Szkodniki glebowe

Podobnie jak w uprawie innych roślin jagodowych, najmłodsze krzewy borówki uszkadzane są przez szkodniki glebowe, głównie pędraki chrabąszcza majowego (Melolontha melolontha) i opuchlaki — chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae), rzadziej przez drutowce — larwy chrząszczy z rodziny sprężykowatych (Elateridae). Pędraki zjadają drobne korzenie i ogryzają korę z grubszych, co osłabia rośliny, a nawet powoduje zamieranie najmłodszych krzewów. Zdarza się to na plantacjach zakładanych na glebie, w której rozwijają się pędraki, głównie w pobliżu lasów liściastych. Drutowce, podobnie jak pędraki, uszkadzają korzenie i mogą być przyczyną zamierania najmłodszych krzewów borówki. Największe szkody wyrządzają na polach porośniętych perzem. Larwy opuchlaków, na przykład opuchlaka truskawkowca (Otiorhynchus sulcatus) i opuchlaka chropawca (O. raucus), niszczą drobne i uszkadzają grubsze korzenie, a chrząszcze ogryzają korę na pędach ("obrączkują pędy"). Silnie zaatakowane rośliny są osłabione lub zamierają. Chrząszcze opuchlaków żerują także na liściach wyjadając charakterystyczne zakola na brzegach blaszki liściowej.

Zwalczanie. Aby uniknąć takich szkód, plantacje borówki należy zakładać na polu wolnym od szkodników glebowych, bądź zniszczyć pędraki, drutowce i opuchlaki co najmniej kilka dni przed sadzeniem roślin. Tam, gdzie jest to konieczne, zaleca się stosować doglebowo preparaty płynne, na przykład Dursban 480 EC lub Pyrinex 480 EC w dawce 5 l/ha albo granulowane, np. Basudin 10 GR lub Diazinon 10 GR w dawce 120 kg/ha (przy zwalczaniu opuchlaków 80 kg/ha) i bezpośrednio po zabiegu wymieszać je z glebą.

Pryszczarek

Na krzewach borówki w Polsce spotyka się pryszczarka borówkowca (Dasyneura vaccinii). Jest to maleńka muchówka należąca do rodziny pryszczarkowatych. Larwy szkodnika zimują
w wierzchniej warstwie gleby, pod krzewami borówki. Wiosną następuje przepoczwarczenie i wylot muchówek. Samice pryszczarka składają jaja, umieszczając je w grupach po kilka lub kilkanaście sztuk na (lub pomiędzy) zwinięte jeszcze, najmłodsze liście na wierzchołkach pędu (fot. 1). Po kilku dniach wylęgają się beznogie, wydłużone, mlecznobiałe larwy, żerują na górnej stronie blaszki liścia i dorastają do około 1,5–2 mm (fot. 2). Wraz ze śliną wydzielają substancje enzymatyczne, które powodują zawijanie się brzegów uszkodzonych liści do środka (fot. 3). W ten sposób larwy są chronione przed wysychaniem. Wyrośnięte larwy spadają do gleby, gdzie się przepoczwarczają. W sezonie wegetacyjnym rozwijają się prawdopodobnie 2, 3 pokolenia tego szkodnika. Larwy pryszczarka uszkadzając najmłodsze liście hamują wzrost pędów, a nawet powodują zamieranie ich wierzchołków. W wyniku tego następuje wybijanie pędów z pąków bocznych i nadmierne krzewienie się pędów. Pryszczarek ten może powodować poważne szkody w szkółkach oraz na plantacjach owocujących i matecznych.
W szkółce uszkodzone krzewy słabiej rosną i nie osiągają wymaganych rozmiarów. Ponadto mogą być nadmiernie rozkrzewione. W mateczniku pędy krótkie, słabe i rozkrzewione dają z krzewu mniej sadzonek, które ponadto są gorszej jakości.

Zwalczanie. Tam, gdzie zwalczanie jest konieczne, można wykorzystać metody polecane do zwalczania pryszczarka porzeczkowiaka liściowego na porzeczce czarnej. Krzewy powinno się opryskiwać po zauważeniu pierwszych uszkodzeń na liściach. Zabieg należy powtórzyć jeden lub dwa razy, co 10–14 dni. Na zagrożonych plantacjach nieowocujących można używać, na przykład, Basudinu 10 GR w dawce 60 kg/ha (6 g/m²) rozsiewając granulat na powierzchnię gleby w zasięgu korony krzewów wiosną, przed wylotem muchówek.  

FOT. 1. JAJA PRYSZCZARKA BORÓWKOWCA

FOT. 2. LARWY PRYSZCZARKA BORÓWKOWCA NA LIŚCIU

FOT. 3. USZKODZENIE WIERZCHOŁKA PĘDU POWODOWANE PRZEZ PRYSZCZARKA BORÓWKOWCA

Szpeciele

Lokalnie na borówce obserwuje się szpeciela pączkowego borówki (Acalitus vaccinii). Dorosły roztocz jest perłowobiały, wydłużony, długości około 0,2 mm, z dwiema parami nóg
w przedniej części ciała. Szpeciele zimują w pąkach, głównie na stożkach wzrostu i pod łuskami. Od wiosny żerują w pąkach, kwiatach i na zawiązkach owoców, wysysając soki i ogładzając rośliny. Szkodniki te można spotkać na roślinach przez cały sezon wegetacji. Silnie uszkodzone kwiaty i zawiązki owocowe opadają, natomiast ze słabiej uszkodzonych rozwijają się niezbyt dobrze wykształcone owoce z chropowatą skórką. Szpeciele przebywające w pąkach, wraz z porażonymi sadzonkami, mogą być przenoszone na nowe plantacje. Prawdopodobnie szpeciel borówkowy jest wektorem chorób wirusowych borówki.

Zwalczanie tego szkodnika nie jest opracowane. Według danych z literatury, na zagrożonych uprawach szpeciel może być zwalczany po zakończonym zbiorze owoców, za pomocą środków polecanych do zwalczania wielkopąkowca na porzeczce czarnej. Liczebność populacji szpeciela ograniczają również drapieżne roztocze i wciornastki.

Mszyce

Na borówce spotyka się głównie mszycę burakową (Aphis fabae) oraz mszycę brzoskwiniową (Nectarosiphon persicae), a czasem także mszycę borówkową  (Amphorophora borsalis). Pierwsze dwa gatunki to szkodniki wielożerne, występujące na wielu gatunkach drzew i krzewów. Mszyca burakowa na borówce może występować od maja do lipca rozwijając od 2 do 4 pokoleń. Jest czarna, długości około 2 mm, żeruje na liściach i niezdrewniałych wierzchołkach, tworząc na nich kolonie. Zarówno dorosłe mszyce, jak i ich larwy wysysają soki roślinne, wywołując deformację liści i niezdrewniałych pędów. Mszyca brzoskwiniowa może żerować na borówce od maja do początku lipca, rozwijając 2–4 pokolenia. Dorosłe osobniki osiągają długość około 3 mm, mają zmienną barwę ciała — od jasno- do ciemnozielonej. Wysysają soki roślinne, wydzielając przy tym duże ilości odchodów, tak zwanej rosy miodowej (spadzi), która pokrywa rośliny, ograniczając asymilację. Uszkodzone liście i pędy są zdeformowane. Mszyca brzoskwiniowa jest wektorem wirusów. Mszyca borówkowa powoduje podobne uszkodzenia jak inne gatunki mszyc.

Zwalczanie mszyc może być konieczne, głównie w latach sprzyjających ich rozwojowi. Na zagrożonych uprawach zaleca się wykonać zabiegi podczas żerowania mszyc na liściach i pędach. Dobre wyniki daje używanie aficydów specyficznych.

Zwójki

Na borówce spotyka się gąsienice zwójkówek liściowych, głównie zwójki różóweczki (Archips rosanus), która jest szkodnikiem wielożernym. Gąsienice tej zwójki wylęgają się zwykle w końcu kwietnia i żerują do czerwca. Są zielone, z ciemniejszą — czarną,
a później ciemnobrązową — głową. Dorastają do około 15–22 mm. Sprzędzają one pojedyncze liście w rulon lub 2, 3 liście razem bądź liście z kwiatostanem. Żerują wewnątrz tych kryjówek, zjadając tkankę roślinną. Przy masowym pojawieniu się mogą zniszczyć dużo liści i kwiatostanów. Lokalnie na silnie porażonych plantacjach może być potrzebne zwalczanie, jednak wiele gąsienic zwójki na borówce bywa spasożytowane. Tam, gdzie konieczne jest zwalczanie, zaleca się w początkowym okresie żerowania gąsienic preparaty bakteryjne, a później środki o działaniu kontaktowo-wgłębnym.

Wciornastki

Na najmłodszych liściach borówki dość często spotyka się  wciornastki (Thrips spp). Są to szkodniki wielożerne. Wciornastki są wydłużone, długości około 1,3 mm, osobniki dorosłe są ciemnożółtawe, z wąskimi czarnymi skrzydłami, a larwy — jasno- lub ciemnożółte.

Zwalczanie zwykle nie jest potrzebne. Sporadycznie, na silnie zasiedlonych plantacjach, można zastosować preparat o działaniu układowym lub kontaktowo-wgłębnym.

Chrząszcze

Dość często, głównie wiosną, na borówce spotyka się wielożerne chrząszcze: naliściaki (Phyllobius spp.) i ogrodnicę niszczylistkę. Naliściaki to chrząszcze długości około 3–6 mm, zielone lub ciemne, z metalicznym połyskiem. Żerują na liściach wyjadając ich tkankę w charakterystyczny sposób od brzegów liści. Chrząszcze ogrodnicy niszczylistki mają długość około 10–12 mm, rudobrązowe pokrywy, a głowę i przedplecze — zielononiebieskie, błyszczące. Wygryzają nieregularne dziury w liściach. Wymienione chrząszcze nalatują okresowo na borówkę i nie wymagają zwalczania. Gdyby pojawiły się masowo, można zniszczyć je preparatem o działaniu wgłębnym lub kontaktowym.

Na borówce obserwuje się także "cygarowato" zwinięte liście — świadczące o obecności tutkarza cygarowca (Bycticus betulae). Dorosły chrząszcz ma długość 6–10 mm, metaliczne zielonkawe lub granatowe zabarwienie. W maju i czerwcu chrząszcze najpierw żerują na liściach zeskrobując tkankę (fot. 4), a później nadgryzają wyrośnięte liście na wierzchołku, zwijają je w kształcie cygara i podcinają ogonki. Samice składają jaja (fot. 5) w zwinięte liście i tam żerują wylęgłe larwy. Zwinięte liście brązowieją i opadają. Larwy przepoczwarczają się w glebie. Tutkarz nie występuje w dużym nasileniu, zaleca się więc zbierać i niszczyć uszkodzone liście z larwami, zanim opadną.

FOT. 4. TKANKA LIŚCIA BORÓWKI USZKODZONA PRZEZ CHRZĄSZCZE TUTKARZA CYGAROWCA

FOT. 5. JAJA TUTKARZA CYGAROWCA NA LIŚCIU BORÓWKI

Doc. dr hab. Barbara Łabanowska jest pracownikiem Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach