Numer 11/2001
W ciągu ostatnich dwóch lat uprawa aronii stała się ponownie opłacalna. Przewiduje się również duże zapotrzebowanie na owoce tego gatunku przez najbliższe 5–7 lat. Moda na zdrową — często zwaną ekologiczną — żywność spowoduje prawdopodobnie dodatkowe zapotrzebowanie na owoce tego gatunku i przetwory z nich. Istnieje już Krajowa Sekcja Producentów Aronii w Kutnie, a zakłady zajmujące się jej przetwórstwem są zainteresowane wdrażaniem nowych możliwości wykorzystania soku aroniowego.
| Wymagania przyrodnicze | |
 Aronia czarnoowocowa jest bardzo odporna na niską temperaturę. Pąki kwiatowe i kwiaty na ogół nie przemarzają w czasie wczesnowiosennych przymrozków. Okres kwitnienia przypada u niej później niż u innych uprawianych u nas roślin sadowniczych. Można uprawiać ją w całym kraju — ma małe wymagania glebowe (jednak bardzo wczesne wejście w okres produkcyjnego plonowania uzyskuje się na glebach od I do IV klasy bonitacyjnej). Najlepszym stanowiskiem są dla niej płaskowyże oraz przewiewne równiny, dobrze naświetlone. Główna bryła korzeniowa aronii sięga na głębokość 50–60 cm, dlatego krzewy należy sadzić tam, gdzie poziom wód gruntowych wynosi 0,7–0,8 m. Około 90% i więcej kwiatów aronii jest zapylane przez owady. Jeśli jednak w okresie kwitnienia panują złe warunki atmosferyczne (niska temperatura, długotrwałe deszcze) może dojść do samozapylenia. Wtedy tylko około 50% kwiatów tworzy zawiązki, reszta opada lub zasycha. Owoce dojrzewają po 3 miesiącach od kwitnienia. Najintensywniej rosną w ostatnim miesiącu przed zbiorem (od 15.08. do 15.09.). Młode owoce są koloru brunatnozielonego, omszone, a dojrzałe — czarne, okrągłe lub lekko wydłużone, pokryte woskowym nalotem, lśniące. | |
|
| |
| Materiał do nasadzeń | |
| Wczesny plon produkcyjny już w drugim roku po posadzeniu można uzyskać sadząc krzewy dwuletnie, rozmnażane wegetatywnie. Należy unikać zakładania plantacji z siewek, które w okres owocowania wchodzą o rok, dwa lata później, co zwiększa koszty produkcji. Mają one zróżnicowaną siłą wzrostu, co praktycznie uniemożliwia kombajnowy zbiór owoców. Najlepsze są odmiany o utrwalonych cechach genetycznych — na przykład 'Galicjanka', która w ciągu 20 lat obserwacji dawała o 15–30% wyższy plon od sprowadzanej z Czech 'Nero'. | |
|
| |
| Przygotowanie pola i termin sadzenia | |
| Krzewy aronii sadzi się na co najmniej 15–20 lat, dlatego bardzo ważne jest przygotowanie pola, zwłaszcza zwalczanie chwastów wieloletnich (perz, oset, rumian, mlecz, powój oraz ostrożeń). W tym celu należy dwukrotnie wysiewać w okresie wegetacyjnym jako przedplon rośliny wyniszczające chwasty, mieszanki zbożowo-motylkowe, gorczycę. Jeśli zastosowano przedplon, nie ma potrzeby dodatkowego nawożenia obornikiem, zwłaszcza że aronia ma małe wymagania, jeśli chodzi o zasobność gleby. Niezależnie od metod agrotechnicznych, często późnym latem na około dwa miesiące przed sadzeniem warto wykonać opryskiwanie środkiem chwastobójczym. Krzewy dobrze lub bardzo dobrze plonują na glebach lekko kwaśnych lub o odczynie zbliżonym do obojętnego (pH 6,5). Poziom żyzności gleby na plantacji należy kontrolować co 2 lata. Aronia nie wymaga nawożenia azotem lub zapotrzebowanie na ten pierwiastek ma minimalne. Potwierdzają to prowadzone przez mgr inż. D. Chlebowską w latach 1990–95 doświadczenia, w których najwyższy plon uzyskano na poletkach bez dodatkowych dawek azotu. Uprawę gleby należy zakończyć we wrześniu, głęboką orką (28–30 cm), wyrównując następnie pole kultywatorem i bronami lub glebogryzarką. Krzewy sadzi się zwykle w drugiej połowie października lub, jeśli pogoda pozwoli, w listopadzie. | |
|
| |
| Systemy nasadzeń | |
| Aronia nie lubi zacienienia, dlatego należy ją sadzić w systemie rzędowym. Rozstawa zależy od sposobu zbierania owoców. Przy ręcznym, na słabych glebach, optymalna to 3 m x 1,5 m (około 2200 szt./ha), a na żyznych sadzimy je co 1 m w rzędzie (ok. 3300 szt./ha). Jeśli zakładamy plantację do zbioru kombajnowego, krzewy sadzi się w rozstawach 3,5 m x 0,8–1,0 m (ok. 3570–2850 szt./ha) oraz 4,0 m x 0,8–1,0 m (ok. 3120–2500 szt./ha). Rzędy najlepiej poprowadzić z północy na południe. Czasem jednak konfiguracja terenu, zwłaszcza na pogórzu, wymusza duże odchylenie od optymalnego ich ukierunkowania. Warto wówczas zastosować największą rozstawę (4,0 x 1,0 m). Krzewy na plantacji sadzi się o około 2–3 cm głębiej niż rosły w szkółce. Długość rzędów w kwaterze powinna wynosić najwyżej 250–300 m. Pozwala to na oszczędności energetyczne, zwłaszcza przy zbiorze owoców kombajnem (unika się pustych przejazdów). Jeśli pole jest znacznie dłuższe, należy — na przykład co 250 m — pozostawić 6–8 m szerokości drogę do nawrotów i rozładowywania zebranych owoców. Również na obu skrajach rzędów należy pozostawić 6–8 m dla przetaczania kombajnu i maszyn uprawowych. | |
|
| |
| Sposoby utrzymania gleby | |
| Najczęściej na plantacjach produkcyjnych prowadzi się ugór herbicydowy w rzędach krzewów, a w międzyrzędziach pasy murawy. Do zwalczania chwastów zaleca się stosować herbicydy znajdujące się w aktualnym Programie ochrony roślin (czyt. HO 1/2001) polecane dla krzewów jagodowych. | |
|
| |
| Cięcie i formowanie krzewów | |
| Po posadzeniu dobrze wyrośniętych, wielopędowych krzewów z silnym systemem korzeniowym można lekko skrócić ich pędy — najwyżej o 1/3 długości. W krzewach ze słabo rozrośniętym system korzeniowym oraz małą liczbą rozgałęzień (1–3) pędy należy skrócić o połowę. Podobne cięcie przeprowadza się zakładając plantacje na słabych, piaszczystych glebach. Pobudza ono wzrost i rozwój krzewów, nawet suchą wiosną. Najbardziej produktywne u aronii są pędy w wieku 2–6 lat. Właśnie z nich pochodzi 70–80% plonu. Aby uzyskać dobrą wydajność i jakość owoców, krzew powinien składać się z 15–25 silnych pędów szkieletowych z rozgałęzieniami i krótkopędami owocowymi — po 3, 4, w różnym wieku. Należy redukować także licznie wyrastające młode pędy, pozostawiając tylko silne, o długości co najmniej 30–50 cm. Cięcie można przeprowadzać bezpośrednio po zbiorach, przez zimę aż do końca marca. W przeciętnych warunkach przyrodniczych krzewy dorastają na ogół do około 2,0 m wysokości. Jeśli jednak mikroklimat jest korzystny, a gleby dobre lub bardzo dobre (I–III klasa bonitacyjna), są one znacznie wyższe. Przy cięciu należy uwzględnić fakt, że kombajnem można zbierać owoce z krzewów najwyżej 2-metrowych. Z doświadczeń ISK w Zakładzie Doświadczalnym w Dąbrowicach wynika, że przy zbiorze kombajnem najmniej owoców traci się, jeśli krzewy mają wysokość do około 1,6 m. Gatunek ten silnie się regeneruje, jednak zbyt intensywne cięcie obniża plon. Na plantacjach przeznaczonych do mechanicznego zbioru preferuje się rozgałęzienia wyrastające w kierunku międzyrzędzi. Usuwać należy nadmierną ilość pędów w krzewie, które zagęszczają rząd, co ułatwia kombajnowy zbiór. | |
|
| |
| Choroby i szkodniki | |
| Aronia to roślina bardzo odporna na choroby, a także rzadko porażana przez szkodniki. W okresie ponad 20 lat obserwacji tego gatunku w Albigowej tylko w jednym roku wystąpiły na krzewach mszyce oraz sporadycznie pojawiały się zwójki i śluzownica ciemna. W jednym sezonie groźne okazały się ptaki (szpaki, kwiczoły), które spowodowały, że zbiór resztek owoców stał się nieopłacalny. Powyższą opinię w sprawie odporności aronii na choroby i szkodniki potwierdzają również inne ośrodki naukowe. Należy jednak zwracać uwagę na terminowość zbioru owoców, zwłaszcza gdy inne gatunki krzewów owocowych słabo owocowały na danym terenie. | |
|
| |
| Zbiór owoców | |
| Można przeprowadzić go już po 15 sierpnia. Owoce aronii dojrzewają równomiernie, co jest szczególnie ważne przy zbiorze mechanicznym. Jeśli producent posiada plantację porzeczek przystosowaną do zbioru kombajnowego, może używać tych samych maszyn do pielęgnacji i zbioru w kwaterach aronii. Kombajn porzeczkowy "połówkowy" zaczepiany zbiera ok. 90–95% owoców aronii i może obsłużyć około 10–15 ha jej plantacji. Kombajn samobieżny obsługuje ok. 25–30 ha aronii. Na małych plantacjach przy ręcznym zbiorze należy uwzględnić, że jeden pracownik — w zależności od wielkości plonu — zbiera od 100–150 kg owoców w ciągu 8 godzin. Z hektara plantacji w czwartym roku po posadzeniu zbiera się od kilku do kilkunastu ton jagód z ha. W ISK w Albigowej w 7.–10. roku po posadzeniu uzyskiwano od 15 do 25 ton z hektara. Dr inż. Józef Kleparski jest prezesem rzeszowskiego oddziału SITO |