Numer 02/2003
Wykorzystaniu potencjału genetycznego, który tkwi w nasionach wybranych przez ogrodnika do uprawy odmian, sprzyja sposób ich przygotowania przed wprowadzeniem do sprzedaży. Najczęstsze techniki uszlachetniania nasion to zaprawianie, inkrustowanie, otoczkowanie, zabiegi podnoszące zdolność i energię kiełkowania.
| Zaprawianie cienkowarstwowe (filmcoating) | ||||
Jest to najprostszy, sposób uszlachetniania nasion. Na ich powierzchnię zostają nałożone grzybobójcze lub owadobójcze zaprawy (pojedynczo lub w zestawach) z substancjami polimerowymi, które utrzymują środki ochrony roślin na powierzchni nasion i barwią te ostatnie. Zabieg ten prawie nie zmienia masy nasion ani ich kształtu — cech istotnych podczas siewu (fot. 1). Jest najskuteczniejszym, najtańszym i najmniej uciążliwym dla środowiska sposobem ochrony plantacji. Substancje aktywne zawarte w środkach ochrony roślin aplikowane są wyłącznie na nasiona, w ilościach wielokrotnie mniejszych niż w przypadku opryskiwania, które angażuje także znacznie więcej pracy sprzętu i ludzi. Nowoczesne zaprawy nasienne działające systemicznie mogą chronić uprawę przez kilka tygodni, co pozwala na uniknięcie kilku niszczących strukturę gleby przejazdów ciężkiego sprzętu.
Zaprawianie nasion powinno być wykonywane wyłącznie przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa, bowiem tylko one mogą zapewnić precyzyjne dawkowanie środków ochrony roślin oraz potrafią bezpiecznie obchodzić się z preparatami chemicznymi i nie doprowadzają do skażenia środowiska. Nasiona niedostatecznie pokryte zaprawą mogą ulegać w polu patogenom, zaś jej nadmiar bywa fitotoksyczny, co przejawia się opóźnieniem kiełkowania, uszkodzeniami i obumieraniem kiełków lub brakiem wschodów. Dla zabezpieczenia przeciwko chorobom pochodzenia grzybowego, bakteryjnego i wirusowego, których nie można wyeliminować zaprawianiem cienkowarstwowym płucze się nasiona w roztworach odkażających, traktuje je podwyższoną temperaturą lub światłem o odpowiedniej długości fali. | ||||
|
| ||||
| Inkrustacja i otoczkowanie | ||||
Oba zabiegi polegają na powlekaniu nasion materiałami zawierającymi dawkę startową nawozów oraz środki ochrony roślin, co powoduje zmianę masy, kształtu i sypkości tych nasion. Zmiana tych właściwości fizycznych ułatwia pojedyncze wybieranie nasion przez urządzenia wysiewające sekcji siewników. Dzięki precyzji tych maszyn możliwe jest sprawne obsiewanie multiplatów (fot. 2) oraz równomierne rozmieszanie nasion w polu stwarzające optymalne warunki rozwoju młodym roślinom.
Różnica pomiędzy nasionami otoczkowanymi a inkrustowanymi polega głównie na tym, że te pierwsze są produktem kalibrowanym, a drugie nie. Produkcja kalibrowanych otoczek (np. standardem dla cebuli jest otoczka średnicy 3,0–3,5 mm — fot. 3) wiąże się z nakładaniem większej ilości masy otoczkującej na nasiona, co prowadzi do 5–50-krotnego zwiększenia ich masy. Należy jeszcze wspomnieć, że nasion otoczkowanych nie powinno się wysiewać na stanowiskach, na których wiosną występuje deficyt wody, utrudniający kiełkowanie nawet nasionom naturalnym.
Nasiona inkrustowane nie są kalibrowane — są natomiast bardziej obłe niż nasiona naturalne, 2–5-krotnie od nich cięższe, co zwiększa dokładność ich wybierania przez sekcje siewników pneumatycznych (fot. 4) i rozmieszczania w rzędach.
Nasiona wysiewane punktowo powinny mieć jak najwyższą zdolność kiełkowania oraz być obowiązkowo kompleksowo zaprawiane. Zaprawy nasienne, zwłaszcza insektycydy, nałożone bezpośrednio na okrywę nasienną, mogą jednak wywoływać efekt fitotoksyczny. Substancja aktywna, nawet jeśli jest precyzyjnie nałożona na nasiona, penetruje ich okrywę — bardzo często uszkodzoną podczas obróbki po zbiorze — i może negatywnie wpływać na zarodek. Warstwy powlekające nasiona inkrustowane czy otoczkowane tworzą barierę izolacyjną pomiędzy nasionem a zaprawą nakładaną zazwyczaj jako ostatnia, zewnętrzna warstwa. | ||||
|
| ||||
| Zwiększanie zdolności i energii kiełkowania | ||||
| Do opisanych powyżej zabiegów nadają się wyłącznie nasiona o bardzo wysokich parametrach, mające zdolność kiełkowania minimum 85–90%. Jedynie wtedy siew punktowy może przynieść oczekiwany efekt. Jeśli jednak wyjściowa partia nasion nie osiąga tych parametrów, takie nasiona można doczyścić. Służą do tego zabiegi określane jako Advanced Upgrading (z ang.: zaawansowane podnoszenie jakości), polegające na usuwaniu z partii nasion niekiełkujących, przez co podnosi się końcowa zdolność kiełkowania najczęściej o kilka do kilkunastu procent. | ||||
|
| ||||
| Priming | ||||
W praktyce ogrodniczej liczy się nie tylko wysoka zdolność kiełkowania, lecz również wysoka energia kiełkowania, a więc zdolność nasion do szybkich wschodów. W przypadku wielu roślin uprawnych (np. marchew, pietruszka, pasternak, nawet cebula — fot. 5) bardzo trudno uzyskać ten efekt używając standardowego materiału siewnego. Pobudza się je do szybkich wschodów poprzez priming. Metoda ta polega na umieszczeniu nasion w specjalnych warunkach wilgotnościowo-cieplnych, w których zachodzą procesy odbywające się w naturze przed wschodami, gdy trafiają do gleby. Przebiegają one w niej wolno, gdyż bardzo rzadko po siewie warunki wodne i cieplne są optymalne dla tych procesów. Nasiona po primingu kiełkują w glebie o kilka dni wcześniej od tradycyjnie przygotowanych. Ta przewaga oraz bardziej wyrównane kiełkowanie i rozwój roślin na plantacji korzystnie wpływają na późniejszy przebieg uprawy, ułatwiają wykonywanie zabiegów agrotechnicznych (łatwiej jest np. określić termin opryskiwania herbicydami, jeśli zdecydowana większość uprawianych roślin jest w tej samej fazie rozwoju), a w rezultacie bardzo korzystnie wpływają na strukturę i jakość plonów.
| ||||
