Formowanie pąków kwiatowych
Borówka wysoka formuje pąki kwiatowe w górnej części tegorocznych przyrostów i na tych pędach pąk szczytowy zawsze jest pąkiem kwiatowym. Dotyczy to nawet bardzo silnych pędów, na których — jeśli powstają nawet pojedyncze pąki kwiatowe — są one zlokalizowane na wierzchołkach. Inaczej jest u porzeczki, u której pąk szczytowy, niezależnie od długości pędu, zawsze jest wegetatywny.
W zależności od kondycji roślin borówki, pąki kwiatowe mogą powstawać prawie na całej długości pędu, a małe pąki wegetatywne tylko w dolnej ich części. Poznanie tego zagadnienia pozwoli zrozumieć konieczność skracania długich pędów, gdyż nieskrócone wytworzą owoce tylko na wierzchołkach. Pod ich ciężarem pędy odchylają się bardzo silnie, a w skrajnych przypadkach dotykają ziemi. Natomiast formowanie się nadmiernej liczby pąków kwiatowych prowadzi do przemiennego owocowania. Obfite kwitnienie w jednym roku oraz pobieranie składników pokarmowych przez kwiaty i powstałe z nich owoce hamuje wyrastanie nowych pędów z pąków znajdujących się poniżej kwiatów (fot. 1). Brak nowych pędów jest przyczyną słabego, a nawet bardzo słabego owocowania tych roślin w następnym roku. Aby rośliny owocowały, muszą w poprzednim roku wyrosnąć pędy, na których pod koniec lata zawiążą się pąki kwiatowe.
Fot. 1. Gałęzie dwóch odmian borówki prawie bez pąków kwiatowych, jednoroczne przyrosty są bardzo krótkie
Coroczne owocowanie uzyskuje się systematycznie tnąc rośliny borówki już od pierwszego roku po założeniu plantacji (fot. 2). W czasie jej prowadzenia można wyróżnić 3 okresy cięcia. Pierwszy — przez dwa lata po założeniu plantacji. Drugi — przez kolejne 2, 3 lata do czasu wejścia roślin w okres pełnego owocowania, a trzeci — to okres obfitego plonowania roślin.
Fot. 2. Młoda, obficie owocująca roślina
Cięcie roślin po posadzeniu
Można je prowadzić od późnej jesieni, kiedy rośliny zakończyły już wzrost, i może trwać do nabrzmiewania pąków kwiatowych. Niektórzy producenci borówki podstawowe cięcie prowadzą późną jesienią, w łagodniejszych okresach zimy lub na przedwiośniu, a uzupełniające — gdy pąki kwiatowe są już dobrze widoczne, a nawet w okresie rozwijania się pierwszych kwiatów. Pozwala to na właściwą korektę cięcia, polegającą na usunięciu nadmiaru pędów na roślinach z dużą liczbą pąków kwiatowych.
Jedni polecają przycinanie wszystkich pędów na 2, 3 oczka nad ziemią, twierdząc, że tak przycięte rośliny łatwiej się przyjmują (łatwiejsze ukorzenianie) i już w pierwszym roku wytwarzają po kilka długich pędów. Takie cięcie jest uzasadnione w przypadkach niedostatecznego zaopatrzenia roślin w wodę. Niskie przycięcie pędów wskazane jest głównie na glebach piaszczystych, gdy nie przyorywuje się trocin i nie ściółkuje nimi oraz przy braku systematycznego nawadniania.
Są także zwolennicy nieprzycinania posadzonych roślin, którzy twierdzą, że takie rośliny szybciej wytworzą silne pędy. Można tak postępować sadząc rośliny, które nie mają bardzo długich pędów, i przy zagwarantowaniu dostatecznego zaopatrzenia w wodę.
Najrozsądniejsze jest umiarkowane cięcie, głównie roślin o długich pędach. Powinno ono polegać na skróceniu pędów około 15–20 cm nad ziemią. Wpłynie to na powstanie kilku rozgałęzień, wzmocni główną część pędu szkieletowego i, w przyszłości, zapobiegnie nadmiernemu rozchylaniu się gałęzi. Wskazane jest również usunięcie bardzo słabych, krótkich pędów, gdyż powstałe na nich owoce będą zabrudzone przez piasek rozpryskiwany w czasie deszczu.
W drugim roku na dobrze prowadzonych plantacjach cięcie roślin będzie ograniczone — polega na skracaniu pędów, które osiągnęły długość ponad 25–30 cm, i wycinaniu pędów najsłabszych, zagęszczających krzewy. Na plantacjach zlokalizowanych na lekkiej, piaszczystej glebie, przy niedostatecznym nawadnianiu, wzrost pędów będzie słaby i cięcie nie będzie potrzebne. Od trzeciego roku prowadzenia plantacji zacznie się intensywny wzrost roślin i z roku na rok obfitsze owocowanie. W tym czasie należy skracać długie pędy, wycinać najsłabsze wyrastające z szyjki korzeniowej oraz bardzo słabe, rozgałęzione pędy znajdujące się blisko powierzchni gleby, zacieniające środkową część krzewów. Będzie to początek okresu różnicowania cięcia roślin, w zależności od zdolności wytwarzania nowych pędów z szyjki korzeniowej. Dużo jednorocznych pędów (fot. 3) będzie powstawać u odmian: 'Bluecrop', 'Bluejay', 'Blueray', 'Bluegold', 'Bluetta', 'Brigitta', 'Herbert', 'Lateblue', 'Northland', 'Patriot'.
Fot. 3. Młoda roślina borówki z wieloma pędami wyrosłymi z dolnej części krzewu
Innego cięcia wymagają natomiast odmiany o słabym i bardzo słabym krzewieniu się. Do nich można zaliczyć: 'Darrow', 'Duke', 'Ivanhoe', 'Puru', 'Spartan', 'Weymouth'. Rośliny wytwarzające małą liczbę pędów z szyjki korzeniowej, wymagają głównie skracania bocznych rozgałęzień.
Cięcie krzewów w pełni owocowania
Po kilku latach słabego cięcia następuje okres formowania się dużej liczby pąków kwiatowych, przy równoczesnym systematycznie słabnącym wzroście krzewów (fot. 4). Brak odpowiedniego cięcia może doprowadzić w jednym roku do tak obfitego kwitnienia i owocowania, że powstawanie nowych pędów będzie ograniczone. Zahamuje się przez to powstawanie nowych pąków kwiatowych. Rośliny będą obciążone nadmiarem owoców, których przyrost masy będzie odbywał się do czasu zmiany barwy owoców z zielonej na różową. Po zaniku zielonej barwy (chlorofilu) owoce przestaną rosnąć — będą bardzo drobne, niesmaczne, a okres dojrzewania się przedłuży. Przy nadmiernym owocowaniu dojrzewanie, na przykład, owoców odmiany 'Bluecrop' może się przedłużyć nawet do jesiennych przymrozków. W ostatecznym rozrachunku słabo cięte lub niecięte kilkuletnie rośliny
w jednym roku będą miały owoce drobne, nieodpowiedniej jakości, a w następnym — przy braku dostatecznej liczby nowych pędów — będą owocowały bardzo słabo.
Fot. 4. Gałązki borówki z grubymi pąkami kwiatowymi w wierzchołkowej części pędów i małymi, ostro zakończonymi pąkami wegetatywnymi w dolnej ich części
Gdy obserwujemy masowe formowanie się pąków kwiatowych i zmniejszającą się liczbę nowych, silnych pędów, należy rozpocząć intensywne cięcie prześwietlające. Polega ono na usuwaniu najstarszych pędów, wycinaniu nadmiaru tych ze środka krzewów, wycinaniu nisko położonych, słabych lub skracaniu najniżej położonych gałęzi, które pod ciężarem owoców odchylałyby się ku ziemi (fot. 5). Cięcie roślin należy tak prowadzić, by zachować równowagę między wzrostem a formowaniem pąków kwiatowych, przez co zapewnione będzie obfite, coroczne plonowanie i dobra jakość owoców.
Fot. 5. Roślina z silnie odchylonymi gałęziami,
której długie jednoroczne pędy nie były skrócone
U odmian słabo się krzewiących należy skracać pędy nad zdrowym, silnym, bocznym rozgałęzieniem (fot. 6). Podobnie, jak przy cięciu roślin dobrze się krzewiących, ogólna masa usuniętych pędów powinna mieścić się w granicach od 25% do 35% ogólnej masy pędów w krzewie. Trudno podać konkretne zalecenia, gdyż zależy to od wielu innych czynników: siły wzrostu roślin, wieku i sposobu pielęgnacji plantacji, zdolności odmiany do tworzenia nowych pędów. Celem cięcia jest uzyskiwanie corocznych, obfitych plonów o najwyższej jakości owoców. Przez zbyt słabe cięcie nie osiągniemy zamierzonego celu — zbierzemy dużo owoców marnej jakości. Natomiast przy zbyt silnym cięciu, owoce będą dobrej jakości, lecz plon nie wielki. Zbyt silne cięcie może także wydłużać wzrost roślin, stymulować późnoletnie wyrastanie nowych pędów, które nie zdążą przed zimą dostatecznie zdrewnieć, i obniżać wytrzymałość roślin na mróz.
Fot. 6. Kilkuletni krzew słabo krzewiący się,
niewytwarzający młodych pędów w dolnej części rośliny
Wpływ cięcia na plonowanie
W latach 1993–1997 w sadzie pomologicznym w Skierniewicach prowadzono doświadczenie nad wpływem zróżnicowanego cięcia na wzrost i plonowanie roślin posadzonych w 1985 roku w rozstawie 1 x 2 m, czyli na 8-letnich krzewach 'Bluecropa' będących w pełni owocowania. Gleba, na której rosły krzewy jest zdrenowana, zaliczana do IV klasy i nie stosowano ściółki z substancji organicznej. Wiosną każdego roku rozsiewano na całą powierzchnię pola siarczan amonowy w dawce 100 kg N/ha i siarczan potasu w dawce 40 kg K/ha. Nie nawożono fosforem, ponieważ zasobność gleby w ten składnik była dostateczna. W okresach dużego niedoboru wody w glebie plantację nawadniano. Wzrost roślin w tym doświadczeniu był dobry, uzyskiwano obfite owocowanie, lecz wystąpiło nadmierne owocowanie i wydłużanie się okresu zbioru owoców (tab. 1).
Tabela 1. Masa wyciętych pędów oraz średnia ich długość w latach 1993–1997
* mierzono tylko pędy dłuższe niż 20 cm
Przez 5 lat w kombinacji o intensywnym cięciu usunięto dwa razy więcej pędów niż na poletkach kontrolnych. Jak się okazało, przy najsilniejszym cięciu pędy były o 1/3 dłuższe niż w kombinacji kontrolnej. W pierwszym roku prowadzenia badań (1993) nie stwierdzono różnic
w plonowaniu roślin w zależności od siły cięcia prześwietlającego. Natomiast w następnych latach (1994–1997) cięcie roślin wpływało dodatnio na plonowanie roślin borówki. Rozpatrując wyniki z 5 lat badań należy stwierdzić, że przy silnym cięciu uzyskano najwyższy plon, a najniższy — na poletkach kontrolnych i przy bardzo słabym cięciu (tab. 2).
Tabela 2. Plon w latach 1993–1997
Najsilniejsze cięcie wpłynęło na obfite plonowanie i większą masę owoców odmiany 'Bluecrop' (tab. 3). Również słabsze cięcie korzystnie działało na masę i jakość plonu. Jednak należy pamiętać, że plantacja prowadzona była na glebie IV klasy bonitacyjnej, właściwie pielęgnowanej. Zakładając plantację na słabszych glebach, można się spodziewać większych różnic między silnym a średnio silnym cięciem. Przyjmując, że na hektarowej plantacji jest 3000 roślin, to w kombinacji kontrolnej plon wahałby się w poszczególnych latach od 5 do 9,5 ton, a w kombinacji o silnym cięciu wynosiłby 9–16 t/ha. Najsilniejsze cięcie wpływało również dodatnio na masę owoców. Jednocześnie należy liczyć się z tym, że w praktyce będziemy uzyskiwać plon niższy od 30–40% od uzyskiwanego w omawianym doświadczeniu.
Tabela 3. Masa owoców odmiany 'Bluecrop' w latach 1994–1997
Celowość cięcia roślin w okresie pełnej zdolności do obfitego owocowania jest bezsporna. Nie wiem, jaki efekt uzyskano by jeszcze silniej tnąc krzewy. Prawdopodobnie plon byłby niższy przy jednoczesnym zwiększaniu masy owoców. Odmiany o drobnych owocach ('Concord', 'Northland', 'Reka') nawet przy najsilniejszym cięciu nie będą miały dużych owoców. Również plantacje słabo lub niewłaściwie nawożone, rosnące w warunkach małej zasobności w wodę będą miały tendencję do słabszego plonowania, co też należy mieć na uwadze w uprawie borówki. W miarę starzenia się roślin cięcie powinno być silniejsze, jeśli chcemy regularnie uzyskiwać wysoką jakość owoców. Trzeba mieć na uwadze, że przez samo intensywne cięcie nie osiągniemy zamierzonego celu, gdy plantacja nie będzie zaopatrywana w dostateczną ilość wody. Ma to szczególne znaczenie na plantacjach zlokalizowanych na lekkich, piaszczystych glebach. Należy także pamiętać, by przez bardzo silne cięcie nie przedłużać okresu wegetacji roślin i przez to nie zmniejszać ich wytrzymałości na mróz.