Polska Norma PN-C-96024:2001 wymienia trzy rodzaje olejów opałowych ciężkich oznaczonych jako C-1, C-2, C-3. Są one pozostałościami po destylacji ropy naftowej lub mieszaninami tych pozostałości z frakcjami olejowymi. Wszystkie mają podobne wartości opałowe, różnią się przede wszystkim lepkością, temperaturą płynięcia i zapłonu. Olej opałowy ciężki C-3, zwany potocznie odpadowym, określa się nazwą paliwo mazutowe lub po prostu mazut. Jego najistotniejsze dla praktyki właściwości, wymienione w kolejności zgodnej z Polską Normą, to:

• Gęstość. Dla oleju C-3 nie jest normalizowana. Gęstość maleje ze wzrostem temperatury, przy podgrzaniu mazutu o 50°C należy przewidzieć zwiększenie jego objętości o około 5%.
• Wartość opałowa. To najważniejsza dla użytkowników mazutu cecha określająca ilość energii cieplnej wytworzonej ze spalenia 1 kg oleju opałowego. Jest podawana w megadżulach na kilogram paliwa, ewentualnie w kilowatogodzinach. Dla mazutu minimalna wartość opałowa wynosi od 40 MJ do 43 MJ (około 11–12 kWh).
• Temperatura zapłonu. Określa zdolność do tworzenia gazów palnych. W praktyce minimalna temperatura zapłonu mazutu nie jest niższa niż 100°C. Wysoka temperatura zapłonu jest korzystna ze względu na bezpieczeństwo magazynowania mazutu, gdyż nie stwarza zagrożenia pożarowego (poza III klasą niebezpieczeństwa pożarowego). Umożliwia również stosowanie otwartych zbiorników nie podlegających Dozorowi Technicznemu. Jednakże im wyższa temperatura zapłonu paliwa, tym większa musi być energia cieplna potrzebna do zapłonu. Powyżej 200°C tradycyjne zapalarki iskrowe bywają zawodne, należy stosować specjalne palniki zapalające.
• Lepkość kinematyczna. Zależy od temperatury oleju. Dla mazutu określa się ją w temperaturze 100°C, jej maksymalna wielkość wynosi wówczas 55 mm²/s.
  W technice spalania podaje się ją w stopniach Englera (°E), w temperaturze 50°C. Dla oleju C-3 ma wówczas maksymalną wartość 100°E. Lepkość ma istotne znaczenie do wyznaczenia wymaganej temperatury oleju na dyszy palnika, koniecznej dla uzyskania odpowiednio rozpylonej mieszanki palnej.
• Temperatura płynięcia. Określa temperaturę, w której olej zmienia się w postać stałą. Dla mazutu wynosi ona maksymalnie 40°C. Zakrzepnięcie oleju w zbiorniku i instalacjach jest sytuacją katastrofalną, dlatego należy stosować zasadę ,,podgrzewać gorące". Mazut musi być podgrzewany w sposób ciągły w zbiornikach i instalacjach przesyłowych. Im wyższa temperatura płynięcia, tym większe nakłady na urządzenia podgrzewające i większe koszty eksploatacyjne.
• Zawartość siarki. Maksymalna jej zawartość w mazucie jest określona normą na 3,0%.
  Zawarta w oleju siarka w całości jest emitowana w spalinach. Im więcej tego pierwiastka, tym niższa temperatura kondensacji spalin. Ze względu na zagrożenie koroz-ją siarkawą, temperatura spalin ze spalania mazutu
  o zawartości siarki 3% nie powinna być niższa niż 140°C.
• Zawartość zanieczyszczeń. Określa procentową zawartość niepalnych elementów stałych w oleju. W mazucie dopuszcza się ich maksymalnie 0,5%. Zanieczyszczenia powodują zatykanie dysz palników, zalegając w kotle obniżają jego sprawność, emitowane z dymem zanieczyszczają otoczenie. W celu ich wyeliminowania należy montować odpowiednie systemy filtracyjne.
• Zawartość wody. Mazut może jej zawierać maksymalnie 1% objętościowy. Zawartość do 5% wody w oleju nie powoduje negatywnych zjawisk przy spalaniu.
• Zawartość popiołu. Maksymalna jego ilość nie może przekroczyć 0,2%. Powstające przy spalaniu lotne pyły powodują zanieczyszczenia w otoczeniu komina. Przy nieprawidłowo wyregulowanym palniku i powstawaniu sadzy, popiół łączy się z nią tworząc kleistą substancję przylegającą do płomieniówek kotła, co powoduje gorszą wymianę ciepła i, w konsekwencji, obniżenie jego sprawności.
• Zawartość wanadu. Mazut może zawierać w 1 kg do 150 mg tego pierwiastka. Związki chemiczne wanadu w wysokiej temperaturze obniżają trwałość elementów ceramicznych kotła.

Organizacja dostaw

Olej opałowy produkowany jest przez wszystkie polskie rafinerie, lecz w każdej z nich ma inne właściwości określane normami zakładowymi i oznaczane własną symboliką. W tabeli przyporządkowano oleje opałowe z wybranych rafinerii do określonego w Polskiej Normie gatunku oraz podano najistotniejszy dla użytkownika parametr, jakim jest wymagana — w zależności od rodzaju palnika — temperatura oleju w jego dyszy.

Żadna z rafinerii nie prowadzi sprzedaży dla indywidualnych, drobnych odbiorców. Olej opałowy ciężki dostarczany jest wyłącznie przez koncesjonowane firmy autocysternami o pojemnościach 25 m³. Odbiorca mazutu musi posiadać odpowiednio podgrzewany i zaizolowany zbiornik o minimalnej pojemności 35 m³ oraz specjalną pompę rozładowczą (o wydajności minimalnie 30 t/godz.). Autocysterny nie są wyposażone w pompy rozładowcze! Paliwo to dostarczane jest w temperaturze 60–90°C i trzeba go podgrzewać w sposób ciągły, aby nie dopuścić do zakrzepnięcia.

OZNACZENIA, WŁAŚCIWOŚCI ORAZ CENY OLEJU OPAŁOWEGO CIĘŻKIEGO Z WYBRANYCH RAFINERII

* ceny netto z dnia 20.09.2003 r.; ** cena z dostawą do 100 km
C — palnik z dyszą ciśnieniową; O — palnik z dyszą obrotową; P — palnik z dyszą pneumatyczną