Numer 08/2002
Wypadki w rolnictwie zdarzają się nieporównywalnie częściej niż w innych zawodach. Czy wszystkie osoby pracujące w gospodarstwie, które uległy wypadkowi, mogą jednak liczyć na świadczenia powypadkowe? Czy każdy wypadek, któremu ulegnie rolnik w swoim gospodarstwie, można uznać za zdarzenie powstałe przy pracy rolniczej?
| Pojęcie wypadku | ||
| Wypadek przy pracy rolniczej (zdefiniowano go w ustawie z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników — Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, z późn. zm.) to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło: na terenie gospodarstwa rolnego, prowadzonego przez ubezpieczonego rolnika (domownik — stale tam pracuje), albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z rolnym; w drodze ubezpieczonego z mieszkania do gospodarstwa albo podczas powrotu; w trakcie wykonywania poza terenem gospodarstwa zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem tych czynności; w drodze do (z) miejsca wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej. Nagłość wymagana do zaistnienia wypadku przy pracy rolniczej zachodzi wówczas, gdy zdarzenie oddziaływuje na poszkodowanego przez krótką chwilę (na przykład upadek z drabiny, obcięcie palca piłą, przejechanie przez ciągnik, kopnięcie przez konia, porażenie prądem). Może się jednak zdarzyć, że czas działania jest wydłużony. Przepisy nie określają ściśle długości zdarzenia, ale przyjmuje się, że okres jego działania nie powinien przekraczać dniówki roboczej. Za nagłe zdarzenie uważa się więc oddziaływanie szkodliwych preparatów chemicznych podczas całodziennej pracy w polu, kilkugodzinne działanie czynników klimatycznych powodujących odmrożenie czy udar słoneczny. Drugim niezbędnym elementem dla uznania wypadku przy pracy jest stwierdzenie, że nagłe zdarzenie pochodziło z zewnątrz, czyli przyczyna wypadku nie może wynikać z indywidualnych cech organizmu (chorób, schorzeń). Do przyczyn zewnętrznych zalicza się czynności spowodowane działaniem czynników mechanicznych (np. uderzenie odłamkiem rąbanego na opał drewna), chemicznych (zatrucie podczas opryskiwania sadu), termicznych (poparzenie gorącą karmą przygotowywaną dla krów), sił przyrody (porażenie piorunem), innych osób (pobicie rolnika wykonującego prace polowe), itp. Zdarzenie spowodowane przyczyną zewnętrzną może być również połączone z czynnikiem wewnętrznym — jeżeli bez działania przyczyny zewnętrznej, wewnętrzna nie spowodowałaby zdarzenia (np. perforacja wrzodu żołądka, która nastąpiła w związku z przenoszeniem skrzynek z jabłkami, czy zawał serca spowodowany nadmiernym wysiłkiem fizycznym). W ocenie KRUS, do uznania zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej niezbędny jest wymóg, aby zdarzenie pozostawało w związku przyczynowo-skutkowym z prowadzeniem działalności rolniczej. Inaczej bowiem wszystkie nieszczęśliwe zdarzenia wywołane przyczyną zewnętrzną, które zaistniały na terenie gospodarstwa rolnego lub domowego czy w drodze z mieszkania do gospodarstwa lub powrotnej byłyby wypadkami przy pracy rolniczej. Z pierwszych słów definicji wypadku tj. "za wypadek przy pracy rolniczej" wynika, że taki związek jest istotny. Zdarzenia występujące na terenie gospodarstwa rolnego, które ubezpieczony prowadzi lub w którym pracuje, to najczęściej wypadki przy pracy rolniczej. Nie każde jednak zdarzenie, które powstało na terenie gospodarstwa domowego, można uznać za taki wypadek (np. porażenie rolnika prądem podczas naprawiania w domu suszarki do włosów). Dotyczy to także zdarzeń, które wprawdzie wydarzyły się na terenie gospodarstwa rolnego lub domowego, ale rolnik wyłączył je czasowo z działalności rolniczej (na przykład podczas przyjęcia imieninowego, bójki wszczętej przez rolnika na terenie swojego gospodarstwa, wykonywania usług na rzecz innych osób niezwiązanych z prowadzeniem działalności rolniczej). Wymóg związku z prowadzeniem działalności rolniczej dotyczy również zdarzeń, które wystąpiły podczas wykonywania zwykłych czynności poza terenem gospodarstwa rolnego oraz w drodze do (z) miejsca ich wykonywania. Uważa się za nie, na przykład, zaopatrywanie gospodarstwa rolnego, sprzedaż posiadanych produktów i środków, załatwianie spraw związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego w urzędach i instytucjach (np. ubezpieczenia, podatki, sprawy geodezyjne, notarialne). Aby uznać, że wypadek nastąpił w drodze do lub z gospodarstwa rolnego, musi być ona jednocześnie drogą najkrótszą (lub najdogodniejszą komunikacyjnie) i nie może być przerwana (chyba, że przerwa była życiowo uzasadniona, a jej czas nie przekraczał granicy potrzeby). Nie zostanie więc uznany za wypadek przy pracy w gospodarstwie rolnym wypadek któremu uległ wracający z punktu skupu rolnik jeśli zatrzymał się, aby odwiedzić znajomego (chyba, że przyjechał prosząc go, na przykład, o udzielenie pomocy w zbiorach zboża). Wypadkiem przy pracy rolniczej może być zdarzenie, któremu uległ rolnik świadcząc pomoc sąsiedzką w zakresie wykonywania czynności pozostających w ścisłym związku z prowadzoną działalnością rolniczą. Przy czym warunkiem jest, aby pomoc sąsiedzką świadczył ubezpieczony rolnik, ubezpieczonemu rolnikowi. | ||
|
| ||
| Wypadek śmiertelny rolnika | ||
| Jeżeli zdarzenie, w którego wyniku rolnik poniósł śmierć, nastąpiło nagle (np. upadek z drabiny na beton podczas naprawiania dachu stodoły) to uznanie go za wypadek przy pracy rolniczej nie stwarza problemu. W wielu jednak przypadkach ustalenie przyczyny zewnętrznej nagłego zdarzenia nie jest proste, zwłaszcza, gdy do wypadku dochodzi w wyniku powiązania przyczyny zewnętrznej i wewnętrznej. | ||
|
| ||
| Przykład | ||
| Rolnik wracając z pola ciągnikiem doznał zawału serca, a tracąc panowanie nad kierownicą uderzył w słup doznając rozległego urazu głowy. W wyniku wypadku rolnik zmarł. Bez szczegółowego postępowania dowodowego (wyniki sekcji zwłok, analiza stanu zdrowia przed wypadkiem) nie można określić, czy główną przyczyną zgonu był zawał serca, czy uraz głowy? Ma to natomiast istotne znaczenie dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej. | ||
| Trudne do ustalenia są również wypadki śmiertelne, gdy zgon następuje po pewnym czasie od daty zaistniałego zdarzenia. Jeżeli śmierć ubezpieczonego nie nastąpiła w miejscu zdarzenia, ale po upływie określonego czasu, istotne jest ustalenie związku przyczynowego-skutkowego pomiędzy zgonem a wykonywaną pracą rolniczą. Opinię w tej sprawie wydaje lekarz — regionalny inspektor orzecznictwa lekarskiego KRUS. Śmiertelnym wypadkiem przy pracy rolniczej jest wypadek, jeżeli w jego wyniku śmierć poza miejscem zdarzenia nastąpiła w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. | ||
|
| ||
| Wypadki dzieci | ||
| Jedynie część wypadków dzieci ma związek z faktycznym wykonywaniem przez nie pracy. Często do nieszczęśliwych zdarzeń dochodzi podczas obserwacji przez dzieci prac rolnych, zabaw w obejściu, na maszynach i urządzeniach rolniczych. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, wspólnie z KRUS i Państwową Inspekcją Pracy opracowały wykaz prac, których rolnicy nie powinni zlecać dzieciom do 15 lat. Są to miedzy innymi, kierowanie ciągnikami rolniczymi i maszynami samobieżnymi, obsługa kombajnów, pras, maszyn — sieczkarni, śrutowników, młocarni — obsługiwanie pił tarczowych i łańcuchowych, wszelkie prace związane z chemicznymi środkami ochrony roślin. Szczególnie trudne decyzje w sprawie uznania zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej dotyczą małoletnich, gdyż trudno jest ustalić, czy poszkodowane dziecko wykonywało daną czynność samodzielnie, czy tylko towarzyszyło rodzicom podczas wykonywania prac w gospodarstwie rolnym. Ponadto, niełatwo jest ocenić, czy dana czynność jest możliwa do wykonania przez małoletnie dziecko, czy też przekracza jego możliwości fizyczne. Pomoc małoletnich (np. 7-letnich) w wykonywaniu drobnych, nieskomplikowanych prac w gospodarstwie rolnym rodziców jest zwyczajowo przyjęta i jeżeli z okoliczności wypadku wynika, że zdarzenie ma znamiona wypadku przy pracy rolniczej, dziecko może nabyć prawo do świadczenia powypadkowego. Tylko w sytuacji, gdy wykonywana czynność ewidentnie przekracza możliwości fizyczne dziecka, lub też z okoliczności zdarzenia wynika, że dziecko jedynie towarzyszyło przy wykonywaniu, przez rodziców pracy w gospodarstwie rolnym albo praca ta nie miała związku z pomocą w prowadzeniu działalności rolniczej to zdarzenia, jakiemu uległo dziecko nie można uznać za wypadek przy pracy rolniczej. | ||
|
| ||
| Przykład | ||
| • Podczas zaganiania krów 8-letni syn rolnika zaczepił nogą o łańcuch i doznał urazu nogi. KRUS uznał, że był to wypadek przy pracy w gospodarstwie rolnym. • Rolniczka wyrzucając obornik dźgnęła 6-letnie dziecko widłami. KRUS odmówił uznania zdarzenia za wypadek, bo dziecko nie wykonywało pracy w gospodarstwie rolnym, lecz tylko towarzyszyło matce w wykonywaniu pracy. | ||
| ||
|
| ||
| Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głównym specjalistą w Biurze Świadczeń centrali KRUS w Warszawie | ||
