• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2004

EMERYT W UNII EUROPEJSKIEJ (cz. II). ROZPORZĄDZENIA UNIJNE

W pierwszym artykule z tego cyklu (HO 4/2004) zwróciłam uwagę na podstawowe akty prawne funkcjonujące w UE oraz krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Przedstawiłam również ogólne zasady, które od 1 maja 2004 r. będą musiały być respektowane przez wszystkie polskie instytucje uczestniczące w realizacji spraw związanych z ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym osób przemieszczających się po krajach Wspólnoty. Poniżej zwracam uwagę na zakres podmiotowy i przedmiotowy rozporządzeń unijnych oraz na polskie instytucje ubezpieczenia społecznego, które realizują te rozporządzenia. W kolejnej części przedstawię drogę wniosku o przyznanie emerytury rolniczej, gdy wnioskodawca pracował również w innym kraju UE.

Kogo obejmują?

Rozporządzenia unijne w dziedzinie zabezpieczenia społecznego mają zastosowanie wobec osób będących obywatelami państw członkowskich UE i EOG, między innymi:

  • Pracowników i osób prowadzących działalność na własny rachunek (pod tym pojęciem w Polsce rozumie się również rolników i pracujących w ich gospodarstwach rolnych domowników), którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich. O tym, czy daną osobę uznaje się za pracownika czy osobę prowadzącą działalność na własny rachunek, decyduje ustawodawstwo państwa, w którym osoba ta podlega ubezpieczeniu.
  • Emerytów i rencistów, nawet jeżeli uzyskali ten status jeszcze przed wstąpieniem ich kraju do UE.
  • Bezpaństwowców lub uchodźców zamieszkałych w kraju UE.

Warto zaznaczyć, że osoba, która przestała być obywatelem państwa członkowskiego jest uprawniona do świadczeń na podstawie okresów ubezpieczenia przebytych w państwie członkowskim w czasie, gdy była jego obywatelem.

Przykład

Obywatel kanadyjski zwrócił się do polskiej instytucji ubezpieczeniowej o przyznanie emerytury. Przed wyjazdem do Kanady i przyjęciem obywatelstwa kanadyjskiego był obywatelem polskim i posiadał okresy ubezpieczenia w Polsce oraz w Niemczech. Zgodnie
z rozporządzeniami unijnymi, osoba ta może ubiegać się o emeryturę w Polsce oraz Niemczech.

Przepisy rozporządzeń unijnych stosowane są również do członków rodziny wyżej wymienionych osób oraz do pozostałych przy życiu, po śmierci żywiciela. Nie wymaga się, żeby członkowie rodziny byli obywatelami bądź byli objęci ustawodawstwem jednego z państw członkowskich. Jeżeli członek rodziny nie pracuje i tym samym nie jest objęty niezależnym ubezpieczeniem, jest objęty ustawodawstwem kraju, które dotyczy pracownika (osoby pracującej na własny rachunek), nawet jeżeli członek rodziny nie mieszka w kraju UE lub EOG. Ustawodawstwo kraju, który będzie wypłacał świadczenia decyduje o tym, kto powinien być uznany za członka rodziny czy za osobę pozostającą przy życiu, która pozostawała na utrzymaniu zmarłego.

Jakich dziedzin dotyczą?

Wspólnotowe zasady ustalania i realizacji świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego odnoszą się do świadczeń:

  • długoterminowych (emerytur, rent z tytułu niezdolności do pracy, w tym wypadkowych i związanych z chorobą zawodową oraz rent rodzinnych);
  • przysługujących w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (jednorazowych odszkodowań);
  • związanych z chorobą i macierzyństwem (np. zasiłków chorobowych i macierzyńskich);
  • związanych ze śmiercią żywiciela (np. zasiłków pogrzebowych);
  • rodzinnych (np. zasiłków rodzinnych),
  • wynikających z przyznania zasiłków dla bezrobotnych.

O tym, jakie świadczenia przysługują w ramach systemów zabezpieczenia społecznego, decyduje ustawodawstwo krajowe poszczególnych państw członkowskich.
W każdym mogą przysługiwać inne świadczenia oraz obowiązywać różne zasady ich przyznawania. W świetle przepisów unijnych pracownik (lub osoba pracująca na własny rachunek) korzysta ze świadczeń pieniężnych określonych przez ustawodawstwo państwa, w którym jest (był) ubez­pieczony (niezależnie od tego, w którym kraju członkow­skim mieszka). Jeżeli dany rodzaj świadczenia w ustawodawstwie polskim nie jest przewidziany — polska instytucja ubezpieczenia społecznego nie przyzna go osobie ubezpieczonej w Polsce. Gdy jest przewidziane — zostanie przyznane na warunkach określonych w polskich przepisach.

Instytucje ubezpieczenia społecznego w Polsce będą natomiast odwoływały się do przepisów wspólnotowych, na przykład w konieczności sumowania okresów ubezpieczenia, gdy krajowe nie wystarczają do przyznania prawa do świadczeń, obliczania i wypłacania świadczeń emerytalno-rentowych według zasady "prorata temporis" (stosownie do upływu czasu), oraz transferu świadczeń do innego kraju unijnego.

Kto je realizuje?

Sprawna realizacja rozporządzeń unijnych wiąże się z wyznaczeniem władz i instytucji zobowiązanych do sto­sowania ustawodawstwa objętego koordynacją. Należą do nich:

  • Władze właściwe — w każdym państwie członkowskim jest to minister (ministrowie) lub inna władza, której podlegają na całym terytorium danego kraju lub jego części systemy zabezpieczenia społecznego. Wykaz tych podmiotów w odniesieniu do poszczególnych państw UE i EOG można znaleźć w załączniku 1 do rozporządzenia 574/72. W Polsce władzą właściwą w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia pracowniczego, rolniczego oraz służb mundurowych jest minister gospodarki, pracy i polityki społecznej, a w zakresie koordynacji ubezpieczenia zdrowotnego — minister zdrowia.
  • Instytucje właściwe — mają najistotniejsze znaczenie w procesie koordynacji systemów ubezpieczeniowych krajów unijnych. Pojęcie instytucji właściwej oznacza tę, w której zainteresowana osoba jest ubezpieczona w chwili składania wniosku o przyznanie świadczeń, od której zainteresowany ma lub miałby prawo otrzymać świadczenie, gdyby on sam lub członek jego rodziny zamieszkiwali na terytorium państwa, gdzie znajduje się ta instytucja, oraz tę, którą wyznaczyła władza właściwa. Wykaz właściwych instytucji znajduje się w załączniku 2 do rozporządzenia 574/72. W Polsce rolę tę w zakresie zabezpieczenia społecznego pracowników pełnią oddziały ZUS, w zakresie ubezpieczenia społecznego rolników — oddziały regionalne KRUS. Te ostatnie (49 jednostek) załatwiają formalności związane z objęciem ubezpieczeniem (również obywateli państw członkowskich), rozpatrywaniem spraw dotyczących świadczeń rodzinnych oraz krótkoterminowych świadczeń pieniężnych z tytułu choroby i macierzyństwa, a także z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz zasiłków pogrzebowych po ubezpieczonych i członkach ich rodzin.

W zakresie emerytur i rent rolniczych (inwalidzkich, rodzinnych) oraz zasiłków pogrzebowych po emerytach i rencistach oraz członkach ich rodzin, do których będą miały zastosowanie przepisy rozporządzeń unijnych, funkcję instytucji właściwych pełnią w Polsce — we współpracy z instytucjami wymienionych poniżej państw — następujące oddziały regionalne KRUS (6 jednostek):

  • w Warszawie — Austria, Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia, Szwecja;
  • w Tomaszowie Mazowieckim — Hiszpania, Portugalia, Włochy;
  • w Częstochowie — Francja, Belgia, Liechtenstein, Luksemburg, Holandia, Szwajcaria;
  • w Nowym Sączu — Czechy, Estonia, Litwa, Słowacja, Słowenia, Węgry;
  • w Poznaniu — Grecja, Irlandia, Malta, Wielka Brytania, Cypr;
  • w Ostrowie Wielkopolskim — Niemcy.

Wymienione oddziały będą rozpatrywały wnioski o emeryturę lub rentę, które złożą osoby, zamieszkałe w Polsce lub innym państwie członkowskim i posiadające okresy ubezpieczenia w Polsce i (lub) w innym państwie członkowskim. Właściwy jest oddział, rozpatrujący sprawy kraju, w którym zainteresowany posiada ostatni okres ubezpieczenia.

Przykłady
Rolnik — Polak zamieszkały w kraju — ubiega się o emeryturę rolniczą. Oprócz ubezpieczenia w Polsce pracował także w Szwecji, a następnie w Niemczech. Instytucją, która wyda decyzję w sprawie polskiej emerytury, będzie oddział KRUS w Ostrowie Wielkopolskim. Przed wyjazdem z Polski do Francji w latach dziewięćdziesiątych obywatel polski podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników, a wcześniej przez wiele lat był ubezpieczony w ZUS. Instytucją, która wyda decyzję w sprawie polskiej emerytury będzie oddział KRUS w To-maszowie Mazowieckim. Wniosek tej osoby nie trafi do ZUS, bo — gdy zainteresowany, oprócz okresów "zagranicznych", w Polsce posiada mieszane okresy ubezpieczenia (w systemie rolnym i pracowniczym)— instytuc­ją właściwą do rozpatrzenia polskiej emerytury będzie ta, której dotyczy ostatni okres ubezpieczenia w Polsce. KRUS, rozpatrując prawo do emerytury rolniczej, uwzględni również okres podlegania ubezpieczeniu w ZUS, a w razie potrzeby okres ubezpieczenia w innym państwie członkowskim.

Właściwe władze dla ułatwienia wzajemnych kontaktów mogą wyznaczyć instytucje łącznikowe upoważnione do bezpośredniego komunikowania się. Do takiej instytucji może zwrócić się każda instytucja innego państwa oraz każda osoba zamieszkała lub przebywająca na terytorium państwa członkowskiego w sprawach dotyczących stosowania prawa unijnego w zakresie zabezpieczenia społecznego. W Polsce wyznaczoną do spraw dotyczących ubezpieczenia społecznego instytuc­ją łącznikową jest Centrala ZUS (dla spraw realizowanych przez oddziały ZUS) i Centrala KRUS (dla spraw realizowanych przez oddziały regionalne KRUS).

Formularze

W koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego istotna jest sprawna wymiana informacji pomiędzy instytucjami różnych krajów członkowskich.

Informacje wymagane przy określeniu i poświadczeniu uprawnień danej osoby do świadczeń przekazywane są za pomocą standardowych formularzy, wypełnianych w języku ojczystym osoby, która je składa. W każdym kraju formularze są identyczne (treść rubryk i układ graficzny), więc nawet nieznajomość języka wnioskodawcy nie jest przeszkodą w załatwieniu sprawy przez inny kraj członkowski, który taki formularz otrzyma. Formularze wspólnotowe (tzw. formularze E) pogrupowane są według rodzajów spraw, z którymi osoba zainteresowana może wystąpić:

  • Seria E 100 — dotyczy zaświadczeń stwierdzających uprawnienia do świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa;
  • Seria E 200 — dotyczy postępowania w zakresie uprawnień do emerytur i rent;
  • Seria E 300 — dotyczy uprawnień do świadczeń w razie bezrobocia;
  • Seria E 400 — dotyczy uprawnień do świadczeń rodzinnych;
  • Seria E 500 — pozostałe formularze proceduralne i korespondencyjne.