Szczególny przepis

Artykuł 28 ust. 6 pkt. 1 ustawy z 20.12.1990 r. o ubez­pie­cze­niu społecznym rolników pozwala w okreś­lonych sy­tu­acjach na wypłatę połowy części uzupełniającej eme­ry­tu­ry lub renty, mimo że emeryt lub rencis­ta nie za­prze­stał prowadzenia działalności rolniczej. Zgodnie z przepisami, wypłata części uzupełniającej emerytury lub ren­ty inwalidzkiej ulega zawieszeniu w połowie, jeżeli eme­ryt lub rencista prowadzi działalność z mał­żon­kiem, któ­ry nie ma ustalonego prawa do tych świad­czeń (brak de­cy­zji o przyznaniu jednego z nich) i nie spełnia wa­run­ków wymaganych do uzyskania eme­ry­tu­ry rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej.

Czy przepis ten może być jednak stosowany, gdy mał­żon­ko­wie nie mieszkają razem i w potocznym zna­cze­niu nie prowadzą wspólnie działalności rolniczej (po­zo­sta­ją w separacji lub jeden przebywa za granicą)? Usta­wa nie określa pojęcia "prowadzenia działalności rol­ni­czej z małżonkiem", dlatego też przy rozpatrywaniu możliwoś­ci wypłaty emerytury lub renty, w myśl po­wyż­sze­go prze­pi­su, posiłkowo stosuje się definicję za­prze­sta­nia pro­wa­dze­nia działalności rolniczej, wy­ni­ka­ją­cą art. 28 ust. 4 ustawy (czyt. też HO 1/2004). Skoro ustawa uznaje, że emeryt lub rencista zaprzestaje prowadzania działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest wła­ści­cie­lem (współwłaścicielem) lub posiadaczem go­spo­dar­stwa rolnego, to odpowiedź na zadane pytanie powinna być twierdząca.

Zatem, mimo że małżonkowie nie zamieszkują razem i fizycznie gospodarstwo rolne prowadzi tylko jedno z nich (nie jest istotne, które), fakt iż są właścicielami (współ­wła­ści­cie­la­mi) lub posiadaczami gospodarstwa (gospodarstw) pozwala na zastosowanie art. 28 ust. 6 pkt. 1 ustawy i wypłatę 50% części uzupełniającej emerytury lub renty. Jedynie gdy właścicielem (współ­wła­ści­cie­lem) lub posiadaczem gospodarstwa jest emeryt lub rencista, a jego małżonek, na mocy art. 5 ustawy nie podlega ubez­pie­cze­niu społecznemu rolników (nie pracuje w go­spo­dar­stwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bez­po­śred­nio związanym z tym gospodarstwem), nie można uznać, że emeryt lub rencista prowadzi działalność rol­ni­czą z małżonkiem. W takiej sytuacji nie nabędzie on pra­wa do wypłaty 50% części uzupełniającej emerytury lub renty — część ta zostanie zawieszona.

Przykład

Małżonkowie W. są współwłaścicielami go­spo­dar­stwa o powierzchni 10 ha. Nie mieszkają razem, gdyż od kil­ku lat mąż rencistki przebywa za granicą. Małżonkowie K. posiadają natomiast gospodarstwo o powierzchni 1,5 ha, ale jego jedynym właścicielem jest żona emeryta. Małżon­ko­wie K., jak wynika z ich oświadczeń, nie za­miesz­ku­ją razem, gdyż pozostają w nieformalnej se­pa­ra­cji.

W obu przypadkach należy uznać, że emeryt (rencis­ta) działalność rol­niczą prowadzi z małżonkiem, a więc część uzupełniająca świadczeń emerytalno-rentowych zostanie wy­płacona w połowie wysokości. Wypłata 50% części uzupełniającej nie byłaby możliwa, gdyby małżon­ko­wie byli współwłaścicielami gospodarstwa rol­ne­go i pozostawali w formalnej separacji — wyrok sądu stwier­dza­jący separację, która jest tożsama z roz­wo­dem oraz wywołuje identyczne skutki, w tym zniesienie wspól­no­ści małżeńskiej, małżonek będący w separacji nie może tylko zawrzeć nowego małżeństwa. Dlatego spra­wy do­ty­czą­ce wypłaty części uzupełniającej emerytury lub ren­ty, w których została sądownie orzeczona se­pa­ra­cja, trak­to­wa­ne są tak, jak przy orzeczonych roz­wo­dach. W związ­ku z tym, gdy gospodarstwo rolne sta­no­wi współwłasność mał­żonków będących w separacji bądź jego jedynym posiadaczem jest emeryt lub rencis­ta — nie ma podstaw do wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty w myśl art. 28 ust. 6 pkt. 1 ustawy. Nie można wtedy uznać, że emeryt lub rencista pro­wa­dzi działalność rolniczą z małżonkiem. Nie można też uznać, że zaprzestał pro­wa­dze­nia działalności rolniczej
w myśl art. 28 ust. 4 usta­wy, skoro nadal pozostaje współ­wła­ści­cie­lem (właści­cie­lem) gospodarstwa. W takim przypadku część uzu­peł­nia­ją­ca emerytury lub renty zo­sta­nie całkowicie za­wie­szo­na.

Małżeństwo z obcokrajowcem

Przepisy o ubezpieczeniu społecznym rolników gło­szą, że obejmuje ono mających obywatelstwo polskie rol­ni­ków i pracujących z nimi domowników. Obywatel in­ne­go kraju nie podlega rolniczemu ubezpieczeniu, w tym emerytalno-rentowemu, a więc nie uzyska prawa do pol­skiej emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej. Fakt, że małżonek emeryta lub rencisty jest obcokrajowcem nie ma natomiast znaczenia przy rozpatrywaniu możliwości zastosowania art. 28 ust. 6 pkt. 1 ustawy. Nie ma zatem przeszkód, żeby wypłacić 50% części uzupełniającej emerytury lub renty, gdy emeryt (rencista) prowadzi dzia­łal­ność rolniczą z małżonkiem-obcokrajowcem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty in­wa­lidz­kiej.

Małżonek osiąga wiek emerytalny

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie pre­cy­zu­je pojęcia "emerytura lub renta", dlatego też przyj­mu­je się, że pojęcie to dotyczy rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych — takich jak, emerytura, renta inwalidzka i renta rodzinna — przyznanych na pod­sta­wie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników obowiązujących zarówno przed 1.01.1991 r., jak i po tej dacie, oraz świadczeń emerytalno-rentowych przy­zna­nych na podstawie odrębnych przepisów, w tym również eme­ry­tu­ry lub renty przyznanej przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową. W związku z tym emeryt (rencista) nie ma prawa do wypłaty 50% części uzupełniającej eme­ry­tu­ry (renty), jeżeli jego małżonek ma ustalone prawo do emerytury lub renty przyznanej przez instytucję za­gra­nicz­ną. Rolnik składając wniosek o emeryturę lub rentę obo­wią­za­ny jest podać dane małżonka (w tym jego datę urodzenia). Organ rentowy określa datę ukończenia przez mał­żon­ka wieku emerytalnego (60 lat — kobieta, 65 lat — męż­czy­zna) i od następnego miesiąca po niej wstrzy­mu­je wypłatę czę­ści uzupełniającej emerytury lub renty (je­że­li go­spo­dar­stwo rolne jest nadal w posiadaniu eme­ry­ta lub rencisty bądź jego małżonka). Ukończenie wie­ku eme­ry­tal­ne­go przez małżonka emeryta lub rencisty pozwala do­mnie­my­wać, że spełnia on warunki wy­ma­ga­ne do przy­zna­nia emerytury rolniczej, ale nie wystarcza to do wy­da­nia de­cy­zji o jej przyznaniu. Jeżeli z do­ku­men­ta­cji, jaką dys­po­nu­je organ rentowy, nie wynika fakt podlegania przez małżonka ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez 25 lat (to drugi warunek wymagany do uzyskania emerytury rolniczej), emeryt (rencista) jest in­for­mo­wa­ny, że po­now­na wypłata 50% części uzu­peł­nia­ją­cej zo­sta­nie podjęta, od daty jej wstrzymania, jeżeli w ciągu miesiąca mał­żo­nek złoży wniosek o emeryturę i otrzyma decyzję odmawiającą prawa do tego świad­cze­nia.

Emerytura wcześniejsza

Zaprzestanie prowadzenia działalnoś­ci rolniczej to ter­min używany również w art. 19 ust. 2 ustawy o ubez­pie­cze­niu społecznym rolników. To jeden z warunków, któ­re ubezpieczony rolnik musi spełnić, aby uzys­kać prawo do emerytury w wieku o 5 lat niższym od emerytalnego. Ustawa nie określa jednak, co należy rozumieć pod po­ję­ciem zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej w przypadku rolnika. Przy ustalaniu prawa do emerytury wcześniejszej przyjmuje się więc definicję zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, która wynika z art. 28 ust. 4 (dotyczy osoby z ustalonym prawem do eme­ry­tu­ry lub renty).

Problem powstaje, gdy rolnik uprawniony do eme­ry­tu­ry wcześniejszej (ma wydaną decyzję przyznającą eme­ry­tu­rę) bądź jego małżonek prowadzi gospodarstwo rol­ne o powierzchni przekraczającej 1 ha. Czy w takiej sy­tu­acji należy uznać, że emeryt traci prawo do emerytury wcześ­niejszej (nie spełnia już warunku zaprzestania pro­wa­dze­nia działalności rolniczej), czy też fakt pro­wa­dze­nia działalności rolniczej powinien wpływać na za­wie­sze­nie wypłaty części uzupełniającej tej emerytury (tak, jak przypadku emerytury "normalnej" lub renty in­wa­lidz­kiej rolniczej)? Ustawa nie określa bowiem trybu po­stę­po­wa­nia w takiej sytuacji.

Przyjęcie definicji zaprzestania prowadzenia dzia­łal­no­ści rolniczej z art. 28 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oznacza, że przepis ten dotyczy wszystkich emerytur i rent, a więc również emerytury wcześniejszej. A zatem w tym ostatnim przypadku po­wi­nien mieć zastosowanie cały art. 28 ustawy, mówiący o częściowym zawieszeniu wypłaty emerytury lub renty, jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą.

Czy jednak taką procedurę należy również stosować, gdy emeryt pobierający emeryturę wcześniejszą od­zy­skał gospodarstwo rolne w wyniku rozwiązania — przed usta­wo­wym terminem (10 lat) — umowy dzierżawy? Za­prze­sta­nie prowadzenia działalności rolniczej poprzez wy­dzier­ża­wie­nie gospodarstwa powinno być traktowane szczególnie. Zasadą, która wynika z art. 28 ust. 4 ustawy jest, że emeryt chcąc uzyskać prawo do emerytury wcześniejszej lub wypłaty części uzupełniającej emerytury albo renty powinien wyzbyć się własności gospodarstwa rol­ne­go. Tylko w niektórych sytuacjach ustawa uznaje, że nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalnoś­ci rol­ni­czej, jeżeli rolnik (emeryt lub rencista) nadal jest wła­ś­ci­cie­lem gospodarstwa, między innymi, w przypadku jego wy­dzier­ża­wie­nia. Rolnik ubiegający się o przyznanie emerytury wcześniejszej może więc ją otrzymać, jeżeli wy­dzierża­wi gospodarstwo rolne w sposób ustalony w ustawie. Musi się jednak liczyć z tym, że uzyskał to świadczenie tylko dlatego, że wydzierżawił gospodarstwo na minimum 10 lat. Zerwanie umowy przed czasem i ponowne pro­wa­dze­nie gospodarstwa rolnego oznacza, że warunek za­prze­sta­nia prowadzenia działalności rolniczej nie został speł­nio­ny. Emeryt traci więc prawo do emerytury wcze­śniej­szej.

Prowadzenie działalności rolniczej na innych grun­tach (na przykład kupionych, otrzymanych w spadku czy umo­wą darowizny) spo­wo­du­je na­to­miast zawieszenie wy­pła­ty czę­ści uzu­peł­nia­ją­cej eme­ry­tu­ry wcze­śniej­szej, na ta­kich sa­mych za­sa­dach, na ja­kich za­wie­sza się część uzu­peł­nia­ją­cą po­zo­sta­łych świad­czeń eme­ry­tal­no-ren­to­wych.

Przykład I

Rolnik z ustalonym prawem do "emerytury wcze­śniej­szej" otrzymał gospodarstwo w spadku. Przedstawił do­wo­dy, że gospodarstwo prowadzi syn. Emeryt ma pra­wo do wypłaty pełnej części uzupełniającej tej eme­ry­tu­ry, bowiem otrzymanie gospodarstwa drogą dzie­dzi­cze­nia, bez jego prowadzenia, nie stanowi podstaw do za­wie­sze­nia wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty (czyt. też HO 1/2004).

Przykład II

Żona (52 lata) emeryta, który otrzymał emeryturę wcześ­niejszą, została objęta ubezpieczeniem społecznym rol­ni­ków, bowiem po nabyciu prawa do tej emerytury przez męża, rozpoczęła prowadzenie działalności rolniczej na gruntach dzierżawionych z urzędu gminy. Część uzu­peł­nia­ją­ca emerytury wcześniejszej, pobieranej przez męża rolniczki zostanie zawieszona w 50%, bo emeryt pro­wa­dzi działalność rolniczą z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie speł­nia warunków do emerytury lub renty inwalidzkiej rol­ni­czej.