Objawy chorobowe

Mogą się pojawiać na wszystkich nadziemnych częś­ciach rośliny, jednak najczęściej występują na liściach. Na górnej stronie liści widoczne są białe lub jasnozielone, okrąg­łe, lekko zagłębione w środku plamy (fot. 1), a na dolnej, w miejscu plam, formują się białe brodawki — telia (skupiska zarodników grzyba — fot. 2). Na bardzo podatnych na rdzę odmianach, w sprzyjających jej warunkach otoczenia, telia mogą powstawać również na górnej stronie liścia, na ogonkach liściowych, pędach, listkach okrywy koszyczka oraz kwiatach języczkowatych. Plamy na liściach mogą być pojedyncze, o średnicy kilkunastu milimetrów, lub bardzo liczne (nawet do kilkudziesięciu), o średnicy 2–3 mm. Z czasem mogą się zlewać ze sobą obejmując całą powierzchnię liścia. Silnie porażone liście ulegają deformacji, rynienkowato zwijają się do góry i zasychają. Zbrązowiałe nie opadają, ale zwisają na roślinie.

Fot. 1. Plamistość liści chryzantemy powodowana przez Puccinia horiana

Fot. 2. Skupiska zarodników (telia) grzyba P. horiana na spodniej stronie liścia nieopryskiwanego żadnym fungicydem (kontrola)

Pośród uprawianych odmian chryzantemy istnieje bardzo duże zróżnicowanie w podatności na P. horiana. Z przeprowadzonych w ISK Skierniewice badań wynika, że odporne na tego grzyba są, między innymi, 'Jacob Layne', 'Ozenda White', 'Pesaro White', 'Tom Pearce', 'Veria Dark', grupa Westland, a wrażliwe, na przykład: 'Altis', 'Bislet', 'Eskort Red', 'Snowdon White', 'Stallion', 'Success'.

Cykl rozwojowy

Przebiega on na jednym gatunku rośliny (chryzantemie), gdyż Puccinia horiana jest rdzą jednodomową. Grzyb na spodniej stronie liści formuje teliospory (zarodniki przetrwalnikowe), nie są one jednak uwalniane, ale wkrótce na liściach chryzantemy kiełkują w podstawkę, na której formowane są zarodniki podstawkowe — bazydiospory. Te ostatnie przenoszone są przez prądy powietrza na znaczne odległości, przyczyniając się do wzrostu nasilenia objawów w obrębie plantacji, a nawet infekując rośliny w sąsiednich gospodarstwach.

Rozwój grzyba przebiega w temperaturze od 0°C do 30°C oraz przy wilgotności względnej powietrza powyżej 96%. Jeśli wilgotność jest mniejsza, zarodniki znajdujące się w powietrzu obumierają w ciągu kilku, kilkunastu minut. Od zainfekowania roślin do wystąpienia objawów chorobowych upływa od 5 do 56 dni. Długość okresu inkubacji uzależniona jest od temperatury oraz podatności odmiany na rdzę białą. Na wrażliwych odmianach przy temperaturze 17–21po kilku dniach od zakażenia. Z kolei w temperaturze powyżej 21°C czas ten może się wydłużać nawet do 56 dni. Dlatego też można zakupić sadzonki wyglądające zdrowo, lecz już zakażone grzybem. Patogen zimuje na porażonych roślinach matecznych, często na tych, na których nie występują żadne symptomy rdzy. Z kolei na resztkach roślin (liś­cie, pędy) po ekspedycji chryzantem grzyb zachowuje żywotność do około 8 tygodni.

Zapobieganie i zwalczanie

Podstawową metodą zapobiegania pojawieniu się rdzy białej jest uprawa odmian odpornych. Zakup sadzonek rozmnażanych in vitro ogranicza, ale nie wyklucza, możliwości nabycia chorych roślin, bez widocznych jeszcze objawów chorobowych. W okresie produkcji nie należy dopuszczać do zbyt dużego zagęszczenia roślin, a pomieszczenia, w których uprawia się chryzantemy trzeba często wietrzyć. W czasie podlewania nie powinno się zwilżać liści, a szczególnie unikać pozostawiania ich w takim stanie na noc.

Po zauważeniu pierwszych plam, najlepiej przed uformowaniem się teliów, należy opryskiwać rośliny 3-, 4-krotnie, co 7 dni przemiennie fungicydami z poszczególnych grup:

• strobiluryny — Amistar 250 SC (0,1% — fot. 3), Discus 500 WG (0,03%),
• azole — Bayleton 5 WP (0,2%), Bumper 250 EC (0,05%), Domark 100 EC (0,05%), Eminent Star 312 SL (0,05%), Score 250 EC (0,05%), Folicur BT 225 EC (0,1% — fot. 4),
• analogi azoli — Saprol 190 EC (0,15%),
• ditiokarbaminiany — Dithane M-45 80 WP (0,2%), Penncozeb 80 WP (0,2%), Sancozeb 80 WP (0,2%),
• benzimidazole — Sarfun 500 SC (0,1%).

Fungicydy te warto stosować przemiennie z biopreparatami: Bioczos BR (wg instrukcji na opakowaniu), Biochikol 020 PC (0,5–2,5%), Biosept 33 SL (0,1%).

Fot. 3. Liść rośliny opryskiwanej środkiem Amistar 250 SC (0,1%)

Fot. 4. Liście chryzantemy opryskiwanej środkiem Foli­cur BT 225 EC (0,1%)

Co ze środkiem Amistar 250 SC?

Uważało się go za najskuteczniejszy fungicyd w walce z rdzą białą chryzantemy. W ostatnich 2 latach do naszego instytutu docierały jednak informacje na temat niezado­walających rezultatów działania tego środka. Również w literaturze istnieją sporadyczne dane wskazujące na spadek skuteczności tego preparatu oraz niektórych związków azolowych w zwalczaniu Puccinia horiana. Przy sprowadzaniu sadzonek chryzantem z Eu­ropy Zachodniej należy się
spodziewać, że wraz z roś­linami mogą przywędro­wać do nas izolaty patogenu odporne na niektóre fungicydy.

Jesienią 2003 roku z gospodarstw zajmujących się produkcją sadzonek chryzantem, w których stwierdzono niską skuteczność fungicydu Amistar 250 SC, sprowadzono sadzonki 2 odmian z objawami chorobowymi. Rośliny opryskiwano 4-krotnie co 7 dni wykorzystując Amistar 250 SC w stężeniu 0,1% oraz 0,2%. Po 2- i 4-krotnym zabiegu oceniano skuteczność działania środka na podstawie liczby telii przypadających na 1 liść oraz procentu zbrązowiałych i rozpadających się telii. Już po 2-krotnym opryskiwaniu roślin środkiem Amistar 250 SC na liściach chryzantemy stwierdzono ponad 12-krotnie mniej telii oraz całkowite zahamowanie formowania się nowych plam oraz telii. Istniejące telia w ponad 80% były zbrązowiałe i rozpadające się. Przeprowadzone badania pozwalają stwierdzić, że Amistar 250 SC w dalszym ciągu wykazuje wysoką skuteczność w zwalczaniu P. horiana. Z uwagi na możliwość pojawienia się izolatów tego grzyba odpornych na stosowane fungicydy, podkreślam jednak konieczność przemiennego użycia środków, należących do różnych
grup chemicznych.