Numer 08/2000
Wyprodukowanie porów odpowiadających wymaganiom jakościowym rynku często jest dla producenta bardzo trudne. Zaniedbanie ochrony roślin przed szkodnikami w uprawie tego warzywa bywa przyczyną znacznych strat.
| Wyprodukowanie porów odpowiadających wymaganiom jakościowym rynku często jest dla producenta bardzo trudne. Zaniedbanie ochrony roślin przed szkodnikami w uprawie tego warzywa bywa przyczyną znacznych strat. Uszkodzenia porów najczęściej powodują wciornastek tytoniowiec (w całym kraju), wgryzka szczypiorka (zwłaszcza w Polsce centralnej) i miniarka porówka (na południu i południowym wschodzie Polski) oraz — sporadycznie — śmietka cebulanka i poskrzypka cebulowa. | |||||||
| Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci) jest jednym z najczęściej spotykanych przylżeńców rozwijających się i żerujących na porach, niezależnie od warunków atmosferycznych, we wszystkich rejonach uprawy. Gatunek odbywa pełny rozwój na tej roślinie wydając od 2 do 4 pokoleń, w zależności od przebiegu pogody. Osobniki dorosłe o wydłużonym ciele (1–1,2 mm) mogą być jasnożółte, szarobrunatne lub czarne. Mają dwie pary wąskich skrzydeł o postrzępionych brzegach. Żółte, bezskrzydłe larwy są mniejsze od postaci dorosłych. Zimują owady dorosłe w resztkach roślin oraz w wierzchniej warstwie gleby. Wiosną samice składają pojedyncze jaja do tkanek liścia. Cały cykl rozwojowy trwa od 18 do 30 dni. Owady dorosłe zaczynają przelatywać z innych roślin na plantacje porów w 3.–5. tygodniu po posadzeniu roślin, a pierwsze osobniki mogą już być obserwowane w czerwcu. Najliczniej szkodnik ten występuje w sierpniu i wrześniu. Owady dorosłe i larwy wysysają soki z roślin, co powoduje miejscowe rozjaśnienie tkanki (fot. 1). Najchętniej żerują na najmłodszych liściach. Przy licznych nakłuciach plamy mogą się zlewać powodując odbarwienie liści, a uszkodzone rośliny ulegają deformacji. Wciornastki są aktywne przy słonecznej pogodzie, ale mogą również żerować przy niższej temperaturze, a także w przechowalniach. W latach ciepłych i suchych — sprzyjających rozwojowi tego gatunku — straty w plonach mogą być znaczne. Jednak opinie co do zmniejszenia plonu są podzielone — niektóre źródła podają, że obecność wciornastków wpływa jedynie na obniżenie jakości surowca.
OCHRONA. Należy starannie sprzątać i niszczyć resztki pożniwne, które są miejscem zimowania szkodnika. Rośliny opryskujemy bezpośrednio po zauważeniu pierwszych uszkodzeń lub szkodników. Zwalczanie jest uciążliwe, gdyż wciornastek część rozwoju odbywa w ziemi, natomiast żeruje na przysłoniętych częściach liści. Taki tryb życia oraz możliwość nalotu szkodnika z innych upraw sprawia, że często w czasie wegetacji trzeba wykonać 2, 3 zabiegi w dwutygodniowych odstępach. Najlepiej rozpocząć ochronę z końcem czerwca lub wcześniej, jeżeli zauważymy objawy żerowania. W przypadku ponownego wystąpienia szkodnika ostatni zabieg powinno się wykonać zawsze na początku września. Wgryzka szczypiorka (Acrolepia assectella) jest jednym z groźniejszych szkodników pora — zwłaszcza na plantacjach nasiennych. Jest to motyl o rozpiętości skrzydeł 14–16 mm. Zimują owady dorosłe między zaschniętymi resztkami roślin i w przechowalniach. Wiosną, gdy utrzymuje się temperatura 15°C, motyle nalatują nocą na plantacje porów i składają pojedyncze jaja, przeważnie na spodniej stronie liści. Od maja do końca sierpnia rozwijają się trzy pokolenia tego gatunku. Gąsienice, jasnozielone z czarnymi brodawkami, dorastają do 10–13 mm. Wgryzają się w miękisz i żerują wewnątrz liścia powodując powstawanie "okienek" (fot. 2), a gdy dorosną, uszkadzają szczypior z zewnątrz. W miejscu żerowania pozostawiają odchody.
OCHRONA. Oprócz opryskiwania w maju lub czerwcu, powinno się sprzątać i niszczyć wyschnięte chwasty oraz resztki pożniwne. Miniarka porówka (Napomyza gymnostoma) zasługuje na więcej uwagi, gdyż od paru lat (czyt. też HO 4/95) zaliczana jest do bardzo groźnych szkodników porów (atakuje również cebulę dymkę, szczypiorek i czosnek). Początkowo występowała w południowej i południowo-wschodniej Polsce, pojawiła się również w innych regionach kraju. Jest to niewielka muchówka, której dorosłe owady dorastają do 3,3–4,2 mm. Są szare z żółtą głową i ciemnym odwłokiem z żółtym paskiem z boku. W polu występują dwa pokolenia tego szkodnika. W zależności od warunków pogodowych, wiosenny lot osobników dorosłych zaczyna się zazwyczaj w drugiej lub trzeciej dekadzie kwietnia, a ostatnie samice na roślinach spotykane są w trzeciej dekadzie maja lub pierwszej dekadzie czerwca. Lot letniego pokolenia rozpoczyna się w drugiej dekadzie sierpnia i trwa do końca października. Samice nakłuwają blaszkę liścia pokładełkiem na końcu odwłoka i spijają wypływający sok komórkowy. W miejsca uszkodzeń dostaje się powietrze, w czego wyniku powstają charakterystyczne jasne punkty ułożone w rzędzie (fot. 3).
Stwierdzenie na roślinach pierwszych objawów żerowania jest sygnałem do zwalczania szkodnika. Czasem w miejscach nakłuć można spotkać pojedyncze mlecznobiałe, podłużne jaja wielkości 0,5 x 0,2 mm, składane w trakcie żerowania. Wylęgłe po kilku dniach larwy (początkowo białawe, potem żółte) dorastają do 5 mm. Żerują w liściach w kierunku podstawy rośliny, gdzie się przepoczwarczają. Szkodnik ten na ogół zimuje w stadium brązowej, owalnej, 3–4-milimetrowej bobówki. W sprzyjających warunkach (zalegająca pokrywa śnieżna chroniąca rośliny przed mrozami) mogą przezimować również larwy, które przekształcają się w bobówki wiosną następnego roku. Larwy pierwszego (wiosennego) pokolenia uszkadzają co najmniej dwa liście pora, które pękają i rozwijają się nienaturalnie utrudniając wzrost liściom sercowym. Powoduje to deformację całej rośliny (fot. 4) i chwilowe zahamowanie jej wzrostu. Wyrastające kolejne młode, nieuszkodzone liście sercowe odsuwają te zniekształcone na zewnątrz. Objawy żerowania z czasem ustępują (liście uszkodzone zamierają), a rośliny rozwijają się z pozoru normalnie. Uszkodzenia powodowane przez larwy drugiego pokolenia z zewnątrz są niedostrzegalne, natomiast po usunięciu pierwszych 2, 3 nieuszkodzonych liści na kolejnych można już zauważyć podłużne miny powstałe podczas żerowania.
OCHRONA. Plantacje położone na otwartej przestrzeni są atakowane w mniejszym stopniu, gdyż muchówka ta wybiera miejsca osłonięte od wiatru. Ponieważ nie ma preparatów zarejestrowanych do zwalczania tego szkodnika na porach, istotne znaczenie w ochronie przed szkodami powodowanymi przez pokolenie wiosenne ma opóźnianie terminu sadzenia roślin. Najlepsze rezultaty uzyskano (1998 r.) sadząc rośliny po 15 maja. Najsilniej atakowane były pory sadzone bardzo wcześnie. W przypadku sadzenia odmian wczesnych w zalecanym przez Instytut Warzywnictwa terminie od 20 marca do 15 kwietnia na zbiór letni konieczne jest zwalczanie pokolenia wiosennego miniarki. Dla porów na zbiór jesienny, o planowanym terminie sadzenia między 15 maja a 15 czerwca, zalecane jest opóźnienie tego terminu — na początku czerwca samice kończą loty, przez co zagrożenie roślin w tym okresie jest mniejsze. Uwzględniając powyższe zalecenia możemy pominąć zabieg zwalczania wiosennego pokolenia. Przy sadzeniu odmian wczesnych ta metoda ochrony nie ma zastosowania. Jeżeli pory uprawiane są z przeznaczeniem na zbiór wiosenny następnego roku, to przy terminie sadzenia między 15 czerwca a 15 lipca zagrożenie stanowi tylko letnie pokolenie miniarki, którego larwy występują liczniej i są przez to bardziej szkodliwe. Po wykopaniu roślin, jesienią, pole należy głęboko zaorać, a resztki pożniwne, w których mogą znajdować się bobówki, zebrać i zniszczyć. Wysadzanie zdrowej, mocnej oraz dobrze wyrośniętej rozsady osłabia szkodliwość wiosennego pokolenia — rośliny łatwiej się regenerują. Na niewielkich powierzchniach (w ogrodach działkowych) poleca się nakrywanie uprawy agrowłókniną, co zabezpiecza rośliny w okresie nalotu samic i składania jaj. Po zakończeniu lotu much agrowłókninę można zdjąć. Na plantacjach produkcyjnych stosowanie agrowłókniny zwykle zależy od warunków ekonomicznych, technicznych i organizacyjnych. W uprawie przyspieszonej porów przykrywanie roślin włókniną polipropylenową przez okres 5 tygodni może zwiększyć plon o 17% w stosunku do zbiorów z plantacji nieokrywanych. Ta metoda uprawy mogłaby wyeliminować uszkodzenia roślin powodowane przez wiosenne pokolenie miniarki porówki. Poskrzypka cebulowa (Crioceris merdigera) jest chrząszczem długości 6–8 mm. Ma czerwone pokrywy i głowę oraz czarne czułki, stawy nóg i brzuszną stronę ciała (fot. 5).
Larwa, brązowoszara z czarną głową i trzema parami odnóży, dorasta do 6–8 mm, podczas rozwoju, zwłaszcza w młodych stadiach, pokrywa się ciemnymi, śluzowatymi odchodami (fot. 6).
Zimują chrząszcze w glebie, w resztkach roślinnych, na miedzach i w ściółce. Samice pod koniec kwietnia lub na początku maja składają na liściach żółtawe jaja w złożach liczących od 4 do 20 sztuk. Wylęgłe larwy początkowo żerują gromadnie wyjadając skórkę i miękisz palisadowy liści, a po kilku dniach rozpraszają się po roślinie. Gdy dorosną, zjadają całe wnętrze szczypioru, powodując nieregularne wyżery. W czerwcu schodzą do gleby, gdzie się przepoczwarczają. Chrząszcze drugiego pokolenia pojawiają się pod koniec czerwca lub na początku lipca i po kopulacji samice składają jaja. Wylęgłe larwy żerują na roślinach do końca sierpnia lub początku września. We wrześniu można zauważyć na roślinach chrząszcze zimującej generacji. Szkodnik ten najchętniej żeruje na cebuli i szczypiorku, na porach spotykany jest rzadziej. W latach dużej gradacji i na plantacjach zlokalizowanych w miejscach, gdzie w poprzednim roku wystąpiła licznie, poskrzypka może stanowić zagrożenie dla porów. OCHRONA. Niezbędne jest niszczenie i usuwanie resztek pożniwnych oraz głęboka orka po zbiorach roślin. W ogrodach działkowych można ręcznie zbierać i niszczyć żerujące na roślinach chrząszcze oraz larwy, a jaja zgniatać. Zabiegi chemiczne należy przeprowadzać w okresie pojawiania się chrząszczy, gdy szkodnik wystąpi licznie.W rejonach, gdzie poskrzypka pojawia się często i w dużych ilościach, dobre rezultaty w ograniczaniu jej liczebności daje zakładanie poletek chwytnych z cebuli dymki, na których chrząszcze zbiera się ręcznie lub zwalcza chemicznie. Śmietka cebulanka (Hylemyia antiqua) popielatoszara muchówka o rozpiętości skrzydeł 12–14 mm jest występującym sporadycznie szkodnikiem pora. Ma dwa pokolenia w ciągu roku. Zimują bobówki w glebie. Dorosłe muchy wylatują w kwietniu, a kilka dni później samice składają jaja na ziemi w pobliżu roślin lub bezpośrednio na nich. Wylęgłe larwy żerują w młodej rozsadzie uszkadzając wiosną (maj, czerwiec) dolną część rośliny (podobnie jak u cebuli). OCHRONA. Należy przestrzegać kilkuletnich przerw w uprawie pora i innych warzyw cebulowych na tym samym stanowisku i zachować w miarę możliwości przestrzenną izolację od plantacji cebuli. Do zwalczania chemicznego opisanych szkodników należy wykorzystywać preparaty zarejestrowane w uprawie pora zgodnie z etykietą-instrukcją (patrz HO 1/2000). Mgr Rafał Sionek jest pracownikiem WIOR Rzeszów | |||||||
