Uprawnieni

Prawo do renty socjalnej przysługuje

• osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym i przebywającym w kraju oraz
• cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium RP, którzy mają zezwolenie na osiedlenie się lub status uchodźcy nadany w Polsce.

Po akcesie Polski do Unii Europejskiej rentę socjalną będą mogli uzyskać również obywatele państw tej organizacji, którzy uzyskają u nas zezwolenie na pobyt.

Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej, całkowicie niezdolnej do pracy w powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało

• przed ukończeniem 18. roku życia,
• w trakcie nauki w szkole*, także wyższej, przed ukończeniem 25. roku życia 
• w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Przy ocenie prawa do renty socjalnej nie jest zatem istotne, kiedy osoba pełnoletnia stała się całkowicie niezdolna do pracy, natomiast ważne jest, aby niezdolność ta była skutkiem naruszenia sprawności organizmu, które powstało we wskazanych wyżej okresach. Całkowitą niezdolność do pracy ustala lekarz orzecznik ZUS na zasadach i w trybie określonym w ustawie z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. nr 162, poz. 1118, ze zm.). Za osobę całkowicie niezdolną do pracy uważa się tę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Lekarz orzecznik ZUS określa również datę powstania niezdolności, a także jej trwały bądź okresowy charakter.

Osobie uprawnionej przysługuje renta socjalna stała, jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała (według wiedzy medycznej, nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy) lub okresowa — jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa (według wiedzy medycznej, istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy). Orzeczenie lekarza orzecznika stanowi dla ZUS podstawę do wydania decyzji w sprawie renty socjalnej.

Komu nie przysługuje

Renta socjalna nie przysługuje osobie, która:

• ma ustalone prawo do jednego z następujących świadczeń (nawet, jeżeli go nie pobiera): emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej, świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty strukturalnej, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;
• ma ustalone prawo do renty rodzinnej (lub jej części)
  w wysokości przekraczającej 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (obecnie granica ta wynosi 1105,26 zł);
• jest w rozumieniu kodeksu cywilnego właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 hektarów przeliczeniowych
  (w przypadku współwłasności udział nie może przekraczać 5 ha przeliczeniowych);
• jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności (jeżeli osoba ta gospodaruje samotnie i nie ma innego przychodu ani ustalonego prawa do renty rodzinnej — może — po złożeniu wniosku — uzyskać wypłatę 50% kwoty renty socjalnej na pokrycie wydatków związanych z opłatami ponoszonymi z tytułu czynszu lub innych należności za lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny, o ile nie przebywają w nim inne osoby.

Wysokość

Renta socjalna przyznawana jest w wysokości 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (obecnie 464,21 zł). Świadczenie jest waloryzowane na zasadach oraz w trybie określonym dla emerytur i rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym na takich samych zasadach, jak pozostałe świadczenia emerytalno-rentowe. Ze świadczenia tego pobierana jest również składka na Narodowy Fundusz Zdrowia.

Renta socjalna a renta rodzinna

Jedynym świadczeniem emerytalno-rentowym, które może być wypłacane łącznie z rentą socjalną, jest renta rodzinna, pod warunkiem, że ta druga nie przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Przy zbiegu uprawnień do renty socjalnej z tymi do renty rodzinnej (lub jej części, gdy do tego świadczenia uprawnione jest kilka osób) kwota renty socjalnej zostaje obniżona, aby łączna wysokość obu świadczeń nie przekraczała 200% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednak niższa niż 10% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Przykład
Dziecko w wieku 20 lat ma prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu rolniku, w kwocie 689,25 zł. Wysokość renty socjalnej wynosi 464,21 zł. Łączna kwota obu świadczeń to 1153,46 zł. Ponieważ nie może ona przekroczyć 1105,26 zł (200% najniższej renty), wysokość renty socjalnej zostanie obniżona do 416,01 zł (o 48,20 zł).

Zawieszenie

Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w ZUS. Istotne jest, że przy ustalaniu przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uwzględnia się również przychody uzyskane przez osoby, które zostały wyłączone z obowiązku opłacania składek w ZUS (bo mają ustalone prawo do renty rodzinnej albo podlegają ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu). Prawo do renty socjalnej zostanie zawieszone na przykład z powodu przychodu uzyskanego z tytułu

• zatrudnienia (wykonywania pracy w ramach stosunku pracy),
• wykonywania pracy nakładczej na podstawie umowy o pracę nakładczą,
• wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia i agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu tych umów,
• wykonywania umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna),
• działalności pozarolniczej,
• wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych
  i zespołowych gospodarstw rolnych tych spółdzielni.

Za przychód uważa się również kwoty pobranych zasiłków — chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego — oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Ponadto przychodem wpływającym na zawieszenie renty socjalnej jest także ten osiągany z tytułu wykonywania umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat oraz honoraria z tytułu działalności artystycznej i twórczej. Renta socjalna zostanie także zawieszona w przypadku osiągania przychodu z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Świadczenie zostanie zawieszone za miesiąc, w którym osiągnięte przychody przekroczą 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS dla celów emerytalnych.

Postępowanie

Wnioski. Postępowanie wszczyna się na wniosek osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub jej przedstawiciela ustawowego (opiekuna prawnego lub kuratora). Postępowanie może być wszczęte również na wniosek innej osoby albo kierownika ośrodka pomocy społecznej, pod warunkiem, że działają oni za zgodą osoby ubiegającej się o rentę socjalną (do wniosku powinien być dołączony dokument zawierający zgodę na wszczęcie postępowania). Wniosek
o rentę socjalną należy złożyć w jednostce organizacyjnej ZUS.

Decyzje. Decyzję w sprawie renty socjalnej wydaje i świadczenia te wypłaca właściwa jednostka organizacyjna ZUS. Jeżeli z wniosku wynika, że osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest ponadto uprawniona do renty rodzinnej rolniczej, to ZUS — po ustaleniu, że spełnione są warunki do renty socjalnej — wyda decyzję w tej sprawie i jeden egzemplarz decyzji przekaże do oddziału regionalnego KRUS. Ten drugi organ ustali wysokość renty socjalnej wypłacanej w zbiegu z rodzinną i podejmie wypłatę obu tych świadczeń (o symbolu GROS), a gdy renta rodzinna przekroczy 200% kwoty najniższej renty, wyda decyzję odmawiającą wypłaty renty socjalnej. W sytuacji zbiegu prawa do renty socjalnej i renty rodzinnej rolniczej KRUS jest organem uprawnionym do wydania decyzji o wstrzymaniu wypłaty tej pierwszej w razie zajścia okoliczności powodujących zawieszenie prawa do świadczenia lub wstrzymania wypłaty świadczenia (np. osiąganie przychodu, pobyt w areszcie, posiadanie gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych, nabycie prawa do emerytury rolniczej). KRUS nie wydaje decyzji w sprawie przyznania renty socjalnej i nie ustala całkowitej niezdolności do pracy osobie, która o takie świadczenie występuje bądź, gdy upłynie okres, na jaki zostało przyznane. KRUS wydaje jedynie decyzje o wypłacie renty socjalnej (zmianie jej wysokości), gdy zainteresowany jest jednocześnie uprawniony do renty rodzinnej rolniczej. KRUS wydaje również decyzje o waloryzacji renty socjalnej wypłacanej w zbiegu z rodzinną. Od decyzji w sprawie renty socjalnej wydanej przez ZUS lub KRUS przysługują środki odwoławcze przewidziane dla decyzji w sprawach emerytur i rent w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wypłata. Rentę socjalną wypłaca się nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku o to świadczenie, a gdy osoba ubiegająca się o tę rentę pobiera zasiłek chorobowy — nie wcześniej niż od daty zaprzestania jego pobierania. Wypłata renty socjalnej realizowana jest w terminach wypłaty renty rodzinnej. Wstrzymanie wypłaty renty socjalnej okresowej nastąpi od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym ustało prawo do renty ustalonej wskutek okresowej niezdolności do pracy. Gdy przychód uzyskiwany przez uprawnionego do renty socjalnej ma charakter jednorazowy, świadczenie zostanie zawieszone wyłącznie za miesiąc, w którym przychód został uzyskany. Natomiast, gdy przychód osiągany jest również w następnych miesiącach — wstrzymanie renty nastąpi od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zostanie wydana decyzja o wstrzymaniu wypłaty. W razie ustania przyczyny powodującej wstrzymanie wypłaty renty socjalnej jej wznowienie nastąpi od miesiąca ustania przyczyny, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie tej renty.

O czym informować

Osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest zobowiązana do:

• przedstawienia stanów faktycznych, które mają wpływ na prawo do renty i jej wysokość;
• informowania organu emerytalno-rentowego wypłacającego świadczenie o wszelkich zmianach mających wpływ na tę rentę;
• przedkładania na żądanie organu rentowego środków dowodowych;
• osobistego stawiennictwa, jeżeli okoliczności sprawy tego wymagają.

W celu ustalenia, czy nie zachodzą okoliczności powodujące ustanie prawa do renty socjalnej, jej zawieszenia bądź zmiany wysokości należy, między innymi, powiadomić organ emerytalno-rentowy, który wypłaca rentę o

• przyznaniu prawa do emerytury lub renty przez inny organ rentowy,
• osiąganiu przychodu (wymienionego wcześniej) i jego wysokości,
• posiadaniu gospodarstwa rolnego,
• tymczasowym aresztowaniu lub odbywaniu kary pozbawienia wolności.

Jednocześnie ustawa zobowiązuje organa emerytalno-rentowe (w tym KRUS) do informowania ZUS-u o przyznaniu renty rodzinnej osobom, które z ZUS pobierają rentę socjalną.
Osobom uprawnionym do renty socjalnej przed 1.10.2003 r., na podstawie ustawy o pomocy społecznej świadczenie to przysługuje w wysokości i na zasadach obowiązujących od października bieżącego roku. Wcześniej wydane orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, orzeczenia lekarza orzecznika o niezdolności do pracy oraz orzeczenia komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, uprawniające do renty socjalnej stanowią podstawę do przyznania tego świadczenia w oparciu o nową ustawę przez okres, na który zostały wydane.

Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głównym specjalistą w Biurze Świadczeń Centrali KRUS w Warszawie