Dobre ukorzenienie się czosnku i rozwój liści następują przy krótkim dniu i stosunkowo niskiej temperaturze. Utrzymywanie się jej w zakresie 0–10°C w okresie przechowywania główek oraz w polu, gdy rośliny mają jeszcze mały szczypior, sprzyja wykształcaniu się pąków pochwowych liści, z których później tworzą się ząbki czosnku. Optymalna dla tego gatunku jest więc wczesna i chłodna wiosna, z dostateczną ilością opadów, oraz ciepłe lato. W czasie upałów oraz suszy latem dojrzewanie czosnku jest przyspieszone, to jednak ujemnie wpływa na wielkość plonu. Ze względu na płytki system korzeniowy przy długotrwałej suszy gatunek ten wymaga nawadniania.
Wymagania glebowe i zmianowanie
Czosnek ma duże wymagania glebowe. Do jego uprawy wskazane są gleby organiczne II i III klasy oraz gliniasto-piaszczyste, przepuszczalne, niezlewne, jednak dobrze utrzymujące wodę. Nie powinno się zakładać plantacji na glebach zbyt zwięzłych, ciężkich, gliniastych. Przy uprawie na czarnych ziemiach i czarnoziemach następuje zabrudzenie łuski czosnku, główki takie gorzej się przechowują.
Gatunek ten wymaga prawidłowego zmianowania. Nie można go sadzić rok po roku na tym samym polu ani po innych roślinach cebulowych, a także po burakach, ziemniakach, rzepaku, warzywach kapustnych i korzeniowych. Najlepsze dla niego są stanowiska po zbożach (z wyjątkiem owsa, który sprzyja rozwojowi nicienia — niszczyka zjadliwego), trawach, koniczynie i lucernie. Można go również uprawiać po fasoli, ogórkach i pomidorach. Odpowiednia dla uprawy czosnku wartość pH powinna wynosić 6,5–7,0.
Nawożenie organiczne i mineralne
Czosnek dobrze reaguje na nawożenie organiczne. Na glebach żyznych można go uprawiać w drugim roku po oborniku, na słabszych — w pierwszym. Przy sadzeniu jesienią obornik daje się pod przedplon, a przy sadzeniu wiosną dobrze rozłożony obornik przyoruje się wczesną jesienią. Dawki tego nawozu mogą dochodzić do 60 t/ha. Można go jednak zastąpić dobrym kompostem lub nawozami zielonymi z przewagą gatunków z rodziny bobowatych.
Nawożenie mineralne jest uzależnione od zasobności gleby i jej żyzności. Zalecane dawki makroelementów wynoszą (na hektar): 100 kg N, 120–200 kg K, około 100 kg P, przy czym nawozy azotowe wysiewa się w trzech dawkach: 1/3 przed sadzeniem, pozostałe 2/3 w dwóch dawkach pogłównie — pierwszą po wschodach roślin i drugą — na przełomie maja i czerwca. Czosnek dobrze reaguje na dolistne dokarmianie, szczególnie w okresie suszy wiosennej.
Metody uprawy
Ozime formy czosnku powinno się sadzić od połowy października do połowy listopada. Termin sadzenia należy uzależnić od warunków atmosferycznych i dobrać go tak, aby rośliny zdążyły się ukorzenić przed mrozami. Nie powinny się jednak w tym czasie nadmiernie rozwinąć, gdyż byłyby bardziej wrażliwe na niską temperaturę i mogłyby wymarzać.
Czosnek jary należy sadzić jak najwcześniej wiosną, gdy tylko warunki pozwolą na przystąpienie do prac polowych. Materiał nasadzeniowy odmian nadających się do uprawy w naszych warunkach powinien pochodzić z plantacji kwalifikowanych, co gwarantuje wysoką jego zdrowotność. Do uprawy ozimej z sadzenia jesiennego przeznaczone są odmiany: Arkus, Harnaś (fot. 1a), Mega, Zawrat, Huzar (fot. 1b), a z sadzenia wiosenne-go odmiany Jarus i Cyryl. Na naszym rynku ostatnio oferowany jest importowany czosnek konsumpcyjny, pochodzący przede wszystkim z Chin. Jego ząbków nie należy przeznaczać do sadzenia, ponieważ nie jest on przystosowany do naszych warunków klimatycznych.
FOT. 1. CZOSNEK OZIMY: a — HARNAŚ, b — HUZAR
Czosnek przed sadzeniem należy zaprawiać przeciwko nicieniom i chorobom grzybowym mocząc ząbki przez 30 minut w roztworze preparatów grzybobójczych (np. Sumilex 500 SC — 0,3% lub Sarfun T 450 FS — 0,4%). Przy wyborze preparatów trzeba przestrzegać aktualnych zaleceń "Programu ochrony warzyw".
Do sadzenia należy wybierać duże główki i ząbki, powinny być one zdrowe, nieuszkodzone i o wyglądzie typowym dla danej odmiany.
W Polsce popularna jest pasowo-rzędowa uprawa czosnku "na płasko". Rozstawa rzędów i pasów uzależniona jest od sposobu zwalczania chwastów oraz sprzętu, jakim będziemy prowadzić zabiegi ochrony roślin czy zbiór. Najczęściej rozstawa rzędów wynosi 30–40 cm,
w rzędzie ząbki czosnku jarego sadzi się co 6 cm, ozimego — co 10 cm. W pasie mieści się 4, 5 rzędów, odstęp między pasami wynosi około 50 cm — co umożliwia swobodny przejazd ciągnikiem. Czosnek sadzi się ręcznie lub specjalnymi sadzarkami, na głębokość 5 cm (odmiany jare) lub 10 cm (ozime). Głębokość sadzenia zależy również od typu gleby: na lekkich ząbki sadzi się nieco głębiej, natomiast na ciężkich — płycej. Wskazane jest ściółkowanie plantacji słomą: odmian ozimych — z nastaniem mrozów, jarych — po sadzeniu. Ściółka chroni rośliny przed przymrozkami, dodatkowo zabezpiecza glebę przed utratą wody, zaskorupieniem się i rozwojem chwastów.
W czasie wegetacji należy chronić plantacje przed chwastami, chorobami i szkodnikami — według "Programu ochrony warzyw". Ważnym zabiegiem wpływającym na wielkość plonu jest usuwanie pędów kwiatostanowych (fot. 2), głównie u form ozimych.
FOT. 2. PLANTACJA CZOSNKU, Z PRAWEJ — PRZED OGŁOWIENIEM, Z LEWEJ — OGŁOWIONY
Zbiór
Bardzo ważne jest ustalenie właściwego terminu zbioru główek — ma on decydujący wpływ na jakość plonu i przydatność czosnku do przechowywania.
Zbiór czosnku niewytwarzającego pędów kwiatostanowych przeprowadza się, gdy ponad 50% roślin załamie szczypior. Odmiany wytwarzające pędy kwiatostanowe są dojrzałe, gdy pęka pierwsza zewnętrzna łuska na główkach i 4 liście (licząc od dołu rośliny) są żółte. Główki po wykopaniu powinny być okryte 3–5 łuskami. Przy opóźnieniu zbioru następuje pękanie łusek i otwieranie się główek, a tym samym obniżenie plonu handlowego. Po zbiorze czosnek należy jak najszybciej dosuszyć, obciąć korzenie i skrócić łodygi — pozostawiając 2–3-cm odcinek nad główkami. Jeżeli czosnek przeznaczony jest do sprzedaży pęczkowej, szczypior należy pozostawić odpowiednio dłuższy.
Czosnek przeznaczony do dłuższego przechowywania trzeba umieścić w pomieszczeniu o temperaturze około 0°C i 65–70% wilgotności względnej.
Autorka jest pracownikiem KHiNO "Polan" Sp. z o.o.