Numer 06/2002
Nieodzownym warunkiem sprawnego działania systemów nawodnień kroplowych jest korzystanie w czystej, tak pod względem chemicznym, jak i mechanicznym, wody. Zanieczyszczenia mechaniczne, takie jak piasek, muł, pył, mogą być stosunkowo łatwo usunięte z niej za pomocą różnego rodzaju filtrów, na przykład, dyskowego, siatkowego, piaskowego czy hydrocyklonu. Znacznie trudniejsze i kosztowniejsze jest usuwanie zanieczyszczeń chemicznych, które wytrącając się lub osadzając powodują zatykanie kapilar.
| Żelazo i mangan | ||
Zbyt duża ich zawartość w wodzie jest niepożądana pomimo, że są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania roślin (żelazo należy do mikroelementów pobieranych przez rośliny w największych ilościach). Pod wpływem tlenu z powietrza żelazo obecne w wodzie przechodzi z form rozpuszczalnych w nierozpuszczalne, a powstający związek ma postać brunatnego osadu. Proces ten szczególnie łatwo zachodzi w uprawach na wełnie mineralnej, gąbce, keramzycie, czyli podłożach stwarzających korzystne warunki tlenowe. Usuwanie żelaza polega na napowietrzaniu wody (strącanie osadów poprzez utlenianie żelaza tlenem z powietrza) i zatrzymywaniu wytrąconych osadów na filtrze piaskowym. Najprostszym sposobem napowietrzania wody jest użycie sprężarki, za której pomocą powietrze jest wtłaczane do zbiornika z wodą. Podobnie przebiega proces usuwania manganu z wody. Do utleniania można używać również związków chemicznych na przykład nadmanganianu potasu. Żelazo i mangan potrzebne roślinom najlepiej dostarczać w nawozach chelatowych. Dzięki istniejącym w nich połączeniom między mikroelementem (na przykład jonem żelaza) a cząsteczką organiczną (chelatorem), procesy uwsteczniania są bardzo ograniczone.
| ||
|
| ||
| Twardość i odczyn | ||
| Wody twarde, czyli zawierające dużo wapnia i magnezu stwarzają ryzyko zatykania kapilar w wyniku osadzania się soli tych pierwiastków (tak zwany kamień). Jako bezpieczną twardość dla wód przeznaczonych do nawodnień kroplowych bez recyrkulacji przyjmuje się poziom 14°dH, co odpowiada 100 mg Ca/dm3 wody. Na ogół im woda jest twardsza, tym ma wyższe pH oraz zawiera więcej wodorowęglanów (HCO3-). Jako bezpieczną ich zawartość przyjmuje się wartość 244 mg/dm3, dla wód przeznaczonych do fertygacji w systemach otwartych, i 180 mg/dm3 — w zamkniętych. Obniżanie odczynu wody w uprawach z fertygacją wykonuje się za pomocą kwasów mineralnych (azotowego lub fosforowego). Im zawartość jonów HCO3- w wodzie jest wyższa, tym ilość kwasów niezbędna do zakwaszania jest większa — jako graniczną przyjmuje się wartość 350 mg HCO3-/dm3. Przy wyższej zawartości przygotowanie pożywki z nawozów wieloskładnikowych jest niemożliwe, bowiem wraz z użytym kwasem azotowym czy fosforowym wprowadza się azot i fosfor w ilościach przekraczających możliwość zbilansowania pożywki tymi nawozami. Należy wówczas posługiwać się nawozami pojedynczymi. | ||
|
| ||
| Mniej i bardziej restrykcyjnie | ||
| Jakość wody przeznaczonej do fertygacji powinno się analizować także pod kątem jej wpływu na rośliny i ich środowisko korzeniowe. Wprowadzanie wraz z wodą zbyt dużych ilości sodu, boru lub chloru może wpłynąć na rośliny toksycznie. Skutek negatywnego wpływu tych jonów w podłożach inertnych (wełna mineralna, keramzyt, perlit) jest znacznie większy niż w uprawach prowadzonych w podłożach organicznych, które do pewnego stopnia naturalnie niwelują negatywny wpływ złej jakościowo wody. Dlatego wodę przeznaczoną do fertygacji na podłożach inertnych, w których może mieć miejsce zatężanie (akumulacja) pewnych składników, na przykład Ca, Na, B, S-SO4, należy poddać znaczne ostrzejszej ocenie. Zatężanie jest szczególnie niekorzystne w systemach z recyrkulacją pożywki. W Polsce nie obowiązują normy określające dopuszczalne stężenie składników w wodach przeznaczonych do nawodnień kroplowych. Można korzystać z zaleceń (tabela) uwzględniających możliwość kumulacji składników w wodzie oraz ich wpływ na drożność systemów nawodnień kroplowych. Analiza powinna uwzględniać także zawartość w wodzie wszystkich makro- i mikroskładników. Ich ilość należy wziąć pod uwagę w bilansie nawozowym przy sporządzaniu pożywki. | ||
|
| ||
| Próbki do analizy | ||
Analizę wody wykonują stacje chemiczno-rolnicze. Oznacza się w niej odczyn pH, EC oraz zawartość makro- i mikroskładników, jonów wodorowęglanowych oraz twardość ogólną. Pełną analizę powinno się wykonywać minimum raz w roku. EC zaleca się oznaczać częściej (więcej na ten temat można przeczytać w HO 4/1999 "EC — jak mierzyć, jak interpretować"), bo pozwala to na wychwycenie ewentualnych zmian jakości wody. Próba przesłana do stacji powinna być reprezentatywna i przedstawiać rzeczywisty skład źródła. Dlatego należy ją pobierać w przeciętnych warunkach, w jakich jest czerpana do użytku (nie powinno się jej pobierać po awariach czy długich przerwach w korzystaniu). Trzeba ją nalewać do butelki starannie wymytej i przepłukanej tą samą wodą, którą zostanie napełniona. Butelkę należy napełnić do pełna, spuszczając uprzednio wodę z kranu przez 10–15 minut. Próby do analizy można przechować w lodówce maksymalnie przez 2 dni. Nieprawidłowe pobranie i przechowywanie próbek może wpłynąć na zmianę składu chemicznego wody. Wynika to między innymi ze zużywania niektórych składników pokarmowych przez znajdujące się w niej mikroorganizmy oraz z wydzielania przez nie produktów ich metabolizmu. Ponadto, podczas przechowywania może dochodzić do utleniania niektórych związków (na przykład żelaza), tym intensywniejszego, im więcej zostawimy wolnej przestrzeni w butelce. Próbkę trzeba szczelnie zamknąć — z butelek nieszczelnych mogą ulatniać się związki lotne. Przechowywanie próbek w pojemnikach otwartych powoduje obniżenie odczynu wody w wyniku absorpcji dwutlenku węgla z powietrza. Na przykład, woda o pH 7 po kontakcie z powietrzem przez całą noc będzie miała pH poniżej 6.
(* dla upraw bez recylkulacji pożywki/ ** dla upraw z recylkulacją pożywki) | ||
|
| ||
| Deszczówka lub ze studni | ||
| Problemów z jakością wody w uprawach szklarniowych można uniknąć korzystając ze sprawdzonych jej źródeł. Do takich należy z pewnością deszczówka, pod warunkiem, że zbierana jest w tych terenach, gdzie powietrze nie jest zanieczyszczone. Taka porównywalna jest z wodą destylowaną. Od płytkich studni lepszymi ujęciami są studnie głębinowe. Do płytkich może przedostawać się woda gruntowa zanieczyszczona, między innymi, przez pozostałości nawozów, środków ochrony roślin lub ścieki przemysłowe. Jeżeli korzysta się z takich właśnie studni, woda powinna być często kontrolowana. | ||
|
| ||
| Dr Iwona Kowalska jest pracownikiem Akademii Rolniczej w Krakowie | ||
