Numer 05/1999
Produkcja papryki w nieogrzewanych tunelach foliowych jest u nas coraz bardziej popularna. Obecnie koncentruje się głównie na terenach byłych województw radomskiego, krakowskiego i piotrkowskiego. W sezonie wegetacyjnym uprawy te atakuje wiele szkodników, dlatego szczególną uwagę należy zwrócić na lokalizację tuneli.
| Nie powinny znajdować się w bezpośrednim sąsiedztwie szklarni, inspektów, długo kwitnących upraw (krzewów, roślin sadowniczych, motylkowatych czy rzepaku), ponieważ wiele występujących w nich szkodników może zasiedlać paprykę. Ustawienie tunelu blisko szklarni sprawia, że szkodniki łatwo przelatują do niego - mogą również być przenoszone na ubraniach albo na narzędziach ogrodniczych. Pobliskie uprawy polowe, głównie w okresie kwitnienia, przyciągają swoim kolorem, względnie zapachem nektaru, wiele gatunków szkodników, które od wiosny przebywają rozproszone w okolicy i mogą wówczas masowo zasiedlać tunele. Przykładowo, mszyca brzoskwiniowa może przelecieć ze szklarni lub z pobliskich drzew pestkowych, na których zimuje, przędziorek chmielowiec z sadów lub warzyw i roślin ozdobnych uprawianych w szklarni. Sąsiedztwo upraw pod osłonami wykorzystują także wciornastki, zmieniki, miniarki oraz różne gatunki mszyc. | |||||||
|
| |||||||
| Przed rozpoczęciem uprawy | |||||||
| Najlepiej, aby podłoże, na którym ma być uprawiana papryka, było wolne od szkodników glebowych. otyczy to przede wszystkim stanowisk po nieużytkach, głównie przydomowych, po łąkach i pastwiskach. W przypadku stawiania kilku tuneli powinno się unikać pozostawienia pomiędzy nimi 1-2-metrowych odstępów. Taka powierzchnia bywa, podobnie jak przestrzenie u wylotów, z reguły silnie zachwaszczona, przeważnie koniczyną. Miejsca te są licznie zasiedlane przez te same gatunki szkodników, które mogą żerować wewnątrz tunelu. Producenci, prowadząc zabiegi ochronne wewnątrz obiektów, zwykle omijają ich zewnętrzne otoczenie, wskazane jest jednak opryskiwanie tych chwastów herbicydami lub środkami owadobójczymi, względnie utwardzenie gruntu otaczającego tunel. Przedostawaniu się szkodników do tuneli można zapobiegać zakładając gęste siatki (na ramach) u szczytów. Takie uszczelnienie praktycznie zapobiega zasiedlaniu papryki m.in. przez miniarki, zmieniki, a także mszyce, wciornastki lub rolnice. Na późniejszą zdrowotność roślin duży wpływ ma kondycja rozsady - nasiona powinny być zaprawiane przeciwko chorobom odglebowym, a przed sadzeniem należy dokładnie skontrolować, czy rozsada nie jest opanowana przez choroby i szkodniki. Na młodych roślinach najczęściej mogą występować mszyce, wciornastki lub przędziorki, które należy zwalczać chemicznie (środki podano w szczegółowej części artykułu). Na początku okresu wegetacyjnego wskazane jest rozwieszanie w tunelach żółtych lub niebieskich tablic lepowych sygnalizujących nalot szkodników. Na 25 m powierzchni należy zawiesić jedną tablicę o rozmiarach 20 x 20 cm tak, aby potowa jej powierzchni wystawała ponad wierzchołki roślin. | |||||||
|
| |||||||
| Szkodniki glebowe | |||||||
| Uszkadzają lub całkowicie zjadają siewki na rozsadniku. Podgryzają również podziemne części papryki, w czego wyniku rośliny więdną i zamierają. - DRUTOWCE. Larwy (o twardym ciele) chrząszczy z rodziny sprężykowatych (Elateridae). Mają do 25 mm długości, 3 pary odnóży i, w zależności od gatunku, są koloru żółtego z różnymi odcieniami lub rude. Atakują rośliny w różnych fazach wzrostu. U podstawy łodygi lub szyjki korzeniowej starszych roślin powodują głębokie wżery. Powszechnie występuje kilkanaście gatunków drutowców, między innymi: osiewniki - ciemny, rolowiec, skibowiec, podrzut myszaty, zaciosek. - PĘDRAKI. Larwy chrząszczy z rodziny żukowatych (Scarabaeidae), z której najbardziej znanymi są chrabąszcz majowy i guniak czerwczyk. Pędraki wszystkich gatunków są do siebie podobne: mają ciało długości od 10 do 45 mm, sinobiałe, łukowato wygięte, z trzema parami odnóży i brązową głową. Objadają korzenie. - ROLNICE. Gąsienice motyli z rodziny sówkowatych (Noctuidae) obejmującej w kraju ponad 50 gatunków. Najbardziej pospolite są rolnice: czopówka, panewka i gwoździówka. Ich ciało długości do 50 mm jest grube, walcowate, koloru od ciemnooliwkowego do brunatnego. Po dotknięciu zwijają się w kłębek. Rolnice objadają korzenie, szyjkę korzeniową i liście dotykające podłoża. W miejscach szczególnie wilgotnych podziemne części papryki mogą być uszkadzane również przez turkucia podjadka, krocionogi oraz stonogi, w podłożach kompostowych - przez larwy muchówek, leni (szarobrunatne, beznogie larwy długości do 15 mm) i komarnic (ziemistoczarne, beznogie larwy długości do 40 mm). Ochrona. Jednym ze sposobów zmniejszenia szkód jest przyspieszenie zbioru owoców wówczas, kiedy stwierdzi się obecność 3-4 osobników powyższych szkodników lub jedną uszkodzoną roślinę na metrze kwadratowym powierzchni. Po ostatnim zbiorze rośliny należy usunąć i, jeżeli temperatura ziemi nie spadła poniżej 15°C, rozsiać granulowane insektycydy doglebowe a następnie - najlepiej przy użyciu glebogryzarki - wymieszać z podłożem. W przypadku rolnic, larw leni lub komarnic, turkucia podjadka, krocionogów i stonóg stosuje się jeden z preparatów granulowanych: Basudin 10 GR, Diazinon 10 GR - w dawce 50 kg/ha, mieszając je z ziemią do głębokości 12 cm. Drutowce i pędraki żerują do głębokości 20 cm, stąd dawkę wyżej podanych granulatów należy zwiększyć do 90 kg/ha. Metoda ta należy do najskuteczniejszych i najtańszych. W trakcie wegetacji roślin, szczególnie w początkowym okresie wzrostu papryki, zaleca się przyszyjkowe opryskiwanie roślin przy użyciu jednego z insektycydów: Karate 025 EC (0,05%), Decis 2,5 EC (0,05%) Sumi-Alpha 050 EC (0,05%). W przypadku rolnic można także stosować przynętę z dodatkiem biopreparatu Biobit 3,2 WP w dawce 0,25 kg/ha, według przepisu podanego na opakowaniu. Radykalnie wszystkie szkodniki i choroby likwiduje odkażanie podłoża - przedwegetacyjne lub bezpośrednio po usunięciu roślin. Termiczne polega na parowaniu ziemi przez 20-30 minut parą o temperaturze od 80°C do 90°C. Do chemicznego odkażania zaleca się Basamid 97 GR w dawce 300-500 g granulatu na 10 m2. Rozsypuje się go na powierzchni, a następnie miesza z ziemią (najlepiej za pomocą glebogryzarki) do głębokości 15 cm. Zabieg ten należy wykonywać od 21 do 25 dni przed rozpoczęciem uprawy, kiedy temperatura otoczenia wynosi około 10°C, lub 12-14 dni przy temperaturze 18°C. | |||||||
|
| |||||||
| Szkodniki występujące na częściach nadziemnych papryki | |||||||
- MSZYCE. Bezskrzydłe osobniki mszycy brzoskwiniowej (Myzus persicae) o długości ciała do 2,3 mm są koloru zielonego, żółtego lub oliwkowego. Formy uskrzydlone są ciemniejsze. Mają krótkie czułki sięgające do syfonów. Zimują w stadium jaja na drzewach pestkowych (głównie brzoskwini), kolcowoju pospolitym lub - w różnych stadiach rozwojowych - w szklarniach. Po wiosennym żerowaniu w miejscu zimowania, uskrzydlone pokolenie przelatuje do tuneli, gdzie zasiedla paprykę. Mszyce mogą tam być również zawleczone wraz ze sprowadzoną rozsadą lub też przedostać się z pobliskich szklarni. Szkodnik ten żeruje na całej powierzchni rośliny: na liściach (fot. 1), łodydze, kwiatach, także na owocach. Porażone rośliny żółkną, mają zahamowany wzrost, opóźnione plonowanie. Silnie opanowane kwiaty i młode owoce zamierają.
Uprawy papryki mogą być zasiedlane również przez inne mszyce, m.in. ziemniaczaną smugową {Macrosiphum euphorbiae) i szklarniową wielożerną (Myzus ascalonicus). Uszkadzają one rośliny w podobny sposób, jak wyżej opisany gatunek. Ochrona. Opryskiwanie roślin wybranym insektycydem należy rozpocząć jak najwcześniej - z chwilą zauważenia pierwszych kolonii mszyc. Dotyczy to przede wszystkim młodych roślin na rozsadniku. Najpóźniej zabieg wykonuje się w okresie, kiedy stwierdza się opanowanie około 10% roślin. Zabieg należy powtórzyć po 5 dniach. W przypadku słabej skuteczności takich insektycydów, jak: Hostaquick 500 EC w dawce 0,05%, Pirimor 25 WG (0,1%) lub 50 DG (0,05%) czy Croneton 500 EC (0,1%) - jest wiele takich sygnałów - lepiej używać innych środków, jak: Bladafum II (według instrukcji na opakowaniu), Alphaguard 10 EC (0,015%), Fastac 10 EC (0,015%), Alfamor 050 SC (0,03%), Alfazot 050 EC (0,03%), Karate 025 EC lub 25 WG (0,05%), Lannate 200 SL (0,1%), Methomex 200 SL (0,1%), Sumi-Alpha 050 EC (0,05%), Talstar 100 EC (0,05%) lub od dawna stosowane Nogos 500 EC (0,1%) lub Winylofos 550 EC (0,1%). Odporne szkodniki można zwalczać biologicznie, jednak nie zawsze w uprawie panują odpowiednie do tego warunki. Skuteczność ochrony biologicznej może być osłabiona przez brak stałej izolacji tuneli od środowiska zewnętrznego oraz obecność hiperpasożytów. Przy zwalczaniu mszycy brzoskwiniowej wprowadza się początkowo mszycarza szklarniowego (Aphidius colemani, pojemnik Aphipar) oraz pryszczarka mszycojada (Aphidoletes aphidimyza, pojemnik Aphidend), można też wprowadzić mszycarza wielożernego (Aphidius ervi). Jeżeli występuje mszyca ziemniaczana smugowa lub wielożerna, to stosuje się pryszczarka mszycojada, a później mszycarza wielożernego, według instrukcji podanej na opakowaniu. - WCIORNASTKI. Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci) ma do 1,2 mm długości, ciało w kolorze od żółtego do czarnego. Czułki tego szkodnika są 7-członowe, a włoski na brzegu jasnych skrzydeł mają frędzle. Żółte larwy są podobne do form dorosłych, ale nie mają skrzydeł. Należy on do najgroźniejszych szkodników papryki. Zimuje na polu w resztkach pożniwnych czy ziemi lub w szklarniach i przechowalniach. Wciornastek zachodni (Frankliniella occidentalis) jest podobny do poprzedniego gatunku (fot. 2), różni się od niego między innymi obecnością 8-cztonowych czułków. Jego ciało jest barwy od żółtej do brązowożółtej. Larwy są bezskrzydłe, początkowo jasnokremowe, a później jasnożółte. Do tunelu może zostać zawleczony sporadycznie, szczególnie w przypadku, kiedy w pobliżu znajdują się szklarnie, nie jest jednak zdolny do zimowania w polu.
Wciornastki żerują i rozwijają się na wielu gatunkach roślin warzywnych i ozdobnych w uprawach polowych oraz pod osłonami, a także na roślinach dziko rosnących. Szkodniki te przenoszą wirusa brązowej plamistości pomidora - jednej z najgroźniejszych chorób papryki. Szczególnie licznie występują pod koniec okresu wegetacyjnego, często żerując razem z przędziorkami. Zarówno osobniki dorosłe, jak i larwy wciornastków występują na liściach, pędach, kwiatach i owocach. W przypadku liści żerują przede wszystkim na ich spodniej stronie, na górnej są wówczas początkowo widoczne żółte plamy, które z czasem brunatnieją. W miejscu żerowania pojawiają się ciemne punkty - odchody wciornastków. Blaszka liściowa oraz formujące się owoce ulegają zniekształceniu. Rezultatem żerowania na powierzchni owocu są lekko wklęsłe, srebrzyste plamki powstałe w wyniku wysysania soku z tkanki. Na skórce tworzą się krótkie, podłużne spękania, które z czasem mogą ulec skorkowaceniu. Przy dużym nasileniu szkodnika może dojść do opadania pąków kwiatowych i młodych owoców. Ochrona. Rozmieszczenie u wylotu tuneli, od razu po posadzeniu roślin, niebieskich tablic lepowych sygnalizujących nalot szkodników pozwala wykonywać zabiegi ochronne we właściwym terminie. Obecność 2-4 odłowionych wciornastków na tablicach w ciągu doby jest sygnałem do rozpoczęcia zabiegów. Wciornastki zwalcza się przede wszystkim chemicznie. Zaleca się użycie jednego z następujących środków: Alfamor 050 SC (0,03%), Alfazot 050 EC (0,03%), Bladafum II (wg instrukcji na opakowaniu), Cyperkil 25 EC (0,02%), Decis 2,5 EC (0,05%), Fastac 10 EC (0,015%), Karate 025 EC lub 25 WG (0,05%), Ripcord 10 EC (0,05%), Sherpa 10 EC (0,05%), Sumi-Alpha 050 EC (0,05%), Talstar 100 EC (0,05%), Nogos 500 EC (0,1%), Winylofos 550 EC (0,1%). Nie wszystkie zalecane środki chemiczne są jednakowo skuteczne przeciwko obu gatunkom. Wciornastek zachodni jest bardziej odporny na wiele stosowanych zoocydów. Najlepsze wyniki w zwalczaniu tego gatunku dają: Alfazot, Alfamor, Fastac, Sumi-Alpha, Nogos, Winylofos w wyżej podanych dawkach. Występowanie wciornastków ogranicza również Vertimec 018 EC. W przypadku, kiedy nie usuwa i nie niszczy się roślin bezpośrednio po ostatnim zbiorze, należy wykonać zabieg na przykład Talstarem 100 EC (0,05%) lub preparatem Vertimec 018 EC - w tej samej dawce. Ogranicza to do minimum liczebność wciornastków przechodzących na zimowanie. W walce biologicznej (prowadzonej w podobnych warunkach, jak w ochronie przed mszycami, począwszy od okresu kwitnienia papryki, poleca się dobroczynka wielożernego (Amblyseius cucumeris, pojemnik Thripex i Thripex Plus) oraz drapieżne pluskwiaki - dziubałki (Orius sp., pojemnik Thripor). - PRZĘDZIORKI. Od lat pospolicie występującym gatunkiem jest przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae). Zeruje on na wielu gatunkach roślin warzywnych, ozdobnych, dziko rosnących oraz w sadach. Ciało dorosłego przędziorka chmielowca, długości do 0,5 mm, jest przezroczyste, zielonkawe z dwiema ciemniejszymi plamami po bokach. Jaja tego gatunku są błyszczące, jasnożółte. Larwa jest podobna do formy dorosłej, lecz mniejsza. Jesienią, przechodząc w zimową diapauzę (spoczynek), przędziorki te przybierają kolor karminowy. Zimują w resztkach roślinnych, w ziemi, pod korą drzew, w konstrukcjach szklarni lub tuneli. Problem może stanowić również przędziorek szklarniowiec (T. cinnabarinus), jeżeli zostanie zawleczony z porażoną rozsadą, innymi gatunkami roślin albo przedostanie się z pobliskich szklarni. Jest on podobny do poprzedniego gatunku. Różni się od niego kolorem ciała, które jest ciemnowiśniowe, jaja i larwy są jasnoróżowe. Gatunek ten nie jest zdolny do zimowania w polu. Przędziorki opanowują wszystkie części papryki, wysysając soki z tkanek. Efektem żerowania osobników dorosłych i larw jest powstawanie na liściach początkowo jasnych punktów, które z czasem łączą się ze sobą powiększając powierzchnię martwej tkanki (fot. 3). Przy dużym nasileniu szkodnika na roślinach powstają luźno zwisające pajęczyny. Przędziorki powodują także uszkodzenia pąków kwiatowych i kwiatów oraz młodych owoców, które w wyniku tego ulegają deformacji, na starszych owocach skórka odbarwia się i korkowacieje.
Ochrona. Przędziorki występują przeważnie płacowo, żerując przez dłuższy czas tylko na kilkunastu sąsiadujących ze sobą roślinach. Dlatego też zabiegi zwalczania można początkowo ograniczyć do porażonych miejsc. Za próg zagrożenia uważa się 2 liście z objawami żerowania na 10 m2 powierzchni uprawy. Do zwalczania chemicznego zaleca się użycie jednego z następujących środków chemicznych: Apollo 500 SC (0,1%), Danirun 110 EC (0,06%), Mitac 200 EC (0,2%), Nissorun 050 EC (0,06%), Omite 30 WP (0,075%), Rufast 150 EC (0,03%), Sanmite 20 WP (0,075%), Talstar 100 EC (0,05%), Torque 50 WP (0,075%) lub Vertimec 018 EC (0,05%). Wszystkie stadia rozwojowe zwalcza Rufast oraz Danirun. Apollo i Nissorun służą do zwalczania przędziorków w stadium jaj i larw, a Omite, Mitac, Sanmite, Torque i Vertimec - tylko stadiów ruchomych. W walce biologicznej można użyć roztocza - dobroczynka szklarniowego (Phytoseiulus persimilis, pojemniki Spidex i Spidex T). Dopuszczalne jest wówczas stosowanie akarycydów: Nissorun, Torque i Apollo. - MINIARKI. Zasiedlają wiele gatunków roślin uprawnych i dziko rosnących. Długość ich ciała nie przekracza 2,3 mm. Są - oprócz miniarki powszechnianki - koloru ciemnego z żółtawymi plamami na ciele, odnóżach i głowie. Larwy tych muchówek osiągają długość do 3,2 mm, są białawe lub żółte, żerują wewnątrz liści wygryzając kręte korytarze (fot. 4). Przy dużym nasileniu tego szkodnika może dojść do zamierania liści i zahamowania wzrostu owoców. W Polsce występuje kilkanaście gatunków tych muchówek, m.in.: miniarka niewybredka (Phytomyza atricornis), m. powszechnianka (Liriomyza strigata), m. psiankowianka (L. bryoniae), miniarka wielożerna (L. huidobrensis), m. ciepłolubka (L. trifolii). Trzy ostatnie gatunki występują w szklarniach. Stadium bobówki miniarki przechodzą w ziemi lub na roślinach.
Ochrona. Symptomem obecności miniarek w tunelu jest placowe występowanie punktowych nakłuć na blaszkach liściowych. Obecność na 10 m2 uprawy 8-10 liści z nakłuciami lub minami jest sygnałem do wykonania zabiegów ochronnych. Zaleca się używanie jednego z następujących insektycydów: SumiAlpha 050 EC (0,05%), Talstar 100 EC (0,02%). Preparaty te służą do zwalczania dorosłych osobników (muchówek). Występowanie miniarek ograniczają także inne, wcześniej wymieniane zoocydy, takie jak Cyperkil, Alphaguard, Bladafum II, Karate, Fastac, Nogos, Vertimec Zabieg należy powtórzyć po 7 dniach. - ZMIENIKI. Należą do pluskwiaków różnoskrzydłych i występują na wielu gatunkach roślin. Na papryce najliczniejszy jest zmienik lucernowiec (Lygus rugulipennis) podobny do pluskwy, uskrzydlony, długości do 6 mm, zmienny w ubarwieniu - od oliwkowozielonego do brunatnego. Jego larwy są podobne do osobników dorosłych, ale mniejsze, bezskrzydłe, zielone. W mniejszym nasileniu mogą występować ponadto: zmienik złocieniowiec (L. campestris), z. ziemniaczak (L. pratensis) lub z. bylinowiec (L. lucorum). Zmieniki nakłuwają tkankę papryki wysysając soki z liści, pąków kwiatowych, kwiatów i owoców. Na tych ostatnich wyrządzają największe szkody. Na powierzchni zielonych jeszcze, formujących się owoców, których średnica przekracza 5 cm, można zaobserwować ciemne punkty z jaśniejszą, kilkumilimetrową otoczką (fot. 5). W miarę dojrzewania i wybawiania się owoców, kolor tej otoczki aż do zbioru papryki pozostaje niezmieniony: jasny lub zielonkawy (fot. 6). Tak uszkodzone owoce mają niższą wartość handlową. W tunelach foliowych mogą jeszcze występować inne pluskwiaki, najczęściej należące do rodziny tarczówkowatych.
Ochrona. Zakładanie siatek u wejścia do tunelu w przypadku licznego występowania zmieników w otoczeniu chroni paprykę całkowicie, ponieważ owady te nalatują z zewnątrz, gdzie żerują na różnych uprawach polowych lub chwastach. Gdy pojawiają się pierwsze uszkodzenia na owocach, należy wykonać zabieg chemiczny jednym z insektycydów wymienionych przy zwalczaniu wciornastków. Progiem zagrożenia są 2 zmieniki na l m2. Zabieg ten można wykonać płacowo, ponieważ zmieniki nie opanowują równomiernie całej powierzchni uprawy. - MĄCZLIK SZKLARNIOWY (Trialeurodes vaporariorum). Szkodnik ten może zostać zawleczony z rozsadą lub przedostać się z blisko usytuowanych upraw pod osłonami. Dorosłe, latające stadium tego pluskwiaka jest koloru białego, długość jego ciała dochodzi do 1,5 mm. Na papryce zdecydowana większość populacji mączlika nie przechodzi pełnego cyklu rozwojowego, stąd też nie wyrządza bezpośrednio poważniejszych szkód, ale może przenosić niektóre choroby wirusowe. Przy większej liczebności mączlików zabieg przeciwko nim można wykonać przy okazji zwalczania innych szkodników używając zoocydów podanych przy zwalczaniu wciornastków. - INNE GATUNKI SZKODNIKÓW. Lokalnie, w okresie uprawy papryki, mogą wystąpić jeszcze inne szkodniki. Są to wielożerne gatunki, które sporadycznie zasiedlają skupiska jednogatunkowych roślin, między innymi ogrodnica niszczylistka, gąsienice piętnówek, błyszczki jarzynówki i paciepnicy ziemniaczanej, także skoczogonki czy pchełki. Czasami masowo, szczególnie w drugiej połowie lata, występują skoczki. W przypadku liczniejszego wystąpienia podanych gatunków szkodników można użyć jednego z wcześniej wymienionych insektycydów: Alphaguard, Alfamor, Alfazot, Bladafum II, Cyperkil, Decis, Fastac, Karate, Ripcord, Sherpa, Sumi-Alpha lub Talstar. Przy wykonywaniu zabiegów chemicznych należy przestrzegać podstawowych zasad bezpieczeństwa, przede wszystkim okresu karencji środków chemicznych wskazanego na opakowaniu. Zabiegi najlepiej wykonywać wieczorem, kiedy temperatura powietrza nie przekracza 30°C. Po zabiegu tunele należy zamknąć, a rano przed rozpoczęciem w nich pracy dobrze przewietrzyć. Doc. dr J. Szwejda jest pracownikiem Zakładu Ochrony Roślin Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach | |||||||
