Założenia do symulacji

Dochody rolnicze (wartość produkcji nowo wytworzonej w danym roku pomniejszona o wartość świadczeń finansowych gospodarstwa na rzecz państwa i osób trzecich, a więc o podatki, ubezpieczenia, składki emerytalne, czynsze dzierżawne, odsetki oraz płace pracowników najemnych — red.) policzono identycznie we wszystkich przypadkach. W jednakowy sposób wydzielono także grupy gospodarstw w Polsce i w Unii Europejskiej. Pod uwagę wzięto gospodarstwa, które osiągają dochody — mierzone nadwyżką standardową brutto (nadwyżką ogólnej wartości produkcji gospodarstwa rolniczego nad kosztami bezpośrednimi działalności) — w wysokości 5000–20 000 zł (gospodarstwa małe) oraz 20 000–40 000 zł (gospodarstwa średnie). Nie przeprowadzono symulacji dla gospodarstw dużych, których jest jednak w naszym kraju niewiele.

Podstawą do obliczeń i porównań były informacje z gospodarstw prowadzących rachunkowość dla Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz wyniki badań FADN* Komisji Europejskiej w Brukseli. Za punkt wyjścia wzięto polskie i unijne dane zebranew latach 1997–99 (ponieważ nie ma jeszcze nowszych danych dotyczących gospodarstw unijnych).

Ocenę dochodów sporządzono dla sytuacji obecnej, dla 2006 roku (kiedy polskie gospodarstwa będą intensywnie przystosowywać się do zmienionych warunków) oraz dla 2010 roku (kiedy nasze rolnictwo objęte zostanie identycznymi zasadami, jak w innych krajach Unii Europejskiej).

Dochody rolnicze w 2006 roku są w przedstawionych symulacjach sumą średniorocznych dochodów z lat wyjściowych i kwoty dopłat oraz subwencji wyrażonych w cenach stałych (z 1999 roku). Poza dopłatami bezpośrednimi uwzględniono także dopłaty do tak zwanych gospodarstw małotowarowych (semi subsistence), do użytkowanych rolniczo mało urodzajnych gruntów (tzw. LFA**) i do realizacji programu rolno-środowiskowego*** (przyjęto, że udział dopłat bezpośrednich wyniesie 56% ogólnej kwoty dopłat i subwencji). W rachunkach symulacyjnych dotyczących 2010 roku wzięto dodatkowo pod uwagę zmiany cen towarów i środków produkcji, efekt wzrostu wartości polskiej złotówki oraz spodziewane korekty WPR (na przykład obniżenie o 10% środków przeznaczanych przez Unię na realizację przyszłej WPR).

Nie od razu będzie lepiej

Realne dochody (po wyeliminowaniu wpływu inflacji) gospodarstw sadowniczych (tab.1) w 2006 roku wzrosną tylko nieznacznie. Dopłaty bezpośrednie wypłacane zależnie od użytkowanego obszaru wywrą bowiem niewielki wpływ na dochody, ponieważ sadownictwo jest bardzo intensywną gałęzią produkcji. Z dopłat tych skorzystają natomiast gałęzie ekstensywne (na przykład producenci zbóż). Również dopłaty do produkcji będą niewielkie w gospodarstwach sadowniczych, gdyż branża ta nie będzie dotowana. Istotny wzrost dochodów może nastąpić dopiero po 2006 roku, kiedy ceny owoców zaczną zbliżać się do cen w innych krajach Unii.

TABELA 1. ZMIANY REALNYCH1 DOCHODÓW ROLNICZYCH W POLSKICH MAŁYCH
I ŚREDNICH GOSPODARSTWACH SADOWNICZYCH DO 2010 ROKU

¹  wyrażone w cenach stałych, po wyeliminowaniu wpływu inflacji

W przyszłości polscy sadownicy znajdą się w odmiennej sytuacji niż właściciele gospodarstw o innych kierunkach produkcji roślinnej (tab. 2). W tych ostatnich dochody wzrosną znacząco już w 2006 roku (szczególnie duży przyrost wystąpi w gospodarstwach "zbożowych"), ale później tempo tego wzrostu będzie już mniejsze.
W gospodarstwach sadowniczych dochody początkowo nie będą rosły tak szybko, jak w pozostałych "roślinnych". Wzrost dochodów sadowniczych będzie natomiast wyraźniejszy po 2006 roku.

TABELA 2. ZMIANY REALNYCH1 DOCHODÓW ROLNICZYCH W POLSKICH GOSPODARSTWACH UKIERUNKOWANYCH NA PRODUKCJĘ ROŚLINNĄ DO 2010 ROKU

¹ wyrażone w cenach stałych, po wyeliminowaniu wpływu inflacji

Wskaźnik dysparytetu dochodowego (relacja dochodu rolniczego przypadającego na członka rodziny zatrudnionego w pełnym wymiarze w gospodarstwie do dochodu z pracy jednej osoby w zawodach pozarolniczych) różni się obecnie między porównywanymi grupami gospodarstw. Gospodarstwa sadownicze osiągają dochody mniejsze o 12% od średnich dochodów w innych działach gospodarki narodowej, podczas gdy w obu pozostałych grupach gospodarstw ("zbożowych" oraz innych z produkcją roślinną) dochody są mniejsze aż o 33–39%. Realizacja WPR wyrówna te dysproporcje, a wskaźnik zróżnicowania dochodów w gospodarstwach rolnych i innych działach gospodarki obniży się z 43% obecnie do 28% w 2010 roku.

Wzrost dochodów spowodowany dotacjami i zmianą warunków cenowych wyrówna zarazem dysproporcje dochodowe między gospodarstwami polskimi i unijnymi (tab. 3).

TABELA 3. DOCHODY ROLNICZE NA GOSPODARSTWO W POLSCE W RELACJI DO DOCHODÓW TAKICH SAMYCH GOSPODARSTW W UNII EUROPEJSKIEJ

Dochody polskich gospodarstw sadowniczych przewyższają i będą dalej znacząco przewyższać dochody gospodarstw sadowniczych w Unii Europejskiej. Natomiast dochody innych grup polskich gospodarstw roślinnych będą się zbliżać do dochodów takich samych grup gospodarstw unijnych.

Większe dochody tylko w części będą przeznaczane na wzrost poziomu życia polskich producentów i członków ich rodzin. Polskie gospodarstwa dzieli od gospodarstw unijnych duży dystans w zakresie wyposażenia kapitałowego (jest ono aż o połowę mniejsze), co wskazuje na potrzebę inwestowania. Część dochodów zostanie więc prawdopodobnie przeznaczona na ten cel, a środki te zostaną wsparte kwotami z budżetu przeznaczonymi na rozwój rolnictwa w ramach Sektorowego Planu Operacyjnego.

* — The Farm Accountancy Data Network (FADN) — system określania dochodów (i wpływu na nie Wspólnej Polityki Rolnej) w unijnych gospodarstwach rolnych

** — Low Favorite Areas — tereny o niekorzystnych warunkach gospodarowania; dla gospodarstw zaklasyfikowanych do tej grupy wysokość pomocy w UE wynosi 25–100 euro/ha, w Polsce może wynieść 120–200 zł/ha

*** — obejmuje przedsięwzięcia dobrowolnie realizowane przez rolnika, związane z gospodarowaniem rolniczym i służące ochronie środowiska oraz zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego wsi (stosowanie metod ekologicznych
w produkcji rolniczej w rozumieniu ustawy o rolnictwie ekologicznym; utrzymanie nisko produktywnych łąk i pastwisk o wysokich walorach przyrodniczych; utrzymanie siedlisk stanowiących ostoje dzikiej przyrody; zmianę form użytkowania gruntów rolnych na mniej dochodową; zagospodarowanie gruntów zaniedbanych i odłogowanych; stosowanie zabiegów w celu ochrony gleby i zmniejszenia strat azotu; tworzenie stref buforowych na granicy użytków rolnych z obszarami zadrzewionymi i zbiornikami wód otwartych; tworzenie zadrzewień śródpolnych; zachowanie rodzimych ras zwierząt
i miejscowych odmian roślin uprawnych)

Prof. dr hab. Wojciech Jóźwiak pracuje w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa  Gospodarki Żywnościowej w Warszawie