• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2004

JAK ZGODNIE Z PRZEPISAMI WYKONAĆ STUDNIĘ GŁĘBINOWĄ

Bez nawadniania polowa produkcja ogrodnicza nie zapewnia w naszych warunkach klimatycznych stabilnych, wysokich plonów dobrej jakości, a produkcja pod osłonami bez dostarczania wody jest niemożliwa. Woda miejska lub z ujęcia wiejskiego jest zwykle uzdatniana do celów pitnych i w związku z tym zbyt droga, aby jej użycie do nawadniania było opłacalne. Poniżej przedstawiam zasady wykonania studni głębinowej, zgodne z polskimi przepisami. Ponieważ wiele takich studni funkcjonuje u nas bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego (oprócz innych sankcji rodzi to obowiązek ponoszenia podwójnej opłaty ekologicznej), w jednym z kolejnych artykułów opiszę, jak zalegalizować wcześniej wykonane ujęcie wód podziemnych.

Wody powierzchniowe i inne

Najlepiej, jeśli gospodarstwo dysponuje własną wodą do nawadniania. Jej źródłem mogą być oczyszczone ścieki, zbierane wody deszczowe, woda powierzchniowa lub podziemna. Ze względu na duże zapotrzebowanie, dla upraw warzywniczych, szkółkarskich lub sadowniczych prowadzonych na większej powierzchni, liczącym się źródłem wody mogą być jedynie wody powierzchniowe (stawy, rzeki — fot. 1) lub ujęcia wód podziemnych. Przy deszczowaniu z intensywnością tylko 2 mm/m2 na godzinę (na przykład przy ochronie sadu przed przymrozkami) na każdy hektar plantacji trzeba zużyć 20 m3 wody. Deszczowanie warzyw (z intensywnością 8 mm/m2 na godzinę) wymaga dostarczenia aż 80 m3 wody na godzinę na hektar. Nowoczesne systemy kroplowe zużywają wprawdzie dużo mniej wody niż deszczowanie, ale i w tym przypadku, na przykład na hektar sadu (fot. 2) trzeba liczyć się z poborem — w zależności od rozstawy i wieku drzew — kilku do kilkunastu metrów sześciennych wody na godzinę. Zaletę używania wody powierzchniowej do nawodnień stanowi, między innymi, brak konieczności ponoszenia opłat ekologicznych. Nie zawsze jednak źródło wody powierzchniowej jest dostępne w uzasadnionej ekonomicznie odległości.


Fot. 1. Wody powierzchniowe są tanim, ale nie zawsze dostępnym źródłem wody


Fot. 2. Nowoczesne systemy kroplowe w sadzie zużywają do kilkunastu metrów sześciennych wody na godzinę

Wody podziemne

Występują one prawie wszędzie. Problemem może być jednak głębokość ich występowania (rzutująca na koszty wykonania studni), zasobność warstwy wodonośnej oraz jakość wody. Jeżeli woda jest zbyt twarda, zawiera dużo związków żelaza i manganu, może powodować, na przykład, problemy z drożnością systemów nawadniania kroplowego. Warto wstępnie zasięgnąć informacji w starostwie powiatowym, czy w rejonie gospodarstwa zasoby wód podziemnych z danego pięt­ra wodonośnego (np. czwartorzędowego, jeśli jest to główny użytkowy poziom wodonośny na tym obszarze) nie są już eksploatowane przez innych użytkowników w iloś­ci wyczerpującej możliwość uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (czyt. też HO 2/2004). Zgodnie z "Prawem wodnym" (art. 32), wody podziemne powinny być w pierwszym rzędzie wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, na cele socjalno-bytowe oraz na potrzeby produkcji artykułów żywnościowych i farmaceutycznych. Nie ma jednak ogólnego zakazu używania tych wód do nawodnień rolniczych.

Koszty studni głębinowych

Przy braku innych możliwości zaopatrzenia gospodarstwa w wodę, pozostaje wykonanie ujęcia wód podziemnych. Jest to kosztowne przedsięwzięcie, jednak wielu ogrodników korzysta z niego, ze względu na dużą wydajność ujęć, pewność zaopatrzenia w wodę niezależnie od sytuacji hydrologicznej oraz niższe koszty pozyskania wody niż jej zakup z przedsiębiorstwa komunalnego. Samo wykonanie otworu studziennego (łącznie z materiałami) kosztuje 400–600 zł (bez podatku VAT) za metr bieżący. Do tego trzeba doliczyć zakup agregatu pompowego, przewodu pompowego, koszt obudowy studziennej z armaturą oraz dokumentacji (projektu, dokumentacji hydrogeologicznej, operatu wodnoprawnego) i nadzoru. Kalkulując koszt metra sześciennego wody z własnej studni należy uwzględnić koszty: inwestycyjne (amortyzacja studni, pompy głębinowej, hydroforu, ewentualnie innych urządzeń towarzyszących, na przykład odżelaziaczy), energii elektrycznej, okresowej konserwacji, napraw oraz opłatę ekologiczną za wodę. Przy małym poborze rocznym własna woda podziemna kosztuje sporo, choć zwykle jest tańsza niż ta pochodząca z zakupu. Projektowanie i wykonanie studni głębinowej jest na tyle specjalistycznym zadaniem, że nie da się tego dobrze zrobić systemem gospodarczym. Nawet samodzielne przebrnięcie przez mające tu zastosowanie przepisy ustaw — "Prawo geologiczne i górnicze", "Prawo wodne" i "Prawo budowlane" wraz z aktami wykonawczymi — może nastręczać niefachowcowi trudności. Dlatego trzeba w tych sprawach skorzystać z pomocy specjalistów.

Wykonanie — krok po kroku

1. Przed przystąpieniem do realizacji ujęcia wód podziemnych należy określić maksymalne godzinowe zaopatrzenie w wodę. Zależy ono od areału upraw, ich zapotrzebowania na wodę w określonej fazie wegetacji oraz planowanego systemu nawadniania. Do potrzeb związanych z nawadnianiem należy doliczyć zużycie wody na inne cele (np. soc­jalno-bytowe, porządkowe, zabiegi ochrony roślin), jeśli nakładają się one w czasie. W rodzinnym gospodarstwie ogrodniczym ujęcie powinno zapewniać pobór co najmniej 20–30 m3 wody na godzinę. Przy dużym, ale nierównomiernym poborze warto pomyśleć o jej retencjonowaniu, co umożliwi pracę pompy w studni w bardziej racjonalny sposób (dłuższy czas pracy z mniejszą wydajnością). Gromadzenie wody (np. w uszczelnionym stawie) pozwala także na jej ogrzanie oraz wytrącenie się zawiesin.

2. Na podstawie zapotrzebowania, geolog z uprawnieniami w zakresie hydrogeologii powinien zaprojektować ujęcie. Uwzględniając dane dotyczące warunków hydrogeologicznych w rejonie gospodarstwa wykonuje on projekt prac geologicznych na wykonanie ujęcia wód podziemnych, który należy przedłożyć do zatwierdzenia geologowi powiatowemu. Jeśli warunki hydrogeologiczne w rejonie planowanego ujęcia (brak w pobliżu wykonanych wcześniej badań) nie są dobrze znane albo warunki geologiczne są trudne, czasem niezbędne będzie wcześ­niejsze wykonanie badań geofizycznych metodą geoelektryczną (badania elektrooporowe). Geofizyczne badania elektrooporowe — sondowania geoelektryczne elektro-oporowe (SGE) mierzą opór właściwy warstw geologicznych. Dla perspektywicznych hydrogeologicznie warstw opór ten zawiera się zwykle w przedziale 120–250 będzie najkorzystniejsza i na jakiej głębokości można liczyć na wodę oraz jaka jest w przybliżeniu zasobność warstwy wodonoś­nej. Metoda geofizyczna daje z pewnością bardziej pewne, wiarygodne i obiektywne wyniki niż usługi radiestety.

Przy lokalizacji studni należy uwzględnić konieczność zapewnienia minimalnej strefy ochrony bezpośredniej (8–10 m), dostęp do energii elektrycznej, usytuowanie innych planowanych urządzeń wodnych (hydroforni, zbiorników retencyjnych) oraz oczywiście odległość od nawadnianych gruntów. Ważne jest także zachowanie odległości od innych elementów zagospodarowania działki, wynikających z rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki mieszkalne oraz ich usytuowanie.

Wymogi, jakie powinien spełniać projekt prac geologicznych, określa rozporządzenie ministra środowiska z 19.12.2001 r. w sprawie projektów prac geologicznych (Dz. U. nr 153, poz. 1777). W projekcie prac geologicznych określa się, między innymi planowaną lokalizację oraz głębokość otworu, jego konstrukcję, sposób filtrowania oraz badania i pomiary przewidywane w trakcie wiercenia.

3. Po zatwierdzeniu projektu przez starostę (geologa powiatowego) można wynająć zakład studniarski, który po zgłoszeniu zamiaru przystąpienia do realizacji prac właściwemu terytorialnie organowi nadzoru górniczego — dyrektorowi okręgowego urzędu górniczego i wójtowi — może przystąpić do wykonywania otworu pod nadzorem uprawnionego hydrogeologa. Realizacja ujęcia bez zatwierdzonego projektu, przez działającego "na dziko" studniarza i bez fachowego nadzoru jest nie tylko łamaniem przepisów, ale wiąże się dla inwestora z dużym ryzykiem, którego nie rekompensują niższe koszty nielegalnego wykonania ujęcia.

4. Po realizacji zadania określonego w projekcie prac geologicznych hydrogeolog opracowuje ich wyniki w formie dokumentacji hydrogeologicznej ujęcia, ustalającej na podstawie próbnego pompowania jego zasoby eksploatacyjne. Forma i treść tej dokumentacji została określona w rozporządzeniu ministra środowiska z 19.12.2001 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać dokumentacje hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie (Dz. U. nr 153, poz. 1779). Dokumentację hydrogeologiczną przedkłada się ponownie w starostwie, gdzie podlega ona przyjęciu i ustalona zostaje wydajność eksploatacyjna studni.

5. Kolejnym krokiem zmierzającym do zgodnego z prawem korzystania z ujęcia wód podziemnych jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego. W tym celu należy zlecić wykonanie tak zwanego operatu wodnoprawnego, który wraz z innymi dokumentami (między innymi kopią dokumentacji hydrogeologicznej ujęcia) stanowi podstawę do wystąpienia do starosty (w miastach na prawach powiatu — do prezydenta) o wydanie pozwolenia na pobór wód. To ostatnie jest jednocześnie — zgodnie z art. 122 ust. 3 "Prawa wodnego" — pozwoleniem na wykonanie urządzeń wodnych (a takimi są urządzenia służące do ujmowania wód podziemnych).

Niezależnie od wymogów ustawy "Prawo geologiczne i górnicze" oraz "Prawo wodne", należy przestrzegać postanowień "Prawa budowlanego", czyli zgłosić w wydziale architektury i budownictwa starostwa zamiar wykonania obudowy studziennej na 30 dni przed przystąpieniem do jej realizacji (art. 30). Przy budowie innych obiektów towarzyszących obowiązuje zgłoszenie lub uzyskanie pozwolenia na budowę.

Pozwolenie wodnoprawne po 14 dniach od otrzymania decyzji staje się prawomocne i z tą chwilą można korzystać w sposób szczególny z wód, to jest pobierać wodę w określonej w pozwoleniu ilości w skali godziny oraz doby. Oprócz uprawnień, pozwolenie wodnoprawne nakłada też na użytkownika ujęcia obowiązki — na przykład prowadzenia rejestru poboru i książki eksploatacji studni (w których na podstawie codziennych odczytów wodomierza rejestruje się pobór wody), wykonywania okresowych (zwykle raz na kwartał) pomiarów jej zwierciadła czy badań jakości.

6. Informacje o ilości pobranej w kwartale wody należy na odpowiednich formularzach przekazywać do właś­ciwego terytorialnie urzędu marszałkowskiego wraz z przelewem opłaty ekologicznej, jeśli wyliczona kwota przekracza kwartalnie 200 zł (czyt. HO 4/2004).