Numer 10/2001
W poprzednich numerach "Hasła Ogrodniczego" Autorka przedstawiła zasady przyznawania świadczeń pieniężnych przysługujących rolnikom, konstrukcje renty i emerytury rolniczej oraz przysługujące do nich dodatki (wysokość i warunki przyznawania). W tym artykule omówiona została dzierżawa gospodarstwa — forma wyzbycia się jego posiadania, umożliwiająca otrzymywanie emerytury lub renty rolniczej w pełnej wysokości (red.).
| Pojęcie dzierżawy definiują przepisy kodeksu cywilnego (od § 693 do § 709). Zgodnie z jego art. 693, przez umowę dzierżawy "wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu czynsz". Forma umowy dzierżawy jest umowna, może być ustna lub pisemna. Jest to sposób przenoszenia posiadania gospodarstwa na inną osobę korzystny dla rolnika, który nie chce się wyzbyć własności gospodarstwa, a nie może bądź nie chce prowadzić go czasowo na własny rachunek. Zawarcie przez emeryta lub rencistę umowy dzierżawy, która, oprócz warunków wymienionych w przepisach kodeksu cywilnego, spełnia również te określone przepisami ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, z późn. zm.) oznacza, że wydzierżawiający zaprzestaje prowadzenia działalności rolniczej. Pozwala to na wypłatę, oprócz części składkowej świadczenia, również części uzupełniającej emerytury lub renty (patrz HO 6/2001). | ||
|
| ||
| Na co najmniej 10 lat | ||
Dla celów ubezpieczenia społecznego rolników umowa dzierżawy po raz pierwszy nabrała znaczenia w 1990 r., w związku z ustawą z 24.02.1990 r. o niektórych warunkach funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników i członków ich rodzin w 1990 r. (Dz. U. nr 14, poz. 190), która znowelizowała przepisy obowiązującej od 1.01.1983 r. do 31.12.1990 r. ustawy z 14.12.1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1989 r., nr 24, poz. 133, z późn. zm.). Zgodnie z obowiązującymi wtedy przepisami, rolnik, który chciał uzyskać prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej, musiał wyzbyć się własności gospodarstwa rolnego. Od 1990 r. prawo do emerytury lub renty mogło być przyznane również rolnikowi, który nie przekazał własności gospodarstwa, ale jedynie oddał jego posiadanie (czyli wydzierżawił) innej osobie na co najmniej 10 lat. Aby umowa dzierżawy była podstawą do przyznania emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej, rolnik nie mógł jej zawrzeć z małżonkiem, zstępnym (dzieckiem, wnukiem), małżonkiem zstępnego lub osobą pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie rolnym. Umowa dzierżawy musiała być ponadto sporządzona na piśmie przez terenowy organ administracji państwowej stopnia podstawowego. Ponieważ minął już 10-letni okres, na który zawierane były umowy dzierżawy, część byłych rolników ponownie weszła w posiadanie swojego gospodarstwa rolnego i utraciła prawo do wypłaty pełnej emerytury lub renty inwalidzkiej. Nie można bowiem uznać, że rolnicy ci zaprzestali prowadzenia działalności rolniczej w myśl ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Emeryci i renciści, którzy znaleźli się w takiej sytuacji, a chcą otrzymywać pełne świadczenie emerytalno-rentowe (obecnie w ich przypadku możliwa jest wypłata tylko emerytury lub renty inwalidzkiej w kwocie stanowiącej nadwyżkę ponad kwotę odpowiadającą 95% emerytury podstawowej) muszą wyzbyć się własności lub posiadania gospodarstwa rolnego. Fakt zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej emeryt lub rencista może udowodnić przedstawiając dokument stwierdzający przekazanie gospodarstwa rolnego. Jest nim akt notarialny — umowa przeniesienia własności gospodarstwa rolnego na inną osobę lub umowa dzierżawy. Ta druga, aby mogła stanowić podstawę do uznania, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, musi (zgodnie z art. 28 ust. 4 pkt 3 ustawy) być zawarta na co najmniej 10 lat, z osobą - nie będącą zstępnym lub pasierbem emeryta (rencisty), - nie pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, - nie będącą małżonkiem jego ani podanych wyżej osób. Ustawa wymaga, żeby umowa dzierżawy była zawarta w formie pisemnej. Nie musi to jednak być akt notarialny, przy sporządzaniu umowy wystarczy obecność wydzierżawiającego i dzierżawcy. Ustawa nie nakłada obowiązku potwierdzania własnoręczności podpisu osób sporządzających tę umowę. Aby umowa dzierżawy mogła wywrzeć skutek prawny dla celów ubezpieczenia społecznego, musi być zgłoszona do ewidencji gruntów i budynków. Fakt ten musi być odnotowany na umowie i potwierdzony przez upoważnionego pracownika organu prowadzącego ewidencję.
PRZYKŁAD Rencistka wydzierżawiła gospodarstwo rolne akademii rolniczej na 10 lat. Czy można uznać, że zainteresowana spełniła warunek zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, skoro gospodarstwo wydzierżawiono osobie prawnej (pozostałe warunki ustawowe, wymagane przy zawarciu umowy dzierżawy zostały spełnione)? Z treści przytoczonego przepisu, dotyczącego zawierania umów dzierżawy wynika, że wszystkie stawiane warunki odnoszą się tylko do osoby fizycznej. To wskazywałoby, że umowy dzierżawy zawarte w celu zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej powinny być zawierane wyłącznie między osobami fizycznymi. Ustawodawca używając w art. 28 ust. 4 pkt 3 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników słowa "osoba", nie uściślił jednak, czy chodzi o osobę fizyczną, czy też prawną. Zasadne jest zatem przyjęcie wykładni, że umowa dzierżawy zawarta przez emeryta lub rencistę z osobą prawną również daje podstawę do uznania, że nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej, o ile spełnione są pozostałe warunki wymienione w tym przepisie. W takiej sytuacji rencistka ma prawo do wypłaty renty inwalidzkiej rolniczej w pełnej wysokości. | ||
|
| ||
| Wymagania KRUS | ||
| Emeryt lub rencista, który zawarł i zarejestrował umowę dzierżawy, powinien ją dostarczyć do placówki terenowej lub oddziału regionalnego KRUS, wypłacającego świadczenie emerytalno-rentowe. Jednostka organizacyjna KRUS traktuje taką umowę jako wniosek o podjęcie wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty w związku z zaprzestaniem prowadzenia działalności rolniczej. Prawo do świadczeń emerytalno-rentowych oraz ponowne określenie ich wysokości ustala się na wniosek osoby zainteresowanej. Ponownie przyznane lub podwyższone świadczenie wypłaca się poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tego świadczenia (lub jego podwyższenia), jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. W interesie świadczeniobiorcy leży zatem, aby umowa dzierżawy sporządzona z zachowaniem wszystkich podanych warunków trafiła jak najszybciej do KRUS. Zwłoka może bowiem spowodować, że wypłata pełnej emerytury lub renty nie będzie mogła być podjęta od miesiąca, w którym umowa została sporządzona. PRZYKŁAD Rencista w maju 2001 r. wydzierżawił gospodarstwo rolne siostrzenicy. W tym samym miesiącu rencista dostarczył umowę dzierżawy do oddziału regionalnego KRUS. W czerwcu 2001 r. KRUS wydał decyzję odmawiającą wypłaty renty inwalidzkiej w pełnej wysokości, bowiem umowa dzierżawy nie została zgłoszona do ewidencji gruntów i budynków. W lipcu 2001 umowa została zaewidencjonowana, ale rencista dostarczył ją do KRUS dopiero we wrześniu. Od kiedy KRUS powinien wypłacić pełną rentę inwalidzką, jeżeli pierwszy wniosek o wypłatę renty został złożony w KRUS w maju 2001 r.? Rencista ma prawo do wypłaty pełnej renty od września 2001 r., bowiem w tym miesiącu został złożony wniosek o podjęcie wypłaty pełnej renty. Nie może otrzymać renty w pełnej wysokości od maja 2001 r., gdyż dostarczona w tym miesiącu do KRUS umowa dzierżawy nie dawała podstaw do uznania, że zaprzestano prowadzenia działalności rolniczej (umowa dzierżawy nie została wcześniej zgłoszona do ewidencji gruntów i budynków). Prawo do wypłaty pełnej renty powstało od lipca 2001 r. Ponieważ jednak wniosek został zgłoszony do KRUS dopiero we wrześniu, od tego miesiąca rencista ma prawo do wypłaty pełnej renty. | ||
|
| ||
| Ustanie umowy dzierżawy | ||
| Emeryt lub rencista zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić KRUS o ustaniu umowy dzierżawy z jakichkolwiek powodów przed zakończeniem okresu, na który została zawarta. Niezawiadomienie może bowiem spowodować powstanie nadpłaty świadczenia emerytalno-rentowego i konieczność zwrotu nienależnie pobranej części emerytury lub renty. Jeżeli umowa dzierżawy ustanie wcześniej z przyczyn niezależnych od wydzierżawiającego, świadczeniobiorca zachowuje prawo do wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty przez rok. Jeżeli po tym okresie gospodarstwo nadal będzie w posiadaniu emeryta lub rencisty, KRUS zawiesi wypłatę części uzupełniającej świadczenia. W przypadku zerwania umowy dzierżawy może być ona zawarta ponownie, pod warunkiem spełnienia wszystkich przedstawionych wcześniej warunków. PRZYKŁAD Emeryt zawarł z sąsiadem umowę, przekazując mu gospodarstwo rolne w dzierżawę na 10 lat. Po 5 latach emeryt przedstawił kolejną umowę, z której wynika, że poprzednia została rozwiązana i obecnie gospodarstwo zostało wydzierżawione innemu sąsiadowi na 5 lat. Łączny okres wydzierżawienia gospodarstwa wynosi zatem 10 lat. Czy jednak nowa umowa może stanowić podstawę do uznania, że emeryt zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej? Każda umowa dzierżawy zawarta w celu uznania, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej musi odpowiadać wszystkim warunkom określonym w art. 28 ust. 4, pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W związku z tym emeryt lub rencista kolejną umowę dzierżawy musi zawrzeć na co najmniej 10 lat, gdyż okres krótszy (nawet będący dopełnieniem do 10 lat), nie daje podstaw do wypłaty rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych w pełnej wysokości. | ||
|
| ||
| Ważne dla dzierżawcy | ||
| Umowa dzierżawy gospodarstwa rolnego zawarta według przepisów ustawy z 20.12.1990 r. jest istotna również dla wydzierżawiającego, bowiem daje mu podstawę do ubiegania się o wypłatę pełnej emerytury lub renty, oraz dla dzierżawcy gospodarstwa rolnego. Jest on bowiem zobowiązany do opłacania podatku rolnego, zgodnie z przepisami ustawy z 15.11.1984 r. o podatku rolnym (Dz. U. z 1993 r., nr 94, poz. 431, z późn. zm.) oraz ma obowiązek zgłoszenia siebie, małżonka oraz domowników do ubezpieczenia społecznego rolników. Dzierżawca (oraz jego małżonek) gospodarstwa rolnego o powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy użytków rolnych, który nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu oraz emerytalno-rentowemu. W przypadku, gdy dzierżawione gospodarstwo rolne ma powierzchnię mniejszą niż 1 ha, dzierżawca może złożyć wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem społecznym. Wniosek taki, ale tylko w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, macierzyńskiego i chorobowego, może również złożyć dzierżawca, który podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury lub renty. Objęcie dzierżawcy ubezpieczeniem społecznym rolników (obowiązkowo lub dobrowolnie) oznacza, że ma on prawo do ubiegania się w KRUS o świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach ustawy z 20.12. 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (patrz HO 4/2001). Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głwównym specjalistą w Biurze Świadczeń centrali KRUS w Warszawie | ||
