Najważniejsze gatunki i grupy odmian

Rodzaj Begonia obejmuje ponad 1000 gatunków pochodzących głównie z Ameryki Południowej i Środkowej. Niektóre begonie występują także w Afryce i Azji tropikalnej. Są wśród nich rośliny jednoroczne i wieloletnie, rośliny zielne, bulwiaste, pnącza i krzewy, różniące się wysokością, a także barwą i kształtem kwiatów lub liści, które jednak — jak u wszystkich przedstawicielek rodziny ukośnicowatych (Begoniaceae) — są niesymetryczne, mniej lub bardziej "ukośne". Rozdzielnopłciowe kwiaty występują na jednej roślinie, w podbaldachach lub wiechach.

Begonia stale kwitnąca (B. semperflorens) pochodzi z południowej Brazylii, gdzie jest wieloletnią rośliną zielną. Jej pierwsze odmiany ogrodowe pojawiły się w ostatnim trzydziestoleciu XIX wieku we Francji. Krzyżując begonię stale kwitnącą z gatunkiem B. schmidtiana, uzyskano pierwszą tetraploidalną, silnie rozkrzewioną, obficie i długo kwitnącą odmianę 'Erfordia', o jasnoróżowych kwiatach i małych, aksamitnie owłosionych liściach. Wielokrotne krzyżowanie tego mieszańca z B. gracilis i B. cucullata dało w 1909 roku pierwsze niskie, obficie kwitnące odmiany o małych, zwieszających się kwiatach. Długą tradycję w hodowli odmian begonii stale kwitnącej ma duńska firma Dćhnfeldt, która pierwszy mieszaniec uzyskała w 1953 r. Z hodowli tego gatunku znani są także Niemcy (przede wszystkim Benary, a także Florensis i Fischer-Plant Alliance).

Najnowsze odmiany begonii stale kwitnącej to poliploidalne mieszańce (B. x semperflorens). Można je podzielić na odmiany wczesne i późne. Wczesne grupy odmian tego gatunku, między innymi Focus, Mascotte i Olympia Sprint (tab. 1), charakteryzują się niskim (20 cm) lub — jak Ambasador czy Ascot — umiarkowanym wzrostem (30 cm), Mascotte i Olympia Sprint — wyjątkowo zwartym pokrojem, a Cocktail — bardzo trwałymi kwiatami. Nadają się więc bardzo dobrze na kwietniki. U wczesnych odmian nie występuje niepożądana tendencja do wybiegania pędów podczas przetrzymywania rozsady w szklarni. Dodatkową zaletą tych odmian jest krótki, trwający 11–12 tygodni, cykl produkcji. Późne grupy odmian begonii stale kwitnącej, na przykład Party lub Super Olympia, w odróżnieniu od poprzednich, rosną silniej (35–40 cm wysokości) i kwitną dłużej, do pierwszych przymrozków. Poleca się je więc zwłaszcza do obsadzania dużych pojemników.

TABELA 1. CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH GRUP ODMIAN BEGONII STALE KWITNĄCEJ
(B. x SEMPERFLORENS)

Modne są odmiany begonii stale kwitnącej o białych kwiatach z różową obwódką, np. 'Ascot Bicolour' (fot. 1), 'Mascotte Bronze Bicolour', 'Olympia Starlet' z grupy Super Olympia, 'Olympia Sprint Bicolour' (nowość 2003 r.), 'Eureka Bicolour Improved' z grupy Eureka lub 'Rum' z grupy Cocktail. Dużą wartość dekoracyjną mają begonie z rozmnażanej z nasion grupy Queen firmy Dćhnfeldt, o półpełnych kwiatach (część pręcików przekształcona w płatki). Jednak pierwszą na świecie mnożoną z nasion grupę odmian o półpełnych kwiatach, nagrodzoną w 2001 r. prestiżowym znakiem jakości Fleuroselect, otrzymano w Polsce. Jest to Kolia wyhodowana w PHN Smolice. Znaczenia nabierają ponadto grupy odmian o brązowozielonych liściach, wykazujące wysoką tolerancję wobec silnego nasłonecznienia, jak Eureka Bronze lub Senator. W grupie Ascot Bronze, o najciemniejszych, brązowych liściach (fot. 2), ulepszono barwę liści, pokrój roślin i wczesność odmian.

FOT. 1. BEGONIA STALE KWITNĄCA 'ASCOT BICOLOUR'

FOT. 2. 'ASCOT BRONZE WHITE' I 'A. BRONZE SCARLET' (PO PRAWEJ)

Begonia bulwiasta (Begonia x tuberhybrida) reprezentowana jest obecnie przez odmiany, które są wynikiem ponadstuletniej hodowli (wzajemne krzyżowanie bylinowych gatunków pochodzących z Peru, Boliwii i z południowej Brazylii, m.in. B. boliviensis, B. veitchii, B. pearcei, B. davisii, B. cinnabarina, B. froebelii, B. octopetala, B. socotrana). Pierwsze mieszańce — odmiany o pojedynczych, białych, żółtych i pomarańczowych kwiatach — otrzymano w Wielkiej Brytanii w 1870 r. Pochodziły one od B. boliviensis, po której odziedziczyły obfite kwitnienie, od B. veitchii, o mocnych pędach i dużych bulwach, oraz od południowoafrykańskiego gatunku B. dregei — przekazał cechę białych kwiatów. Duży wkład w powstanie begonii o pełnych kwiatach i o długich, typowych dla B. pearcei, rzewieszających się pędach, ma — ciesząca się ponad 25-letnią tradycją w hodowli roślin tego rodzaju — niemiecka firma Benary. Odmiany begonii bulwiastej dzieli się obecnie, uwzględniając sposób ich wzrostu, na dwa zasadnicze typy: o wzroście pionowym i o przewieszających się pędach, czyli o wzroście kaskadowym (tab. 2). Każdy z typów zawiera grupy odmian różniące się siłą wzrostu, pokrojem, wielkością i stopniem wypełnienia kwiatów (fot. 3). Łączy je wspólna dla gatunku zdolność do obfitego kwitnienia w półcieniu.

TABELA 2. CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH GRUP ODMIAN BEGONII BULWIASTEJ (B. x TUBERHYBRIDA)

* mieszańce begonii zimowej z bulwiastą

FOT. 3. BEGONIA X TUBERHYBRIDA 'MEMORY LACHSROSE'

Begonie z grupy Gigantea (fot. 4) odznaczają się najsilniejszym wzrostem (25–50 cm), a ich kwiaty osiągają średnicę 15–20 cm, więc często nazywane są wielkokwiatowymi (Grandiflora).

FOT. 4. BEGONIA BULWIASTA Z GRUPY GIGANTEA PLENA

Odmiany z grupy Multiflora Maxima (fot. 5) są niższe (wysokość około 25 cm), a ich kwiaty mają średnią wielkość (średnica 5–7 cm). Do najładniejszych begonii w tej grupie należą pomarańczowa 'Jutrzenka' i jasnoczerwona 'Zorza', pełnokwiatowe odmiany polskiej hodowli dr. Wiesława Legutki ze Smolic. Dla odmian z grupy Multiflora typowe są lekko przewieszające się pędy i najmniejsze kwiaty (średnica 2–4 cm).

FOT. 5. PRZEDSTAWICIELKA GRUPY MULTIFLORA MAXIMA

Begonie Nonstop przy umiarkowanym wzroście (wysokość 20–25 cm) bardzo dobrze się krzewią od nasady mocnego pędu głównego i, w połączeniu z dużymi (średnica 9–11 cm), pełnymi kwiatami (fot. 6), doskonale prezentują się jako ozdobne rośliny doniczkowe. Do najpiękniejszych w tej grupie należy 'Nonstop Apple Blossom', odmiana zaprezentowana po raz pierwszy w 1997 roku przez firmę Benary. Zaróżowione z zewnątrz pąki tej odmiany atrakcyjnie kontrastują z czystą bielą rozwiniętych kwiatów. Jeszcze większy podziw wzbudziła w 2000 roku begonia 'N. Rose Petticoat' o białych kwiatach z szeroką, różowoczerwoną obwódką na płatkach.

FOT. 6. 'NONSTOP PINK'

Firma Dćhnfeldt wypromowała grupę Fortune (fot. 7), o podobnej wysokości jak u grupy Nonstop, lecz o bardziej wyrównanym pokroju roślin i kwitnieniu. Kwiaty — podobne, lecz nieco mniejsze niż u grupy Nonstop — wyrastają na jednym poziomie, ponad liście, i otwierają się niemal w tym samym czasie. Kolejną zaletą grupy Fortune jest wcześniejszy o dwa tygodnie termin kwitnienia. Dzięki tym cechom polecana jest przede wszystkim do uprawy doniczkowej. Najatrakcyjniejsza w grupie Fortune jest odmiana 'Gold with Red Back' o pełnych, żółtych kwiatach i czerwonych z zewnątrz płatkach.

FOT. 7. JEDNA Z ODMIAN Z GR. FORTUNE

Grupa Ornament obejmuje niższe odmiany o brązowozielonych liściach z wyraźną zieloną nerwacją, tworzących efektowne tło dla kwiatów, równie dużych jak u begonii Nonstop. Wyjątkowe są w tej grupie odmiany: pomarańczowoczerwona 'Ornament Orange' (fot. 8), o silnie karbowanych płatkach, i różowa 'O. Pink', o kwiatach z regularnym układem płatków, podobnych do róż.

FOT. 8. 'ORNAMENT ORANGE'

Najniższe (wysokość 5–12 cm) begonie z grupy Pin-Up, nazywanej często Picotee, wyróżniają się pojedynczymi, dużymi, dwubarwnymi kwiatami z obwódką. Grupa składa się z dwóch odmian: 'Pin-Up Pink', o białych kwiatach z różową obwódką, i 'Pin-Up Flame', o żółto-czerwonych kwiatach (fot. 9).

FOT. 9. 'PIN-UP FLAME'

W połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku firma Benary wprowadzi-ła do sprzedaży pierwszą odmianę z grupy Illumination — 'I. Apricot', o żółtych, wyjątkowo trwałych kwiatach i zaczerwienionych z zewnątrz płatkach. Grupa ta odznacza się silnym wzrostem — rośliny tworzą długie (najdłuż-sze u kaskadowych begonii) pędy z licznymi, dużymi (średnica 6–8 cm) kwiatami, wyglądające jak girlandy kwiatów (fot. 10).

FOT. 10. 'ILLUMINATION APRICOT' ORAZ 'I. YELLOW' (Z PRAWEJ)

Nieco podobne do nich są begonie z grupy Panorama, o brązowozielonych liściach i typowym dla niej, luźnym układzie płatków w kwiatach (fot. 11). Z pięciu odmian najlepiej prezentują się 'P. White' i 'P. Yellow' o jasnych barwach kwiatów ciekawie kontrastujących z ciemną zielenią ukośnie lancetowatych liści.

FOT. 11. 'PANORAMA SCARLET'

Tenella jest unikatową grupą odmian begonii bulwiastej ze względu na specyfikę kwitnienia. Kwiaty pojawiają się kolejno od wierzchołka pędu głównego (fot. 12), a nie pędów bocznych, tak jak u innych begonii o kaskadowym wzroście, dzięki czemu są lepiej widoczne i mniej narażone na uszkodzenia podczas transportu roślin. Begonie Tenella silnie się rozrastają i obficie kwitną w najwcześniejszych terminach. Różowo kwitnąca 'T. Pink' (fot. 13), w porównaniu z innymi odmianami, ma bardziej zwarty pokrój.

FOT. 12. TYP WZROSTU I KWITNIENIA U GR. TENELLA

FOT. 13 . 'TENELLA PINK'

Mieszańce begonii zimowej (B. hiemalis) z bulwiastą, czyli begonie z grupy Charisma (fot. 14) wykazują, przy zwartym pokroju, kaskadowy typ wzrostu. Ich liczne, nieduże kwiaty (średnica 5 cm) o bardzo regularnym układzie zaokrąglonych płatków, podobne do róż, są wyjątkowo trwałe i tolerancyjne wobec niesprzyjającej pogody: deszczu, wiatru i zmiennych warunków świetlnych. Zaletą roślin z tej grupy jest ponadto zdolność do samooczyszczania, polegająca na zarastaniu starszych pędów przez młodsze.

FOT. 14. 'CHARISMA SALMON ORANGE'

W porównaniu z begonią stale kwitnącą, której na holenderskich giełdach sprzedano w 2001 roku 7,5 mln, i bulwiastą (ponad 2 mln), wielkość sprzedaży begonii 'Dragon Wing Red' wyniosła zaledwie 16 tys. sztuk, lecz była to najdroższa begonia, ciesząca się rosnącym zainteresowaniem kupujących. Odmiana 'Dragon Wing Red' została otrzymana w 1999 r. przez amerykańskiego hodowcę papryki Bruce'a Christiansena z firmy Pan American. Powstała na drodze krzyżowania begonii stale kwitnącej z bulwiastą. Po pierwszym gatunku odziedziczyła kwiaty, a po drugim — liście. Po jednokrotnym uszczknięciu szybko rośnie, osiągając wysokość 40–60 cm i taką samą szerokość. Pojedyncze kwiaty, większe niż u B. semperflorens, zebrane są w luźne, okazałe wiechy, wyrastające wysoko ponad błyszczące zielone, wyraźnie "ukośne" liście. Begonia 'Dragon Wing Red' toleruje upały i jest obojętna na długość dnia. Zatem nie tworząc nasion kwitnie obficie do pierwszych przymrozków. Od 2002 r. w ofercie firmy Pan American znajduje się także różowo kwitnąca 'Dragon Wing Pink'. Obie odmiany bardzo dobrze nadają się do dużych donic (fot. 15). Rosną bardzo silnie, dlatego niekiedy ich pędy wymagają podpierania, aby się nie złamały.

FOT. 15. 'DRAGON WING RED'

Dr Joanna Przymęska pracuje w Katedrze Roślin Ozdobnych Akademii Rolniczej w Poznaniu