W zestawieniu z innymi krajami europejskimi mamy bardzo niekorzystne warunki klimatyczne dla uprawy warzyw pod osłonami. Porównanie sum średnich miesięcznych temperatur i natężenia promieniowania słonecznego w okresie od października do marca wskazuje, że pod tym względem najkorzystniejsze warunki panują w Holandii. Nawet w Szwecji, w której gospodarstwa szklarniowe lokalizowane są na terenach południowych i zachodnich, korzystają więc z ocieplającego wpływu Prądu Zatokowego, klimat w okresie wiosenno-zimowym jest znacznie łagodniejszy niż w Polsce (tab. 1). Nasi najwięksi konkurenci w produkcji warzyw ciepłolubnych (również uprawianych pod osłonami) — Hiszpania i Włochy — mają zróżnicowane warunki klimatyczne. Na przeważającej powierzchni tych krajów panuje klimat śródziemnomorski. Nasłonecznienie i średnia temperatura w okresie od października do marca są tam znacznie wyższe niż w krajach północno-zachodniej Europy. Osłabia to naszą konkurencyjną pozycję  w produkcji warzyw pod osłonami.

TABELA 1. TEMPERATURY I NATĘŻENIE PROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO W OKRESIE JESIENNO-ZIMOWYM W HOLANDII, SZWECJI I W POLSCE

Źródło: W. Ciechomski 1982, Ocena rozwoju gospodarki szklarniowej w Polsce i wybranych krajach europejskich w latach 1951–75 na tle warunków produkcji, SGGW, Warszawa;
Christensson Hans 1980, Battre energiuttnyttjande i vaxthus, Swedish Univ. of Agric. Alnarp

W ostatnich latach (z pominięciem sezonu 2002/03) koszty opału w produkcji pomidorów stanowiły u nas około 30% kosztów produkcji ogółem, a w przypadku ogórków — 40%. Trzeba przy tym pamiętać, że poprzednie sezony z łagodnymi zimami sprzyjały u nas produkcji warzyw pod osłonami i pozwalały na obniżenie kosztów ogrzewania obiektów szklarniowych. Ostatnia ostra zima (2002/03) udowodniła, że znajdujemy się pod silnym wpływem klimatu kontynentalnego. Nastąpił wyraźny wzrost kosztów ogrzewania w istniejących w Polsce obiektach szklarniowych. W poszczególnych rejonach kraju temperatury na przełomie lat 2002/03 były znacznie niższe niż w sezonie 2001/02 (tab. 2). Szczególnie silnie zaznaczyło się to w grudniu 2002 r. i styczniu oraz lutym 2003 r. w porównaniu z warunkami panującymi w odpowiednich miesiącach lat 2001 i 2002. Zużycie paliwa przeznaczonego do ogrzewania upraw ogrodniczych pod osłonami zależy zarówno od temperatury zewnętrznej, jak i od ilości energii cieplnej promieniowania słonecznego przenikającej do wnętrza szklarni czy tunelu foliowego. Usłonecznienie (tab. 3) wpływa również na prawidłowy wzrost i rozwój roślin.

TABELA 2. ŚREDNIE TEMPERATURY W WYBRANYCH MIASTACH W LATACH 2001–2003

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS nr 2/2002 i 2/2003

TABELA 3. USŁONECZNIENIE W WYBRANYCH MIASTACH W LATACH 2001–2003

Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS nr 2/2002 i 2/2003

Od grudnia do lutego przy obniżeniu temperatury zewnętrznej powietrza o 1°C następuje zwiększenie zużycia opału do ogrzewania obiektu szklarniowego czy tunelu foliowego o około 8 kilogramów miału węglowego w przeliczeniu na 1 m2 osłon. Oznacza to podwyższenie kosztów ogrzewania o około 3 zł/m2. W przypadku obiektu szklarniowego o powierzchni 0,5 ha przy każdym spadku temperatury zewnętrznej o 1°C, gdy chce się utrzymać wewnątrz temperaturę 18°C, od grudnia do lutego trzeba dodatkowo ponieść nakłady na 40 ton miału węglowego.

W przypadku producentów warzyw spod osłon wykorzystujących do ogrzewania paliwa płynne na niekorzystne warunki pogodowe nałożył się wzrost cen tych paliw. Pomiędzy listopadem i grudniem 2001 r. a analogicznym okresem 2002 r. ceny brutto oleju opałowego wzrosły o 29% (według notowań podwarszawskiej hurtowni paliw płynnych). W okresie od stycznia do marca 2003 r. w stosunku do tych samych miesięcy poprzedniego roku zwiększyły się one aż o 38%. Wstępna ocena warunków ekonomicznych i pogodowych wskazuje, że opłacalność produkcji warzyw pod osłonami w sezonie 2002/03 może się pogorszyć w stosunku do ubiegłego sezonu. Ostra zima 2002/03 wskazuje, że konieczne jest podejmowanie dalszych działań prowadzących do zmniejszenia energochłonności produkcji warzyw pod osłonami — zwłaszcza poprzez dostosowanie terminów uprawy do panujących warunków, wybieranie nowych, plenniejszych odmian roślin, mających jednocześnie mniejsze wymagania cieplne, oraz przez wprowadzanie nowoczesnych technologii i technik produkcji, umożliwiających optymalizację zużycia energii.

Pomimo mroźnej zimy, zbiory ogórków spod osłon rozpoczęły się w pierwszym tygodniu marca 2003 r. Średnia miesięczna cena płacona producentom przez spółdzielnie ogrodnicze w marcu 2003 r. wyniosła 7,07 zł/kg i była o 28,3% wyższa niż w ubiegłym roku. W pierwszej połowie kwietnia 2003 r. ceny ogórków spod osłon kształtowały się na poziomie ok. 4,47–4,70 zł/kg i były nawet o 34% wyższe w drugim tygodniu kwietnia niż w roku ubiegłym. Trzeci tydzień kwietnia przyniósł podwyżkę cen ogórków, płacono za nie średnio 5,33 zł/kg, czyli aż o 65% więcej niż przed rokiem. W czwartym tygodniu cena tych warzyw spadła do 3,65 zł/kg, było to o 8% więcej niż w analogicznycm okresie ubiegłego roku. W piątym tygodniu kwietnia ogórki średnio kosztowały już tylko 2,1 zł/kg — o 32% mniej niż przed rokiem.

W pierwszym tygodniu kwietnia rozpoczął się skup krajowych pomidorów szklarniowych, płacono za nie wówczas 8,50 zł/kg, cena skupu w drugim tygodniu kwietnia 2003 r. wynosiła 8,38 zł/kg i była niższa o 20% niż w roku poprzednim. W ciągu następnych dwóch tygodni średnia cena pomidorów utrzymywała się na poziomie 8 zł/kg. Pod koniec kwietnia średnie notowania pomidorów spadły do 6,18 zł/kg i były o 23% niższe niż przed rokiem.

Mgr Janusz Mierwiński pracuje w Zakładzie Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ