Znaki chronione

PDO (Protected Designation of Origin), czyli chronione oznaczenie pochodzenia, to termin używany do oznaczenia produktów spożywczych pochodzących, przetwarzanych i przygotowywanych w określonym obszarze geograficznym, zgodnie z urzędowo uznanym sposobem produkcji.

PGI (Protected Geographical Indication), czyli chronione oznaczenie geograficzne, różni się od PDO tym, że odniesienie geograficzne może występować tylko na jednym etapie — produkcji, przetwórstwa lub przygotowania (fot.).

TSG (Traditional Speciality Guaranteed), czyli specjalność gwarantowana tradycją. Znak nie odnosi się do pochodzenia produktu, lecz do atrakcyjnego, tradycyjnego charakteru, składu lub sposobu produkcji.

Unijni producenci owoców i warzyw zarejestrowali dotąd ponad 110 produktów (bez ziemniaków zaliczanych przez prawodawstwo unijne do tej samej grupy), które na terenie Wspólnoty chronione są znakami PDO lub PGI (tabela na str. 36). Nie ma jeszcze natomiast warzyw lub owoców oznaczonych symbolem TSG. Jako ostatnie, 22 września 2003 roku, wpisano do unijnego wykazu włoskie jabłka oferowane, pod nazwą Mela Val di Non
(w tłumaczeniu — jabłka z doliny Val di Non) i chronione znakiem PDO oraz klementynki z dwóch regionów Włoch i Hiszpanii, oznaczone symbolem PGI.

Regulacje prawne

Przepisy unijne dotyczące zasad oznakowania i rejestracji produktów żywnościowych z określonego obszaru geograficznego oraz ochrony oryginalności produktów, ze względu na miejsce ich powstania oraz tradycyjny sposób ich wytwarzania, zawarte są w:

• Rozporządzeniu Rady nr 2081/92 z 14.07.1992 r. — o ochronie oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i artykułów spożywczych;
• Rozporządzeniu Rady 2082/92 z 14.07.1992 r. — o świadectwach specyficznego charakteru wydawanych dla produktów rolnych i produktów żywnościowych.

Rozporządzenie 2081/92 definiuje pojęcia PDO oraz PGI. To drugie pojęcie jest szersze i zarazem łatwiejsze do uzyskania. Używanie nazwy pochodzenia niesie ze sobą konieczność udowodnienia, że jakość lub charakterystyka produktu są związane ze szczególnym środowiskiem geograficznym (obejmującym czynniki naturalne i ludzkie). Zazwyczaj chroni się nazwę regionu, co jest proste w przypadku obszarów geograficznych lub historycznych, trudniejsze — gdy region trudno zdefiniować (przy jego określeniu uwzględnia się rodzaj gleby, specyficzny mikroklimat czy warunki etniczne). Nazwę państwa chroni się tylko wyjątkowo (np. w przypadku krajów wielkości Luksemburga).

Produkty ze znakiem PGI lub PDO oferowane są w handlu pod nazwą w języku kraju, z którego pochodzą (np. ogórki z Niemiec, jako Spreewlder Gurken, hiszpańskie gruszki — Pera de Rincón de Soto) z odniesieniem do konkretnego regionu. Trzeba pamiętać, że nie mogą być zarejestrowane nazwy ogólne (np. morele austriackie) ani takie, które są jednocześnie nazwą odmiany.

Procedury

Wniosek o rejestrację oznaczenia geograficznego lub nazwy pochodzenia może złożyć grupa producentów (stowarzyszenie producentów lub przetwórców — niezależnie od formy prawnej lub składu — związanych z tym samym produktem rolnym lub spożywczym), a wyjątkowo także osoba fizyczna lub prawna. Zgłoszenia rejestracyjnego należy dokonać w powołanym do tego celu organie krajowym państwa członkowskiego. W większości krajów jest to departament w ministerstwie rolnictwa.

W Polsce organem takim jest Urząd Patentowy. Procedura rozpoczyna się od sprawdzenia zgodności produktu ze specyfikacją (czytaj przykład), która stanowi część składową dokumentacji i obejmuje:

• proponowaną nazwę, powiązaną z regionem produkcji lub przetwarzania;
• opis zawierający, między innymi, surowce wyjściowe (np. odmianę w przypadku suszonych śliwek), właściwości fizyczne, chemiczne, mikrobiologiczne oraz charakterystykę organoleptyczną;
• dokładny opis granic regionu geograficznego, w którym będzie wytwarzany lub uprawiany;
• uzasadnienie historycznego powiązania produktu z regionem;
• uzasadnienie, czym produkt z tego regionu różni się od podobnych z innych miejsc produkcji;
• dokładny sposób inspekcji oraz instytucję odpowiedzialną za przeprowadzanie kontroli;
• sposób, w jaki produkt będzie pakowany, oznaczany
  i oferowany w handlu;
• inne adnotacje wynikające z przepisów krajowych lub międzynarodowych.

Przykład
We wniosku o ochronę znakiem PDO gruszek z regionu Rincón de Soto w Hiszpanii podane są adresy władz krajowych odpowiedzialnych za procedurę przyznawania oraz grupy producentów składających wniosek. Jako nazwę proponuje się Pera de Rincón de Soto. W specyfikacji podano, że będą to gruszki odmian 'Blanquilla' i 'Konferencja' klasy ekstra oraz I, o jędrności 5,44–6,12 kg/cm², zawartości cukrów — 13–19°Brix, minimalnej średnicy (w najszerszym miejscu owocu) — 58 mm dla 'Blanquilli' i 60 mm dla 'Konferencji'. Gruszki będą naturalnie ordzawione (bez pomocy środków chemicznych) oraz oferowane zawsze z całą i nieuszkodzoną szypułką. Dalej wymienione są nazwy dystryktów, w których owoce muszą być produkowane, sortowane i pakowane. Wszystkie gruszki oznaczone będą w sposób umożliwiający ich identyfikację na każdym etapie produkcji oraz dystrybucji. Podano też adres instytucji odpowiedzialnej w Hiszpanii za urzędową kontrolę zgodności procedur z rozporządzeniem Komisji oraz wewnętrzny plan samokontroli w gospodarstwach członków grupy. W rozdziale o metodach produkcji zaznaczono, że drzewa będą cięte, a zawiązki przerzedzane wyłącznie ręcznie. Drzewa nie będą nawadniane w okresie kwitnienia oraz bezpośrednio przed zbiorami. Zbierane będą wyłącznie owoce dojrzałe na drzewie, ręcznie i co najmniej w dwóch etapach. Gruszki umieszczane będą w zdezynfekowanych drewnianych skrzynkach wyłożonych falistą tekturą, na stałe przymocowaną do ścianek. Każda skrzynka musi być opisana — zawierać nazwę producenta oraz adres gospodarstwa. Tak przygotowane owoce można przewieźć do przechowalni zwykłych lub z kontrolowaną atmosferą. Gruszki mogą być sortowane przed dystrybucją wyłącznie ręcznie, a opakowania kierowane do handlu muszą zawierać jedną warstwę owoców i powinny być wyłożone miękkim papierem lub folią pęcherzykową. Jako odniesienie historyczne wnioskodawcy podają, że gruszki z ich rejonu były sławne od XVIII wieku (z wyszczególnieniem literatury).

Władze krajowe kierują następnie wniosek do Komisji Europejskiej w Brukseli, gdzie zgłoszenie poddawane jest kontroli. Komisja ma 6 miesięcy na ustalenie, czy wniosek zawiera wszystkie wymagane dane. Jeżeli tak, zgłoszenie publikuje się w "Dzienniku Urzędowym UE" (Official Journal of the European Communities). Państwa członkowskie mają 6 miesięcy na zgłoszenie sprzeciwu. Jeżeli go nie będzie, oznaczenie rejestruje się po drugiej publikacji w Dzienniku.

Zakres ochrony produktów oznaczonych znakami PGI lub PDO obejmuje zakaz bezpośredniego lub pośredniego używania w celach handlowych nazw lub oznaczeń dla produktów nie objętych rejestracją (ostatni przypadek dotyczy, na przykład, sera feta — pod tą nazwą można sprzedawać tylko oryginalny produkt grecki). Nie wolno wprowadzać nabywcy w błąd nawet wyrażeniami "produkt w typie", "wyprodukowany identycznie, jak" czy "imitacja" Rejestracja oznaczenia geograficznego lub nazwy pochodzenia przez jedną grupę producencką nie daje jej jednak wyłączności na produkcję. Takie prawo ma bowiem każdy, kto w tym samym regionie wytwarza dany produkt zgodnie ze specyfikacją.