• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 04/2003

SZPECIEL JEŻYNOWIEC — PRZYCZYNA NIEDOJRZEWANIA OWOCÓW

Jeżynę, także na plantacjach towarowych, uprawia coraz liczniejsza grupa sadowników. Wielokrotnie plantatorów zaskakuje fakt, że na krzewach pojawiają się czerwone owoce, które pozostają takie do mrozów. Przyczyną ich niedojrzewania jest żerowanie szpeciela jeżynowca. Występuje on w zmiennym nasileniu każdego roku, dlatego też co kilka lat staram się przypomnieć informacje o tym szkodniku.
Rozwój
Szpeciel jeżynowiec (Acelitus essigi) jest jednym z najmniejszych szkodników z rodziny szpecielowatych. Jego ciało jest białe, kształtu wrzecionowatego, z dwiema parami odnóży. Osobniki dorosłe mają długość 0,16–0,18 mm. Larwy są mniejsze, lecz podobne do dorosłych roztoczy. Jaja są maleńkie (średnica ok. 0,03 mm), kuliste, można je znaleźć w miejscu żerowania szpecieli. W zimie szkodniki te można spotkać na pędach jeżyn pod łuskami paków, a także w zmumifikowanych, uszkodzonych w poprzednim sezonie owocach, które pozostały na krzewach. Wiosną, kiedy jeżyna rozpoczyna wegetację, szpeciele stopniowo opuszczają miejsca zimowania i wędrują na dolną stronę rozwijających się młodych liści, gdzie rozpoczynają żerowanie. Samice składają jaja na liściach jeżyny, gdzie następnie żerują wylęgające się larwy. W późniejszym okresie szpeciele wędrują do pojawiających się pąków kwiatowych i kwiatów oraz tworzących się zawiązków owocowych. Żerują w kwiatach oraz na rozwijających się owocach. Kryją się u podstawy pestkowców. Późnym latem i jesienią gromadzą się pod łuskami pąków, a największe ich skupiska można znaleźć wewnątrz pąków na stożkach wzrostu. Mogą tam bezpiecznie przezimować, a wiosną wznawiają żerowanie. W sezonie wegetacyjnym rozwija się kilka pokoleń szpeciela jeżynowca.

Szkodliwość

Szkodnik ten znany jest nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach Europy. Występuje zarówno na jeżynie rosnącej dziko, jak i uprawnej, chętnie zasiedla także jeżynę bezkolcową. Żerując na liściach, kwiatach i owocach wysysa soki roślinne, ogładzając roślinę. Największe szkody powoduje jednak wprowadzając ze śliną do tkanek tworzących się zawiązków owocowych toksyczne związki, co powoduje zakłócenia w procesie dojrzewania owoców. Dlatego też powszechne jest określenie, że szpeciel jeżynowiec jest przyczyną niedojrzewania jeżyn (fot.). Owoce (lub ich część) uszkodzone przez szpeciele są twarde, jasnoczerwone, kwaśne i takie pozostają aż do zimy. Zdrowe natomiast zmieniają zabarwienie na ciemne, miękną, stając się pełnowartościowymi owocami deserowymi. Zauważono, że jeżyn z objawami uszkodzenia jest zdecydowanie mniej w pierwszych zbiorach niż w kolejnych. Najwięcej uszkodzonych owoców obserwuje się wśród zbieranych najpóźniej. Straty w plonie zależą od liczby szpecieli na krzewach, na co również mają wpływ warunki pogodowe, w tym temperatura (zwykle dla roztoczy jest to około 20°C), od której zależy czas rozwoju poszczególnych stadiów roztocza. W skrajnej sytuacji notowano nawet do 90% owoców zniszczonych przez tego szkodnika.

Na nowe nasadzenia szpeciele przenoszone są wraz z sadzonkami (jest to główne źródło pochodzenia szkodnika na młodych roślinach). W trakcie sezonu wegetacyjnego rozprzestrzeniają się wraz z wiatrem, z deszczem, a także mogą być przenoszone przez owady i inne gatunki roztoczy, które przemieszczają się z porażonych roślinach na zdrowe.



OWOCE JEŻYNY USZKODZONE PRZEZ SZPECIELA JEŻYNOWCA



Zwalczanie
Podstawową zasadą jest używanie do zakładania nowych plantacji zdrowych, wolnych od szkodnika sadzonek, pochodzących z kwalifikowanych plantacji matecznych i szkółek. Jeśli rosną w pobliżu krzewy porażone przez szpeciele, najlepiej wykopać je i spalić, by nie stanowiły źródła infekcji dla młodych, zdrowych krzewów. Ponadto po owocowaniu należy wycinać i palić stare pędy. Nie wolno także pozostawiać na zimę porażonych owoców na krzewach. Metody te pozwalają na istotne ograniczenie źródła szpecieli na plantacji.

Czasami konieczne jest uzupełniające, chemiczne zwalczanie szpeciela jeżynowca. Nie jest to proste ani łatwe, a ponadto trudno jest uzyskać wysoką skuteczność zabiegu. W prowadzonych doświadczeniach, po dwóch zabiegach w odstępie tygodnia, udało się dość istotnie ograniczyć liczebność szpecieli na liściach dwu odmian jeżyny bezkolcowej (wykres).

Chemiczne zwalczanie szpeciela jeżynowca, można przeprowadzić wiosną, w okresie opuszczania przez szkodnika kryjówek zimowych i rozpoczynania żerowania na liściach jeżyny. Szpeciele należy także zwalczać przed kwitnieniem i w razie konieczności na początku kwitnienia oraz po kwitnieniu. Bardzo ważne jest, aby nie dopuścić do żerowania szkodnika w kwiatach i na zawiązkach owoców. Ograniczenie liczebności szpecieli można uzyskać opryskując krzewy środkami roztoczobójczymi na przykład Omite 30 WP (0,2–0,23%), Torque 50 WP (0,12%), Magus 200 SC (0,09%), Ortus 05 SC (0,1–0,15%). Zabieg musi być wykonany dokładnie, tak aby ciecz z preparatem dotarła na dolną stronę liści, a także w kąty liści i na pąki kwiatowe, gdzie żerują szpeciele. Przed opryskaniem, należy przeczytać instrukcję stosowania preparatu, zwracając szczególną uwagę na toksyczność preparatu dla pszczół, oraz przestrzegać okresu prewencji dla nich i ludzi. Wymienione akrycydy zwalczają jednocześnie na jeżynie przędziorka chmielowca.







SKUTECZNOŚĆ ZWALCZANIA SZPECIELA JEŻYNOWCA W SZKÓŁCE JEŻYNY BEZKOLCOWEJ



Doc. dr hab.Barbara Łabanowska jest pracownikiem Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach