Wysoka pracochłonność wpływa na znaczący udział kosztów pracy w całkowitych kosztach produkcji jabłek. Te związane z opłaceniem pracy najemnej w poszczególnych gospodarstwach bardzo się różniły, zarówno w przeliczeniu na hektar (0–11 500 zł/ha), jak i na kilogram jabłek (0–0,21 zł/kg). Przeciętne obciążenia gospodarstwa z tego tytułu wynosiły 32 142 zł w sezonie.

Najdroższe — opłacenie pracowników najemnych

Średnie koszty pracy najemnej wyniosły 3612 zł/ha (tab. 1), co po przeliczeniu na kilogram jabłek dało około 0,11 zł (przy średnich plonach 36,4 t/ha). Najważniejsze pozycje w tej grupie stanowiły (w kolejności) płace pracowników sezonowych zatrudnionych do zbioru owoców — 32,5%, do przygotowania jabłek do sprzedaży — 23,2% oraz przy formowaniu i cięciu drzew — 9,3%. Koszty pracy najemnej w przeliczeniu na kilogram owoców tylko nieznacznie się różniły przy zbiorze oraz przygotowaniu jabłek do sprzedaży i wyniosły po około 0,03 zł/kg.
Odrębną grupę stanowiły koszty pracy stałych pracowników. Wyniosły one 24,4% kosztów pracy najemnej (około 0,02 zł/kg jabłek).

TABELA 1. WYSOKOŚĆ I STRUKTURA KOSZTÓW PRACY NAJEMNEJ W BADANYCH GOSPODARSTWACH, WEDŁUG POSZCZEGÓLNYCH CZYNNOŚCI ORAZ KOSZTY PRACY WŁASNEJ

Źródło: badania własne.
* - koszty pracy związane z dystrybucją są przeliczone nie na całkowite zbiory, ale na jabłka deserowe

Nakłady finansowe na opłacenie pracowników najemnych były najwyższe w gospodarstwach, w których udział najemnej siły roboczej w ogólnych nakładach pracy był największy. W grupie gospodarstw najmniejszych (do 5 ha), które bazują przede wszystkim na własnej pracy, koszty te były najniższe i wyniosły około 2000 zł/ha. Rosły natomiast w dwóch kolejnych grupach obszarowych — do 3159 zł/ha i 4345 zł/ha. W największych gospodarstwach (powyżej 15 ha sadów jabłoniowych) nieznacznie spadały (do około 3800 zł/ha — tab. 2). Średni udział kosztów pracy najemnej w kosztach całkowitych wyniósł około 18% i wahał się w poszczególnych grupach obszarowych od 9% do 20% (tab. 2).

FOT. 2. WYSOKOŚĆ KOSZTÓW PRACY WŁASNEJ I NAJEMNEJ WEDŁUG GRUP OBSZAROWYCH SADÓW JABŁONIOWYCH W BADANYCH GOSPODARSTWACH

Źródło: badania własne.
* - obliczone na podstawie faktycznych nakładów pracy i wycenione według stawki, jaką przyjmuje IERiGŻ (7,50 zł/rbg w 2001 roku)

Okazało się, że w gospodarstwach sprzedających owoce do sieci super i hipermarketów koszty pracy związanej z dystrybucją jabłek były wyższe, niż w tych, które nie dostarczały owoców do tych placówek. Wynika to z faktu, że sieci handlowe wymagają staranniejszego (bardziej pracochłonnego) przygotowania owoców i częstych dostaw.

Koszty pracy najemnej w gospodarstwach (bez uwzględnienia dystrybucji) wyniosły około 0,07–0,08 zł/kg, co pokazuje, jak nieadekwatne do wysokości ponoszonych nakładów były w minionym sezonie ceny jabłek przemysłowych (0,06–0,14 zł/kg). Uzyskane za nie pieniądze nie zawsze wystarczały na opłacenie pracowników najemnych zaangażowanych w produkcji jabłek (a jest to tylko jeden z elementów kosztów produkcji).

Praca własna

W całości nakładów pracy związanych z produkcją i dystrybucją jabłek należy uwzględnić również koszt pracy własnej. Został on obliczony na podstawie faktycznych nakładów tej pracy i wyceniony według stawki, jaką przyjmuje IERiGŻ — 7,5 zł/rbg w 2001 roku. Obliczone w ten sposób koszty pracy własnej wyniosły średnio 2220 zł/ha, a w przeliczeniu na kilogram jabłek — 0,07 zł (koszty pracy własnej i najemnej związanej z dystrybucją owoców przeliczono na zbiory jabłek deserowych, z wyłączeniem przemysłowych).

Koszty pracy własnej w poszczególnych gospodarstwach były podobne, gdyż sadownik i jego rodzina pracują przez cały rok w gospodarstwie, niezależnie od tego, czy jest ono duże, czy małe. W gospodarstwach większych nakłady pracy własnej rozkładają się jednak na większą powierzchnię, co w konsekwencji prowadzi do mniejszego obciążenia kosztami tej pracy hektara sadu czy też kilograma jabłek. Różnice pomiędzy poszczególnymi grupami obszarowymi były znaczne. W gospodarstwach o powierzchni sadów do 5 ha koszty pracy własnej wyniosły aż 6157 zł/ha i 0,17 zł/kg. Wartość ta malała ze wzrostem powierzchni sadu i w gospodarstwach z ponad 15 ha sadów jabłoniowych wynosiła tylko 1275 zł/ha. W takich gospodarstwach zwiększał się jednak udział najemnej siły roboczej.

Godzina pracy za 7,5 kg jabłek

Całkowite koszty pracy (własnej i najemnej) wyniosły średnio 5832 zł/ha sadu i 0,18 zł/kg owoców. Na ich pokrycie należało więc sprzedać prawie 10 ton jabłek (średnia cena zbytu w badanych gospodarstwach wyniosła 0,59 zł/kg). Koszty pracy w poszczególnych grupach gospodarstw wyniosły 27%–36% całkowitych kosztów produkcji (średnio 30%) i — w przeliczeniu na hektar — były najwyższe w gospodarstwach o najmniejszej powierzchni sadów jabłoniowych, a malały w kolejnych grupach obszarowych (tab. 2). Różne koszty pracy wynikały jednak nie tylko z powierzchni sadu, ale i z organizacji gospodarstwa, jego wyposażenia w środki trwałe, a także kierunków dystrybucji jabłek.

Opłacenie najemnej siły roboczej jest dla gospodarstw sadowniczych, zwłaszcza dużych, znacznym obciążeniem finansowym i istotnie wpływa na koszty produkcji jabłek. W dużych gospodarstwach koszty najemnej siły roboczej przekraczały 20% kosztów całkowitych produkcji (często wynosiły ponad 50 000 zł na gospodarstwo). Przy średniej cenie jabłek, jaką uzyskali właściciele (0,59 zł/kg) na pokrycie płac należało więc sprzedać około 6,1 tony jabłek. Na opłacenie godziny pracy pracownika najemnego (średnio 4,35 zł) należało sprzedać około 7,4 kg jabłek. W Europie Zachodniej potrzebne jest na to co najmniej 15 kg owoców. Polskie jabłka konkurują obecnie z zachodnimi, między innymi, ze względu na niższe koszty produkcji, a głównie tańszą robociznę. Należy się jednak liczyć z tym, że zarówno wysokość kosztów pracy, jak i ich udział w kosztach całkowitych w najbliższych latach zwiększą się w związku ze wzrostem kosztu godziny pracy w naszym kraju.

Mgr inż. Marek Stańczak jest doktorantem na Akademii Rolniczej w Lublinie