• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 04/2004

WSPÓLNA ORGANIZACJA RYNKU OWOCÓW I WARZYW

W cyklu artykułów poświęconych wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw w UE (czyt. "Hasło Ogrodnicze" od 5/2003 do 3/2004) prezentowano prawodawstwo zawiadujące poszczególnymi sektorami tego rynku, przedstawiając jedynie najistotniejsze problemy. Podczas spotkań z producentami pojawia się jednak wiele pytań szczegółowych. Odpowiedzi na te najczęściej się powtarzające postaram się udzielić w serii artykułów, którą rozpoczyna poniższy tekst.

Koniec 2003 roku okazał się okresem wzmożonej aktywności polskich producentów pomidorów dla przetwórstwa. Była ona związana z uchwalaniem przez parlament nowych ustaw — "O organizacji rynku owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego" oraz "O organizacji rynku przetworów owocowych i warzywnych". Oba akty prawne były i są ważne, ponieważ producenci, którzy chcą uczestniczyć w systemie dopłat do pomidorów przeznaczonych dla przetwórstwa, są zmuszeni powołać do życia GP (grupę producentów) lub OP (organizację producentów).

  • Czy podmiot zrzeszający producentów musi przechodzić najpierw przez etap wstępnego uznania, a dopiero potem może ubiegać się o uznanie?

Ani przepisy unijne, ani — oparte na nich — krajowe nie nakładają na grupę takiego obowiązku. Jeśli spełnia ona minimalne kryteria ekonomiczne (5 członków, wartość sprzedanej produkcji nie niższa niż 100 000 euro), może ubiegać się o uznanie z pominięciem etapu wstępnego uznania. Możliwa jest też sytuacja, w której grupa uzys­kała wstępne uznanie, ale realizuje plan działania, zmierzający do osiągnięcia kryteriów uznania szybciej niż zamierzała. Rozporządzenie Komisji (RK) nr 1432/03 stanowi w takim przypadku, że grupa może dowolnie skrócić okres dochodzenia do uznania i ubiegać się o nie w wybranym przez siebie momencie. Z chwilą udzielenia przez wojewodę uznania, ustaje oczywiście wypłata pomocy przeznaczonej dla grup wstępnie uznanych.

  • Czym różnią się wymagania w stosunku do podmiotów ubiegających się o wstępne uznanie i o uznanie? Która opcja jest lepsza?

Grupa występująca o wstępne uznanie musi liczyć nie mniej niż 5 członków i udokumentować produkcję sprzedaną o wartości przynajmniej 50 000 euro. W polskich przepisach przejściowych — zawartych w ustawie o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego (mają obowiązywać od 1 stycznia do 30 kwietnia 2004 r.) — przyjęto, że zapis o wartości produkcji dotyczy roku poprzedzającego wniosek, przy czym sprzedaż nie musi się odbywać za pośrednictwem grupy, ponieważ ta ostatnia musi uzys­kać osobowość prawną dopiero przed złożeniem wnios­ku o wstępne uznanie. Po akcesji najprawdopodobniej będą obowiązywać te same kryteria minimalne.

Do wniosku o wstępne uznanie należy dołączyć plan przedsięwzięć, które grupa zamierza zrealizować, aby uzyskać minimalne kryteria uznania. Okres dochodzenia do uznania nie może być dłuższy niż 5 lat. Występując o wstępne uznanie, grupa zobowiązuje się, że w tym czasie osiągnie uznanie. Każda grupa i organizac­ja producencka jest kontrolowana przynajmniej raz na 5 lat i — jeśli kontrola stwierdzi, że plan dochodzenia do uznania nie jest wprowadzany w życie — może to spowodować cofnięcie wstępnego uznania.

O uznanie można wystąpić, jeśli grupa liczy przynaj­mniej 5 członków, a wartość produkcji sprzedanej przez nich w roku poprzedzającym złożenie wniosku wynosi nie mniej niż 100 000 euro. Do wniosku trzeba dołączyć program operacyjny, zawierający plan przedsięwzięć inwestycyjnych istotnych dla rozwoju organizacji, które zamierza ona zrealizować w ciągu najbliższych 5 lat.

Wybór opcji wstępnego uznania lub uznania zależy od możliwości ekonomicznych grupy oraz stanu jej infrastruktury. Istotna jest także kategoria produktów, dla jakiej grupa zamierza się ukonstytuować. Jeśli są to, na przykład produkty dla przetwórstwa, zakres wspólnych inwes­tycji jest dość ograniczony. Dlatego można wystąpić o uznanie, jeśli grupa może się wykazać dostateczną wartością produkcji sprzedanej. Warto jednak pamiętać, że zgodnie z Rozporządzeniem Rady (RR) nr 2200/96, uznana OP powinna zapewnić swoim członkom pomoc techniczną, ułatwiającą stosowanie metod uprawy przyjaznych dla środowiska, jak również środki techniczne, które umożliwiają magazynowanie, pakowanie oraz zbyt włas­nych produktów. OP winna również właściwie zarzą­dzać działalnością członków związaną z handlem oraz budżetem.

  • Czy grupa może ubiegać się o uznanie dla wielu, czy dla jednej kategorii produktów? Czy producent może należeć do więcej niż jednej grupy tej samej kategorii?

Zgodnie z RK nr 1432/03, można uzyskać uznanie dla więcej niż jednej kategorii produktów wymienionych w art. 11 RR nr 2200/96 (owoce, warzywa, produkty przeznaczone dla przetwórstwa, owoce cytrusowe, orzechy, grzyby). Nie dotyczy to kategorii najbardziej ogólnej, to jest "owoce i warzywa". W tym przypadku możliwe jest tylko uznanie w ramach jednej kategorii. Należy pamiętać, że uznanie pociąga za sobą obowiązek sprzedaży produktów, należących do kategorii, dla której ono nastąpiło, za pośrednictwem organizacji. Im więcej kategorii produktów ono obejmuje, tym szerszy ich asortyment należy więc sprzedawać poprzez organizację. Producent może należeć tylko do jednej organizacji uznanej dla danej kategorii produktów.

  • Czy producent należący do OP lub GP musi całą swoją produkcję sprzedawać za pośrednictwem tego podmiotu?

Tak, ale dotyczy to oczywiście tylko produktów należących do kategorii, na którą wydane zostało uznanie bądź wstępne uznanie. O ile OP się zgodzi, producent może sprzedać: 25% swojej produkcji (jeżeli jest członkiem OP uznanej dla kategorii "owoce i warzywa") i 20% (w wypadku pozostałych kategorii) — w gospodarstwie oraz bezpośrednio konsumentom. Inne produkty mogą być sprzedawane indywidualnie.

  • Kiedy producenci muszą udokumentować produkcję sprzedaną za pomocą faktur?

Przy występowaniu z wnioskiem o wstępne uznanie lub uznanie istnieje wprawdzie obowiązek "stosownego udokumentowania" potrzebnych rozmiarów produkcji, ale RR nr 2200/96 tego nie precyzuje. Gdy GP lub OP występu­ją natomiast do stosownych władz (w Polsce jest to ARiMR) o wypłacenie pomocy finansowej, mają obowiązek przedstawienia faktur, na których podstawie potwierdza się nie tylko wartość produkcji sprzedanej, ale i to, czy została ona sprzedana za pośrednictwem GP lub OP. Jest to uzasadnione, ponieważ wysokość pomocy zależy od wartości produkcji sprzedanej.

  • Czy grupa zarejestrowana na mocy ustawy o grupach producentów rolnych i ich związkach może ubiegać się o uznanie?

Tak, na tych samych zasadach, jak wszystkie inne podmioty. Istotnym ułatwieniem jest fakt, że grupa taka ma już osobowość prawną. Jeżeli grupa zrzesza producentów pomidorów dla przetwórstwa, jest to nawet konieczność, ponieważ tylko jako wstępnie uznana GP lub uznana OP jest uprawniona do otrzymywania dopłat do produkcji pomidorów. Niezależnie od tego, bez uzys­kania uznania lub wstępnego uznania, taka grupa może otrzymywać z funduszy UE tylko pomoc finansową na tych samych zasadach i w tej samej wysokości, jak wstępnie uznana GP, czyli nie dłużej niż przez 5 lat. Zo­s­tało to zapisane w Traktacie Akcesyjnym. Po tym okresie, chcąc być beneficjentem pomocy z funduszów UE i tak musiałaby wystąpić o uznanie lub wstępne uznanie.

  • Czy GP i OP mogą prowadzić działalność komercyjną i czy obroty uzyskiwane z tego tytułu mają wpływ na wysokość otrzymywanej pomocy?

Tak, mogą prowadzić działalność komercyjną, ale nie ma to wpływu na wysokość otrzymywanej pomocy. Ta wyliczana jest jedynie na podstawie wartości wprowadzonych na rynek produktów tej organizacji, oczywiś­cie z kategorii, dla których GP lub OP została uznana. Co więcej, RK nr 1432/03 zawiera wymóg, że wartość ta nie może być niższa niż wartość wytworzona w ramach innych rodzajów działalności.

  • Czy UE zweryfikuje OP i GP uznane i wstępnie uznane na podstawie ustawodawstwa krajowego?

Ustawodawstwo krajowe w tym zakresie jest zgodne z przepisami UE. Nie ma zatem przeszkód formalno-prawnych dla dokonania takiej weryfikacji. Zostanie to zapewne uczynione poprzez stosowne rozporządzenie komisji, które będzie wydane jeszcze przed akcesją. Pierwszym sygnałem w tym względzie jest zagwarantowanie w Traktacie Akcesyjnym pomocy finansowej "grupom producentów formalnie uznanych przez właściwe organa nowych państw członkowskich pomiędzy dniem przystąpienia, a końcem okresu programowania, na mocy prawa krajowego lub prawa wspólnotowego." W przypadku Polski chodzi o grupy zarejestrowane na mocy ustawy o grupach producentów rolnych i ich związkach. Nie ma żadnego powodu, dla którego OP i GP miałyby być potraktowane inaczej.

  • Czy w umowie GP lub OP z przetwórcą zagwarantowana jest cena minimalna za dostarczone pomidory?

W RK nr 1535/03 nie mówi się wprawdzie o cenie minimalnej, ale cena jest wymieniona jako konieczny składnik kontraktu. Inaczej mówiąc, cena jest zagwarantowana przez kontrakt i przetwórca nie może jej jednostronnie zmienić. Oczywiście, wysokość ceny zależy od odmiany, jakości czy terminu dostawy. Wszystko to powinno być określone w kontrakcie. Cena w nim zapisana jest wynikiem negocjacji pomiędzy OP lub GP a przetwórcą. Nie ma zatem cen minimalnych określonych dla całej UE, czy też dla poszczególnych państw członkowskich. Rozporządzenie przewiduje możliwość wprowadzania aneksów do umów — na przykład, jeżeli zbiory okażą się większe od oczekiwanych. W ramach aneksu ilość zakontraktowanych pomidorów może być zwiększona jedynie o 30%. W tym jednak przypadku, cena zawarta w umowie już nie obowiązuje. Ta dotycząca aneksu jest zwykle niższa.

  • Czy w 2004 r. polskie GP i OP produkujące pomidory dla przetwórstwa otrzymają unijne dopłaty do tych warzyw?

Podczas negocjacji Polska wystąpiła o przydział limitu produkcji pomidorów, który ma być dopłatami objęty, i uzyskała go w postulowanej wysokości — 194 639 ton. Zgodne z prawem unijnym jest nasze prawodawstwo regulujące rynek owoców i warzyw. O zatwierdzenie wystąpiły do ARiMR wszystkie liczące się na rynku przetworów pomidorowych zakłady i uzyskały je. Tym samym zostały spełnione podstawowe warunki, które umożliwiają uzyskanie dopłat do pomidorów przeznaczonych dla przetwórstwa. Jeśli tylko powstaną OP lub GP zrzeszające producentów tych warzyw i zawrą w terminie (zgodnie z przepisami UE — nie później niż do 10 marca) kontrakty z zatwierdzonymi przetwórcami, nie będzie powodów, dla których pomoc nie mogłaby być udzielona. Należy dodać, że GP i OP nie są beneficjentami tej pomocy. Za ich pośrednictwem pomoc jest jedynie przekazywana jej faktycznym adresatom — producentom pomidorów.

  • Na jakie cele może być przeznaczony fundusz operacyjny ustanowiony przez uznaną OP?

Cele te są ściśle określone w RR nr 2200/96 oraz w RK nr 1432/03. Mogą to być wyłącznie wydatki związane z realizacją programu operacyjnego, w tym także te ponoszone w związku z administrowaniem funduszem operacyjnym. Z funduszu operacyjnego mogą być także wypłacane rekompensaty dla producentów za produkty wycofane z rynku, a nie objęte rekompensatami wspólnotowymi. OP może także wypłacać z funduszu operacyjnego dopłaty do rekompensat wspólnotowych, a więc zwiększać rekompensaty za produkty znajdujące się na wspólnotowej liście. Część funduszu operacyjnego przeznaczona na finansowanie wycofywania produktów z rynku, w trakcie realizacji pierwszego programu operacyjnego, nie może przekraczać: 60% w pierwszym roku, 55% w drugim roku, 50% w trzecim roku, 45% w czwartym roku i 40% w piątym roku. W trakcie realizacji przez OP kolejnego programu operacyjnego, na te cele można przeznaczać jedynie 30% funduszu.

  • Czy z pomocy finansowej dla producentów pomidorów mogą korzystać także ogrodnicy niezrzeszeni?

Tak, ale pod warunkiem, że skorzystają z pośrednictwa GP lub OP, zawierających kontrakty z uznanymi przetwórcami. Oznacza to, że taki "wolny strzelec" musi także zawrzeć z grupą umowę na dostawę pomidorów, która obejmuje całą jego produkcję. Trzeba pamiętać, że w obecnej sytuacji na tym rynku, pozycja producenta niezrzeszonego nie jest zbyt wygodna. W ostatnich latach mamy raczej do czynienia z nadprodukcją niż z niedoborem pomidorów przemysłowych. W takich warunkach GP czy OP będą myślały przede wszystkim o zagospodarowaniu własnej produkcji.

  • Na podstawie jakich przepisów polskich, podmioty zrzeszające ogrodników mogą się obecnie ubiegać o uznanie lub wstępne uznanie?

19.12.2002 r. została uchwalona nowa ustawa o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego. Ponieważ z dniem jej wejścia w życie przestała obowiązywać stara ustawa z 29.11.2000 r. o tej samej nazwie, od 1 stycznia do 30 kwietnia 2004 r., przewidziano przepisy przejściowe (art. 41). Na ich podstawie, grupy, które nie uzyskały jeszcze wstępnego uznania bądź uznania, będą mogły składać do wojewodów stosowne wnioski.

  • Jak wygląda w UE problem podwójnego finansowania przedsięwzięć realizowanych przez GP i OP?

Działania czy inwestycje, w odniesieniu do których przysługuje wspólnotowa pomoc finansowa, mogą być wspomagane tylko raz. Ograniczenie to dotyczy jedynie środków publicznych, zarówno krajowych, jak i wspólnotowych. GP i OP muszą się na piśmie zobowiązać, że będą go przestrzegać. Nie oznacza to, że GP i OP nie mogą dla takich inwestycji poszukiwać różnych, prywatnych źródeł finansowania.