• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 06/2001

BURAK ĆWIKŁOWY - UPRAWA POPLONOWA

,
Roślina ta należy do najpopularniejszych warzyw w Polsce i wschodniej Europie. Roczne spożycie tego warzywa u nas wynosi 12–14 kg na jednego mieszkańca, a powierzchnia uprawy około 22 000 ha. Popularność zawdzięcza niewielkim wymaganiom glebowym i klimatycznym oraz tradycji kuchni polskiej.
Termin siewu




Burak ćwikłowy, w zależności od przeznaczenia, powinien być uprawiany z siewu w różnych terminach — od kwietnia do początku lipca. Z najwcześniejszych siewów zbieramy botwinkę i rośliny na zbiór pęczkowy. Z siewu pod koniec kwietnia i w maju uzyskuje się wyrośnięte korzenie przeznaczone na użytek letni lub wczesnojesienny, z wykonanego w czerwcu i na początku lipca otrzymuje się najlepszy surowiec dla przemysłu oraz do przechowywania. W tym też terminie osiąga się najlepsze plonowanie.
Wielkość korzenia buraka ćwikłowego jest bardzo istotną cechą jakościową. Zbyt duże, przerośnięte, stają się włókniste i na przekroju wykazują jaśniejsze zabarwienie. Takie korzenie buraka ćwikłowego nie są dobrym surowcem dla przemysłu, również gorzej się przechowują. Zdarza się to, gdy wegetacja roślin przebiega zbyt długo — przy siewie w maju i zbiorze z początkiem października. Według Polskiej Normy, korzenie buraka do spożycia w stanie świeżym powinny mieć średnicę 4–10 cm, a dla przetwórstwa — 4–8 cm, lub 2,5–5 cm, w zależności od wymagań odbiorcy.
Przemysł spożywczy od wielu lat zainteresowany jest skupem korzeni buraka ćwikłowego, bowiem zawierają one dużo czerwonego barwnika (betaniny) wykorzystywanego do barwienia żywności.
Warunkiem uformowania korzeni o prawidłowym kształcie i wielkości u uprawianych w poplonie roślin jest odpowiedni przebieg pogody — wegetacja bez długotrwałej suszy. Korzenie z siewu w drugiej połowie lipca nie osiągają właściwej dojrzałości, a zbyt młode mają nietypowy kształt — na przykład u odmian kulistych są wydłużone. Burak ćwikłowy jest wrażliwy na przemarzanie, dlatego należy go zebrać odpowiednio wcześnie — zwłaszcza jeśli ma być przeznaczony do przechowywania. W naszej strefie klimatycznej zbiory przypadają na koniec września i początek października.

Odmiany
Wybór odmian do uprawy poplonowej jest dość duży — od bardzo starych do nowych wyhodowanych w ostatnich latach. Te drugie są bardziej przydatne do przetwórstwa i przechowywania.
- Okrągły Ciemnoczerwony — niezawodny w plonowaniu, o regularnych, intensywnie wybarwionych, kulistych korzeniach, od dawna znany w uprawie.
- Czerwona Kula — bardzo plenna, od wielu lat polecana dla przetwórstwa i do przechowywania.
- Egipski — jedna z najstarszych odmian, wyróżnia się płaskim kształtem korzeni, uprawiana na bezpośrednie spożycie i do przechowywania.
- Patryk — nowa odmiana o intensywnym zabarwieniu oraz dużej zawartości betaniny, przydatna do przetwórstwa, wytwarza około 90% jednonasiennych kłębków.
- Chrobry — najważniejsza odmiana w produkcji czerwonego barwnika, przydatna do przechowywania.
- Nochowski — należy do nowszych odmian, o intensywnym zabarwieniu, plenna, polecana do bezpośredniego spożycia, przetwórstwa i przechowywania.
- Glob F1 — pierwsza polska odmiana heterozyjna, przydatna do bezpośredniego spożycia i przetwórstwa, korzenie mają kształt cylindryczny, małą skłonność gromadzenia azotanów, intensywne wybarwienie.
- Rocket — odmiana holenderska o krótszym okresie wegetacji, wytwarza korzenie wydłużone, przydatne do krojenia w plastry.
- Rywal — wytwarza korzenie wydłużone, intensywnie wybarwione, przeznaczone do bezpośredniego spożycia, przetwórstwa i przechowywania.

Stanowisko i nawożenie
Stanowiskiem dla poplonowej uprawy buraka ćwikłowego może być pole po zbiorze wielu gatunków roślin warzywnych i prawie każda gleba. Przy siewie pod koniec czerwca lub na początku lipca dobrym przedplonem są: wczesne ziemniaki, kapusta wczesna i kalafior, cebula z dymki na wczesny zbiór, groch zielony, sałata. Uprawę gleby można ograniczyć do spulchnienia lekkimi narzędziami (kultywatorowania i bronowania), po zbiorze ziemniaków nie będzie wymagała orki, natomiast po sałacie lub cebuli z dymki orka może być potrzebna. Uprawki powinno się ograniczyć, gdyż mogą przesuszyć glebę, co nie sprzyja wschodom.
Burak jest rośliną o dużej skłonności do gromadzenia azotanów, dlatego nawożenia azotem można zaniechać lub powinno być umiarkowane — szczególnie gdy obficie nawożono tym składnikiem roślinę przedplonową oraz po uprawie grochu. Nawożenie potasowe i fosforowe (na hektar około 100 kg K2O i 40–50 kg P2O5) powinno uwzględniać niewykorzystane dawki tych nawozów zastosowane pod roślinę przedplonową.

Siew
W każdym terminie uprawy buraka ćwikłowego norma wysiewu kłębków, które zawierają zwykle kilka nasion, istotnie wpływa na wielkość wytwarzanych korzeni. Przy uprawie odmian z kłębków jednonasiennych możliwy jest siew punktowy siewnikiem precyzyjnym, wysiewa się wówczas około 7–8 kg/ha. Kłębków wielonasiennych wysiewa się od 16 kg/ha nawet do 24 kg/ha, co zależy od ich zdolności kiełkowania i rozstawy rzędów. Gęsty wysiew przeciwdziała nadmiernemu rozrastaniu się roślin, co umożliwia uzyskanie małych korzeni przydatnych, na przykład, do konserwowania w całości. Przerywka roślin uprawianych jako poplon nie jest praktykowana. W tym terminie uprawy rozstawa rzędów powinna wynosić 30 cm, a przy siewie pasowo-rzędowym co 4 rzędy odległe o 30 cm, pozostawiamy 45 cm na przejazd kół ciągnika.
Latem, w warunkach dobrej wilgotności gleby, wschody mogą pojawić się już po 7–10 dniach. Plantację należy utrzymywać w stanie wolnym od chwastów, co jest istotne zwłaszcza w początkowym okresie wzrostu. W uprawie buraka w poplonie nie powinno być problemu z zachwaszczeniem, gdyż przy wcześniejszych uprawach większość chwastów ulega zniszczeniu. Z wielu zalecanych herbicydów powinno się wybierać środek o krótszym okresie działania, aby substancja aktywna uległa rozkładowi przed zbiorem korzeni. Do trzech dni po siewie można zastosować Flirt 460 SC (4 l/ha), Pyramin 65 WP (3–4 kg/ha). Dokładne informacje na temat możliwości stosowania preparatów chwastobójczych podane są w "Programie ochrony warzyw" (HO 2000/1).

Prof. dr hab. M. Tendaj i mgr K. Cierkoń są pracownikami Katedry Warzywnictwa i Roślin Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie