zakup roślin rozmnażanych in vitro.

Fot. 1. W gospodarstwie S. B. Sroki borówkę rozmnaża się przez sadzonki zielne

Do rozmnażania pobiera się kilkucentymetrowe odcinki pędów, którym skraca się liście. Tak przygotowane sadzonki umieszcza się w styropianowych wielodoniczkach, na podgrzewanych zagonach. Najważniejsze w trakcie ukorzeniania roślin są temperatura (nie powinna spadać poniżej 18°C, optymalna to 25°C), wilgotność powietrza (95%) i ochrona fungicydami przed rozwojem grzybów chorobotwórczych. W ukorzenianiu borówki wysokiej najważniejszy jest pierwszy tydzień. Ważne jest również, aby co najmniej na dwie doby przed sadzeniem pędów rozpocząć podgrzewanie podłoża, tak aby trafiły w optymalny dla ukorzeniania się mikroklimat.

Ukorzenione sadzonki wynoszone są na zewnątrz, gdzie dalej rosną pod cieniówkami. Następnie przesadza się je do doniczek P9 i po roku sprzedaje jako materiał jednoroczny lub, po dwóch latach szkółkowania, jako dwuletni (fot. 2).

Fot. 2. 2-letnie krzewy stanowią większość roślin sprzedawanych do zakładania plantacji towarowych

Zakładanie plantacji

Według S. B. Sroki, zbyt często wiele osób wypowiada się źle na temat niektórych odmian borówki wysokiej, co może prowadzić do wycofania tych odmian z dalszej produkcji. Ci, którzy rozpoczynają uprawę borówki wysokiej, powinni w warunkach klimatycznych swojego gospodarstwa posadzić co najmniej cztery lub pięć odmian. Dzięki temu po kilku latach wyrobią sobie właś­ciwą opinię o ich przydatności do warunków w danym rejonie. Cenna jest tutaj idea dr. Kazimierza Pliszki, który poprzez Stowarzyszenie Plantatorów Borówki Amerykańskiej (SPBA) przygotował ankietę z prośbą o ocenę przydatności do uprawy poszczególnych odmian borówki wysokiej w warunkach klimatycznych gospodarstw należących do stowarzyszenia. Odmiany, które udają się w centralnej Polsce, mogą nie sprawdzać się na przykład na południu lub północy kraju.

Z badań prowadzonych przez dr Monikę Bieniasz z Akademii Rolniczej w Krakowie wynika, że owoce uzyskane na skutek krzyżowego zapylenia mają większą masę i dojrzewają o kilka dni wcześniej od tych zapylanych pyłkiem tej samej odmiany.

Odmianą uważaną do tej pory za uniwersalną jest 'Bluecrop' (fot. 3). Do pozytywnie ocenianych przez S. B. Srokę należą między innymi 'Bluegold' (fot. 4), 'Spartan' (fot. 5), 'Sunrise' (fot. 6), 'Duke' (fot. 7), 'Patriot' i 'Brigitta' (jej owoce bardzo dobrze się przechowują). Obiecująco zapowiada się wyselekcjonowana w gospodarstwie siewka borówki wysokiej (fot. 8) — po kilkuletnich obserwacjach można stwierdzić, że dzięki sztywnym i krępym pędom o średnio silnym wzroście będzie ona się udawała w regionach z dużą ilością śniegu. W Polsce zauważalna jest tendencja do zakładania plantacji zarówno z wczesnych, jak i późnych odmian.

Fot. 3. 'Bluecrop' to plenna odmiana, uważana za uniwersalną, jej wadą może być pokładanie się pędów pod ciężarem owoców, co powoduje, że konieczne są podpory

Fot. 4. Czteroletni krzew odmiany 'Bluegold' — odmiana ta jest bardzo plenna, wymaga jednak silnego cięcia z uwagi na zagęszczanie się krzewów

Fot. 5. 'Spartan' to nowa, bardzo ciekawa odmiana, o smacznych i dużych owocach, które, według części plantatorów, trudno się zbiera

Fot. 6. 'Sunrise' — ma smaczne owoce, a krzewy wymagają cięcia wyprowadzającego pędy do góry

Fot. 7. 'Duke' jest obecnie jedną z cieszących się dużą popularnoś­cią wcześnie dojrzewających odmian — powodem tego są duże, wyrównane owoce, walory smakowe są różnie oceniane

Fot. 8. Wyselekcjonowana w gospodarstwie siewka jednej z odmian borówki wysokiej

Według S. B. Sroki, rośliny borówki wysokiej warto sadzić w dołki zaprawiane torfem wysokim. Tego typu metoda jest znacznie tańsza niż wprowadzanie materii próchnicznej w systemie redlinowym.

Przy wprowadzaniu trocin — najlepsza ściółka dla tego gatunku — konieczne jest podsypywanie roślin siarczanem amonowym. Do ściółkowania najlepiej używać trocin leżakujących przez minimum jeden rok. Lepszym rozwiązaniem jest dwukrotne w ciągu roku ściółkowanie plantacji cieńszymi warstwami trocin niż jedną grubą. Błędem jest dawanie grubej warstwy świeżych trocin po posadzeniu roślin, gdyż zawarte w nich garbniki niekorzystnie wpływają na rośliny.

Należy również pamiętać o tym, że borówka wysoka — pomimo iż wykazuje duże zapotrzebowanie na składniki odżywcze — jest bardzo wrażliwa na przenawożenie. Nawozy lepiej stosować w kilku mniejszych dzielonych dawkach i rozsiewać je po całej plantacji, a nie tylko w sąsiedztwie rośliny, co pozwala uniknąć uszkodzenia krzewów. Przy ściółkowaniu plantacji konieczne jest zwiększenie nawożenia azotowego.

Najczęściej popełnianymi błędami podczas zakładania plantacji są, według szkółkarza, zaniedbania w regulacji wilgotności podłoża. Borówka wysoka jest bardzo wrażliwa na niedobór wody — krzew przeżyje, następuje jednak zahamowanie jego wzrostu. Mimo nawadniania, po przesuszeniu się gleby pędy zaczną rosnąć dopiero w kolejnym sezonie. Dlatego zakładając plantację borówki wysokiej warto zainstalować linie nawodnieniowe. Warto również zamontować instalacje deszczujące, co pozwala zabezpieczyć kwiaty przed wiosennymi przymrozkami, a także ochronić owoce przed jesiennymi przymrozkami. Równocześnie instalacja ta pozwala na lepsze nawodnienie roślin, jeśli przez dłuższy okres panuje susza i bardzo wysoka temperatura.

Odmiana 'Bonifacy'

W gospodarstwie od sześciu lat ocenia się przydatność do uprawy tej pierwszej polskiej odmiany (fot. 9). Według S. B. Sroki, źle się stało, że już na etapie wprowadzania jej do produkcji wiele osób wypowiada się o niej krytycznie. Pokładam w tej odmianie duże nadzieje, ma duże, ciemne owoce o specyficznym smaku. Właściwy kolor i smak tych jagód można uzyskać przez prawidłowe cięcie krzewów, a to jeszcze wielu osobom sprawia spore trudności — uważa S. B. Sroka. Owoce borówki powinny, według niego, tak jak w przypadku tej odmiany zawierać trochę charakterystycznego aromatycznego kwasku. Zaczynają powstawać już pierwsze towarowe plantacje 'Bonifacego', a opinie osób uprawiających tę odmianę są pozytywne.

Fot. 9. 'Bonifacy' — młode krzewy mają duże owoce, które jednak w miarę starzenia się rośliny drobnieją, dlatego konieczne jest cięcie odmładzające

Właściwe pielęgnowanie krzewów

W niewielu gospodarstwach krzewy są właściwie cięte. Sztukę cięcia borówki wysokiej opanowali członkowie Stowarzyszenia Plantatorów Borówki Amerykańskiej. Jedną z takich plantacji — gospodarstwo borówkowe "Daar" należące do Hanny i Jana Karwowskich — można było zobaczyć podczas tegorocznego Dnia Borówkowego zorganizowanego przez SGGW (więcej czyt. HO 9/2005). Według S. B. Sroki, na plantacjach borówkowych nie można doprowadzić do nadmiernego zagęszczenia krzewów. Powinny one mieć kształt litery V, co pozwala na dobrą penetrację wnętrza krzewu przez światło. Jeśli zależy nam na wielkości owoców, na krzewie warto pozostawić mniejszą liczbę pędów owoconośnych. Optymalną liczbą jest siedem lub osiem pędów owoconośnych — wtedy owoce dobrze się wybarwiają i osiągają właściwy dla danej odmiany smak. Większe zagęszczenie pędów w krzewie stwarza także problemy z szarą pleśnią, która jest obecnie jedną z najczęściej występujących chorób na plantacjach roślin tego gatunku. Trudno jednak nauczyć się właściwego cięcia tylko na podstawie literatury. W doskonaleniu się w sztuce cięcia krzewów bardzo cenne okazują się spotkania organizowane przez SPBA, a także przez pracowników SGGW i ISK. Według S. B. Sroki, warto byłoby się zastanowić nad organizowaniem pokazów cięcia krzewów borówki wysokiej, co zapewne przełożyłoby się później na jakość zbieranych owoców. Może się okazać, że opłacalny będzie zbiór mniejszej ilości, ale za to większych owoców, i uzyskanie za nie wyższej ceny. Dlatego warto interesować się również odmianami o bardzo dużych owocach, do których zalicza się 'Chandler'. Ma największe owoce z dotychczas uprawianych u nas odmian tego gatunku. Zdaniem S. B. Sroki, zbyt mało doświadczeń przeprowadzono z odmianami 'Toro', 'Nui' i 'Puru', które uprawiane w niektórych gospodarstwach bardzo dobrze się udają.

Według szkółkarza, dla osób chcących sprzedawać owoce borówki zarówno deserowe, jak i przemysłowe interesująca może być uprawa borówki średniej (fot. 10), otrzymanej z krzyżowania borówki wąskolistnej z borówką wysoką. Krzewy borówki średniej dorastają maksymalnie do 120 cm i charakteryzują się dużą odpornością na mróz.

Fot. 10. Według S. B. Sroki, borówka średnia to kolejna roślina, której odmiany są bardzo plenne, szybko wchodzą w okres owocowania