• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 04/2002

CHROŃMY OSTROŻNIE PRZED SZPECIELAMI

Roztocze to najliczniejsza grupa szkodników występujących corocznie w wielu uprawach sadowniczych. Konieczność prowadzenia zabiegów ochronnych przeciwko nim uzależniona jest przede wszystkim od przebiegu pogody, przyjętego systemu ochrony oraz agrotechniki. Obfite deszcze i chłody hamują rozwój populacji roztoczy, natomiast długotrwałe susze i wysoka temperatura sprzyjają ich rozwojowi. Łagodne zimy i ciepłe wiosny przyczyniają się do wczesnego wychodzenia z kryjówek i szybkiego rozwoju kolejnych pokoleń.
Najważniejszym czynnikiem zabezpieczającym młode sady przed tymi szkodnikami jest używanie zdrowego materiału szkółkarskiego z kwalifikowanych szkółek. Poważnym problemem w ochronie przed szkodliwymi roztoczami jest uodparnianie się ich na stosowane preparaty oraz wyniszczanie roztoczy drapieżnych przez używane nieselektywe środki ochrony roślin. Wykorzystywane przez wiele lat pyretroidy (20 lat) i preparaty o szerokim spektrum działania (ponad 30 lat) niszczyły pożyteczne roztocze odżywiające się przędziorkami i szpecielami (fot. 1). Podjęcie decyzji o zwalczaniu tych szkodników powinno być poprzedzone lustracjami. Próg zagrożenia przez szpeciele wynosi od 10 do 40 osobników na 1 cm2 liścia jabłoni.

FOT. 1. SZPECIELE SĄ KILKAKROTNIE MNIEJSZE OD SAMICY PRZEDZIORKA



Uszkodzenia
Do najważniejszych gatunków szpecieli żerujących na drzewach owocowych należą: pordzewiacz jabłoniowy, pordzewiacz śliwowy oraz wzdymacz gruszowy i podskórnik gruszowy. Żerują one najchętniej w pobliżu nerwów oraz pomiędzy włoskami. Wczesną wiosną wysysają soki z rozwijających się pąków, co powoduje, że pierwsze liście są małe, pomarszczone (fot. 2) i czasem podobne do uszkodzonych przez mróz.

FOT. 2. ZNIEKSZTAŁCONE LIŚCIE I ORDZAWIONE ZAWIĄZKI OWOCOWE — EFEKT ŻEROWANIA PORDZEWIACZA JABŁONIOWEGO


Jednakże w przypadku tych ostatnich obserwuje się oddzielanie skórki od miękiszu liści, a po żerowaniu szpecieli nie. Ponadto, pordzewiacz jabłoniowy i wzdymacz gruszowy bezpośrednio przed i w czasie kwitnienia żerują na zalążniach i działkach kielicha, a później na tworzących się zawiązkach owocowych. Może to być przyczyną ordzawień skórki zawiązków (fot. 3), a następnie owoców oraz słabszego ich wybarwienia. Przyczyną ordzawień owoców mogą być również: mączniak, uszkodzenia mrozowe, niektóre środki ochrony roślin użyte w niewłaściwych dawkach lub niewłaściwej temperaturze albo inne szkodniki czy uszkodzenia fizjologiczne.

FOT. 3.ZAWIĄZKI USZKODZONE PRZEZ PORDZEWIACZA JABŁONIOWEGO


Latem i jesienią na jabłoniach i gruszach (fot. 4), obserwuje się ordzawienia dolnej strony liści, które czasem także matowieją i wyginają się łódkowato — są to efekty żerowania pordzewiacza jabłoniowego i wzdymacza gruszowego.

FOT. 4. ŁÓDKOWATOŚĆ I ORDZAWIENIE LIŚCI GRUSZY SPOWODOWANE ŻEROWANIEM WZDYMACZA GRUSZOWEGO


W niektórych latach w wyniku żerowania dużej populacji tych roztoczy może wystąpić przebarwienie liści podobne do objawów srebrzystości lub wcześniejsze zrzucanie liści, jak po żerowaniu przędziorków. Z dotychczasowych obserwacji wynika, że szczególnie wrażliwe na żerowanie pordzewiacza jabłoniowego są 'Jonagold' i jego sporty, 'Šampion', 'Elstar', 'Ligol', 'Gala' i 'Idared'. Odmienne objawy powoduje podskórnik gruszowy na gruszy. Wiosną na liściach powstają jasnozielone, drobne pęcherzyki, które później stają się rdzawobrązowe i mają centrycznie ułożone otworki. W ostatnich latach w sadach śliwowych stwierdzono szpeciela śliwowca. Występując w niedużym nasileniu uszkadza liście, w czego efekcie tworzą się na nich najpierw charakterystyczne zagłębienia, a następnie galasy, początkowo żółtawe lub zielonożółte, potem o różowym lub czerwonym odcieniu. Takie objawy na liściach powinny być wskazówką do wykonania zabiegu zwalczającego szpeciela śliwowca w fazie zielonego pąka kwiatowego śliwy w roku następnym. Przy dużym nasileniu tego szkodnika w czasie kwitnienia i tuż po nim, stwierdzono poważne uszkodzenia zawiązków owocowych. W miarę wzrostu owoców deformacje mogą przybierać kształt kalafiora, zrakowaceń i podobnych zniekształceń (fot. 5).

FOT. 5. GALASY NA LIŚCIACH ŚLIW I ZDEFORMOWANY OWOC SPOWODOWANE ŻEROWANIEM SZPECIELA ŚLIWOWCA



Zwalczanie
Przed szpecielami powinno się chronić przede wszystkim sady mateczne, szkółki i mateczniki podkładek. Do zwalczania w sadach należy przystąpić dopiero wtedy, gdy szkodniki wystąpią bardzo licznie, a w roku poprzednim obserwowaliśmy uszkodzenia. Szpeciele żerują pomiędzy włoskami, na nerwach, pod skórką liści lub w kwiatach, są mało ruchliwe i bardzo rzadko obecne w miejscach, gdzie wyrządziły szkody. Utrudnia to zarówno prowadzenie lustracji, jak i uzyskanie dobrych efektów zwalczania. Sady zagrożone tymi roztoczami należy opryskiwać: wiosną w fazie pękania pąków grusz — podskórnik gruszowy, w fazie zielonego pąka śliw — pordzewiacz śliwowy, w początku różowego pąka jabłoni i grusz — pordzewiacz jabłoniowy i wzdymacz gruszowy. W tym czasie wiele gatunków roztoczy drapieżnych i innych owadów pożytecznych jest jeszcze mało aktywne, a ich populacje są niewielkie. Większość z przebadanych akarycydów używanych przeciwko przędziorkom wykazuje dobrą skuteczność w zwalczaniu szpecieli. Tylko Roztoczol extra płynny 8 i Nissorun 10 EC były mało efektywne w walce ze szpecielami. Zarówno w sadach, jak i w innych uprawach populację tych szkodników ograniczają niektóre stosowane tam fungicydy. Z dotychczas przebadanych najwyższą skuteczność wykazały Euparen Multi 50 WP i Dithane 75 WG. Preparaty te użyte 2, 3 razy wiosną zabezpieczają przed rozwojem licznej populacji szpecieli w okresie późniejszym. Wiosną zabieg akarycydami przed kwitnieniem wykonujemy po 2, 3 dniach ocieplenia. Przy zwalczaniu szpecieli szczególną uwagę należy zwrócić na dokładność wykonania zabiegu. Bardzo często ilość i odpowiednie ciśnienie wypryskiwanej cieczy decyduje o skuteczności ochrony. Konieczne jest bowiem dokładne pokrycie cieczą dolnej strony blaszki liściowej. Po stwierdzeniu masowego wystąpienia szpecieli latem, na opryskiwanie starszych sadów jest już najczęściej za późno, gdyż znaczna część populacji jest już w miejscach zimowania. Zabieg zwalczający można wykonać tylko w szkółkach i w młodych sadach, jeśli na nowych liściach pędów wierzchołkowych obserwowano jeszcze po kilkanaście do kilkudziesięciu osobników na 1 cm2 liścia.

GRUPY AKARYCYDÓW DO ZWALCZANIA ROZTOCZY SZKODLIWYCH ORAZ SELEKTYWNOŚĆ PREPARATÓW DLA ROZTOCZY DRAPIEŻNYCH


+ — zwalcza/ A — Pordzewiacz jabłoniowy/ B — Pordzewiacz śliwowy/ C — Wzdymacz gruszowy/ s — preparat selektywny/ n — preparat nieselektywny/ c — preparat częściowo selektywny

Pożyteczne entomofagi
Na roślinach obok roztoczy roślinożernych, występują również te pożyteczne pomagające w walce ze szkodliwymi gatunkami. Najważniejszą rolę w zwalczaniu przędziorków i szpecieli odgrywają drapieżne roztocze z rodziny dobroczynkowatych. Obecność na roślinach fauny pożytecznej świadczy o prowadzeniu prawidłowej ochrony upraw przed roztoczami. Na plantacjach niechronionych lub racjonalnie opryskiwanych selektywnymi środkami ochrony, drapieżcy mogą utrzymywać populacje roztoczy roślinożernych na niskim poziomie. Na jabłoni największą liczebność dobroczynków można stwierdzić w sierpniu i wrześniu. Właśnie wtedy można je przenosić wraz z długopędami jabłoni do sadów, w których ich nie ma. Do tego celu wykorzystuje się również opaski z filcu lub podobnej tkaniny, które należy zakładać wczesną jesienią na pnie drzew. W połowie listopada należy je zdjąć i przechować w pomieszczeniach o stałej temperaturze (ok. 1°C) i wysokiej wilgotności powietrza. Można je również przechowywać w plastikowych wiadrach na zewnątrz w zacienionych miejscach. Pozwala to uniknąć wysokiej śmiertelności pożytecznych roztoczy w czasie zimy. Przechowane opaski zakłada się na pnie drzew w czasie nabrzmiewania lub pękania pąków kwiatowych.

Dr Teresa Badowska-Czubik pracuje w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach