Kontrole

Nad jakością handlową kontrolę sprawuje Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, podlegająca ministrowi rolnictwa. Jednostka ta ma prawo do przeprowadzania kontroli na wszystkich szczeblach obrotu, z wyjątkiem detalicznego, nad którym nadzór sprawuje Inspekcja Handlowa. Nadzór nad przestrzeganiem i wykonywaniem urzędowej kontroli żywności sprawują Inspekcja Sanitarna oraz Inspekcja Weterynaryjna.

Pracownicy Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych mogą sprawdzać jakość handlową produktów oraz warunki ich składowania i transportu w obrocie hurtowym, imporcie oraz eksporcie. Oceniają oni, czy dane artykuły spełniają wymagania określone w przepisach (w przypadku owoców i warzyw w Polskich Normach), zadeklarowane przez producenta lub wprowadzającego do obrotu. Sprawdzają, czy artykuły są odpowiednio składowane lub transportowane, tak by zachowywały właściwą jakość handlową. Kontrola może obejmować sprawdzenie dokumentów umożliwiających identyfikac-ję artykułu, atestów jakościowych, wyników badań laboratoryjnych i innych dokumentów świadczących
o jego jakości handlowej. Kontrolą mogą być objęte opakowania i oznakowania artykułu. Pracownicy inspekcji dokonują oględzin artykułu, mogą pobrać próbki i ocenić je lub też poddać je badaniu laboratoryjnemu. Kontrola powinna być przeprowadzana według planu określonego przez głównego inspektora, a dotyczyć powinna zwłaszcza największych operatorów rynkowych.

W eksporcie oraz imporcie artykułów rolno-spożywczych kontrola jest obowiązkowa i towar musi uzyskać świadectwo jakości. Przy obrocie wewnętrznym o ocenę
i wydanie świadectwa jakości może się zwrócić każdy uczestnik rynku. Główny inspektor, inspektorzy wojewódzcy oraz upoważnieni przez nich pracownicy inspekcji uprawnieni są do:

• wstępu do pomieszczeń, środków transportu kontrolowanych jednostek,
• żądania pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli,
• żądania okazania dokumentów związanych z przedmiotem kontroli oraz
• pobierania nieodpłatnie próbek do badań.

Kontrola powinna odbywać się w obecności kierownika kontrolowanej jednostki lub też osoby upoważnionej przez niego w razie jego nieobecności czy też w obecności innego pracownika. Z przebiegu kontroli powinien być sporządzony protokół. Po przeprowadzeniu kontroli wojewódzki inspektor może zakazać wprowadzania do obrotu artykułu, który nie spełnia wymagań jakości handlowej lub wymagań w zakresie transportu czy składowania, może również nakazać poddanie artykułu określonym zabiegom, może zakazać składowania artykułu w nieodpowiednich warunkach bądź też transportowania go w nienadających się do tego celu środkach transportu. Może przeklasyfikować dany artykuł do niższej klasy jakościowej bądź też, w ostateczności, nakazać zniszczenie artykułu na koszt jego posiadacza. Badania laboratoryjne przeprowadzane są w laboratoriach IJHAR-S bądź Inspekcji Handlowej (w przypadku obrotu detalicznego). Szczegółowe warunki pobierania próbek artykułów rolno-spożywczych oraz metody ich analiz zostaną określone w dodatkowych rozporządzeniach.

Urzędowy nadzór nad żywnością prowadzi także Inspekcja Sanitarna, która sprawuje zapobiegawczy i bieżący nadzór sanitarny nad produktami rolno-spożywczymi, także importowanymi. Jednostka ta kontroluje również przestrzeganie wymagań higienicznych i zdrowotnych dotyczących warunków produkcji, transportu, przechowywania
i sprzedaży żywności (wyłączając kontrolę żywności pochodzenia zwierzęcego). Organom urzędowym przysługuje prawo badania procesów technologicznych w zakresie niezbędnym do ochrony zdrowia i życia człowieka, przeglądania ksiąg i innych dokumentów kontrolowanego zakładu oraz podejmowania innych działań określonych w ustawie i w odrębnych przepisach. Jeżeli pracownik Inspekcji Sanitarnej stwierdzi uchybienia zagrażające zdrowiu lub życiu człowieka w danej jednostce, wówczas nakazuje usunięcie tych uchybień, a w przypadku nieusunięcia — wydaje decyzję o częściowym lub całkowitym wstrzymaniu produkcji. Podobnie jest, gdy organ urzędowej kontroli żywności sprawujący nadzór stwierdzi, że środek żywnościowy nie odpowiada obowiązującym zdrowotnym warunkom jakości. Jednostka kontrolująca może wtedy zakazać produkcji lub wprowadzania artykułu do obrotu, zezwolić na inne jego wykorzystanie lub nakazać zniszczenie na koszt przedsiębiorcy. Ocena jakości zdrowotnej artykułów spożywczych powinna być potwierdzona świadectwem jakości zdrowotnej oraz poprzedzona badaniami w laboratoriach Inspekcji Sanitarnej lub laboratoriach referencyjnych.

Import i eksport

Organa Inspekcji Sanitarnej oraz kontroli celnej mają też prawo sprawdzania jakości zdrowotnej żywności przywożonej z zagranicy i wydawania świadectwa o braku zastrzeżeń. Gdy artykuł nie spełnia warunków zdrowotnych, wydaje się decyzję o zakazie wprowadzania go do obrotu w kraju i — w zależności od wyników badań — o wywozie lub zniszczeniu. Przed dopuszczeniem do obrotu artykuły importowane muszą zostać poddane także kontroli jakości handlowej przez organ IJHAR-S. Jeżeli wyda on decyzję o zakazie wprowadzania danego artykułu do obrotu, wówczas organ celny również cofa towar za granicę, nadaje mu przeznaczenie celne — powrotny wywóz — lub nakazuje jego zniszczenie. W przypadku eksportu naszych produktów przedsiębiorca zobligowany jest do zgłoszenia tego faktu Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych nie później niż 48 godzin przed zamierzonym terminem wywozu (dla artykułów szybko się psujących — 24 godziny). Świadectwo jakości handlowej dla danego artykułu lub dokument potwierdzający jego zgłoszenie zezwala na wywóz produktu za granicę. Artykuły żywnościowe przeznaczone na eksport mogą nie spełniać wymagań jakości określonych w polskiej ustawie, powinny spełniać jednak wymagania kraju importera.

Mgr inż. Joanna Pawlak jest doktorantką na AR w Lublinie