Przygotowanie pola
Plantacje odmian deserowych powinno się zakładać na glebach żyznych, ale jednocześnie dość lekkich i przepuszczalnych, co ma znaczenie zwłaszcza przy uprawie odmian wczesnych na przyspieszony zbiór owoców. Bardzo ważne jest również właściwe przygotowanie pola przed założeniem plantacji — od tego zależy dobry wzrost i rozwój roślin. Korzystnym dla truskawki przedplonem są rośliny zbożowe, rzepak ozimy, rzepik, gorczyca, łubin, bobik, wyka, peluszka, fasola, groch oraz warzywa kapustne. Nie należy natomiast zakładać plantacji po malinach, ziemniakach, tytoniu, pomidorach i truskawkach, z uwagi na duże ryzyko wystąpienia werticiliozy, powodowanej przez grzyb Verticillium dahliae, który poprzez korzenie wnika do systemu wiązek przewodzących, powodując ograniczenie ich drożności i przez to osłabienie wzrostu roślin, a w przypadku odmian bardzo wrażliwych — ich więdnięcie i zamieranie. Większość odmian deserowych, na przykład 'Elsanta', 'Kent', 'Honeoye' czy 'Camarosa', odznacza się bardzo wysoką podatnością na ten patogen. Nie jest także zalecane sadzenie truskawek po kukurydzy i koniczynie, ze względu na duże prawdopodobieństwo występowania w glebie szkodliwych nicieni atakujących system korzeniowy truskawki. Kolejnymi etapami przygotowania pola pod nowe nasadzenia są: zwalczenie chwastów trwałych i nawożenie organiczne (obornik lub nawozy zielone) oraz uzupełniające nawożenie mineralne (potas, fosfor i magnez). Dawki nawozów mineralnych powinny być ustalone na podstawie analizy gleby.
Materiał nasadzeniowy
Dobrze przygotowane pole to jeszcze nie wszystko. Należy także zadbać o zdrowy, wysokiej jakości materiał szkółkarski — od tego zależy kondycja plantacji w następnych latach. Sadzonki powinny pochodzić z mateczników kwalifikowanych, a wielkość i rodzaj sadzonek zależy od ukierunkowania uprawy. W obrocie znajdują się trzy rodzaje sadzonek: zielone (świeże, wykopywane z mateczników wiosną lub w drugiej połowie lata i sadzone bezpośrednio na plantacji), frigo (wykopywane po wejściu roślin w stan spoczynku zimowego, czyli późną jesienią lub wczesną wiosną, przechowywane przez zimę w chłodni w temperaturze –2,0°C) oraz sadzonki doniczkowane. Sadzonki zielone używane są zwykle do założenia plantacji polowej przeznaczonej do uprawy tradycyjnej (zbiór w czerwcu). Przy korzystaniu z tego typu sadzonek należy ściśle przestrzegać terminu sadzenia (najlepiej nie później niż do połowy września), w przeciwnym razie słabo ukorzenione rośliny mogą przemarzać zimą. Sadzonki doniczkowane (fot. 1) z reguły są droższe niż zielone, mają jednak dwie zalety — są dostępne już na początku sierpnia, a ponadto są mniej wrażliwe na stres wodny po posadzeniu na miejsce stałe. Im wcześniej posadzona zostanie plantacja, tym większego i lepszego jakościowo plonu można spodziewać się już w następnym roku po posadzeniu. Sadzonki doniczkowane najchętniej stosowane są do zakładania plantacji pod osłonami wysokimi i niskimi na zbiór przyspieszony, a także do produkcji polowej na zagonach. Najbardziej uniwersalnym materiałem szkółkarskim są natomiast sadzonki frigo (fot. 2 ). Wykorzystywane są one zarówno do wiosennych nasadzeń truskawki w uprawach tradycyjnych, jak również do uprawy sterowanej. Chociaż nie ma oficjalnych norm, to w obrocie wyróżnia się kilka rodzajów sadzonek frigo: wielokoronowe (zagonowe), A+ (o średnicy powyżej 15 mm), A (ożenia tradycyjnej plantacji polowej używa się zazwyczaj sadzonek A bądź A+. Sadzonki wielokoronowe, z uwagi na wyższą cenę, stosowane są głównie do bardzo intensywnej uprawy sterowanej, na przykład pod osłonami wysokimi. Ich ogromną zaletą w porównaniu z pozostałymi sadzonkami, jest znacznie wyższe plonowanie już w pierwszym roku po posadzeniu. W Polsce prawie ich się nie produkuje, pochodzą głównie z importu.
Fot. 1. Sadzonki doniczkowane
Fot. 2. Sadzonki "frigo"
Jak sadzić?
Tradycyjna uprawa truskawek w polu prowadzona jest najczęściej metodą "na płask". Rośliny sadzi się wówczas w pojedynczych rzędach (tzw. system rzędowy) lub w systemie rzędowo-pasowym. W systemie rzędowym odległość między rzędami wynosi najczęściej 80–100 cm, a między roślinami w rzędzie 15–25 cm. Zaletą tego systemu jest łatwe sadzenie i pielęgnacja roślin oraz zbiór owoców. Równomierne rozmieszczenie roślin ułatwia dokładne opryskiwanie przed chorobami, szkodnikami i chwastami, sprzyja lepszemu wyrastaniu i wybarwianiu się owoców oraz zwiększa dokładność i wydajność zbioru. W uprawie pasowo-rzędowej odległości między rzędami nie są jednakowe, zawsze jedno międzyrzędzie jest szersze, a drugie węższe, na przykład 100 + 50 x 20 cm. Pozwala to na większe zagęszczenie roślin, a tym samym na uzyskanie wyższego plonu z tej samej powierzchni. Wadami tego systemu są: uciążliwość usuwania rozłogów (często ręcznie) oraz związane z nadmiernym zagęszczeniem problemy z prawidłową ochroną roślin przed chorobami i szkodnikami. Czynniki te znacząco wpływają na obniżenie jakości owoców, zwłaszcza w wilgotniejsze lata. Znacznie nowocześniejszą metodą produkcji truskawek deserowych jest uprawa na podniesionych zagonach, powszechnie stosowana w krajach zachodnich. Wysokość zagonu wynosi najczęściej 15–20 cm, a nawet 40 cm, jego szerokość uzależniona jest od liczby rzędów roślin na zagonie. Szerokość zagonów jednorzędowych u podstawy wynosi 40–60 cm, a dwurzędowych – 70–80 cm. Zagony są pokrywane czarną folią, a przestrzeń między nimi jest wykładana ściółką ze słomy. Na wierzchołku zagonu, pod folią, przeprowadzony jest przewód kroplujący, którym dostarczana jest woda i nawozy. Profilowanie zagonów, rozkładanie przewodu kroplującego i obciąganie zagonów folią wykonywane jest przy użyciu specjalnej maszyny. Uprawa truskawek na podniesionych zagonach ma wiele zalet w porównaniu z uprawą "na płask". Należą do nich: wyższe plonowanie roślin (o 10–15%), łatwiejszy zbiór owoców, lepsza mineralizacja związków azotu, mniej sprzyjające warunki rozwoju chorób systemu korzeniowego i niższe (o około połowę) koszty nawożenia, gdyż ogranicza się je tylko do powierzchni zagonu. Wadą tej metody jest natomiast większe ryzyko przemarzania roślin, co stwarza konieczność dobrego okrywania roślin w czasie mroźnych zim. W przypadku odmian wrażliwych nawet dobre okrycie nie gwarantuje dobrego przezimowania, dlatego w Polsce nie zaleca się uprawy truskawek na zagonach podniesionych.
Każda plantacja, niezależnie od systemu uprawy i przeznaczenia owoców, pod koniec kwitnienia powinna być wyściółkowana słomą (fot. 3), dzięki której owoce nie wykładają się bezpośrednio na glebę, przez co są czyste, suche i mniej ulegają porażeniu przez szarą pleśń. Ściółkowanie słomą jest wskazane także w uprawie na zagonach pokrytych czarną folią, gdyż zmniejsza ryzyko odparzeń owoców. Konieczne jest również systematyczne nawadnianie roślin (fot. 4). Przy uprawie "na płask" nie ma szczególnych wymagań odnośnie rodzaju systemu nawadniającego, mogą to być zarówno przewody kroplujące lub minizraszacze, jak również stacjonarne lub samobieżne deszczownie.
Fot. 3. Ściółkowanie jest niezbędne dla uzyskania owoców dobrej jakości
(tutaj owoce odmiany 'Everest')
Fot. 4. Więdnące truskawki — to częsty widok na plantacjach nienawadnianych
Przyspieszanie dojrzewania
Intensywny rozwój uprawy odmian deserowych i opracowanie nowych technologii produkcji pozwoliło na uzyskiwanie owoców także poza okresem ich tradycyjnego dojrzewania w gruncie. Przyspieszenie dojrzewania owoców przeciętnie o 7 dni, a w sprzyjające lata nawet o 14 dni, można uzyskać dzięki wiosennemu (początek marca) przykrywaniu roślin "na płask" folią perforowaną (fot. 5) lub włókniną. W słoneczne, bardzo ciepłe dni zaleca się jednak zdejmowanie folii i przewietrzanie roślin, w przeciwnym razie może dojść do oparzeń liści
i zawiązków owocowych. Dzięki wietrzeniu obniża się także wilgotność wokół roślin, sprzyjającą rozwojowi chorób (zwłaszcza szarej pleśni i mączniaka), ponadto zdejmowanie folii na dzień umożliwia lepsze zapylenie kwiatów przez owady (fot. 6). Owoce rozwijające się z niedopylonych kwiatów są w mniejszym lub większym stopniu zdeformowane, a to obniża ich wartość handlową. Warunkiem powodzenia w uprawie truskawek na zbiór przyspieszony jest również dobór właściwej odmiany. Powinny one odznaczać się wczesnością dojrzewania, dużą wytrzymałością roślin na mróz i kwiatów na przymrozki wiosenne, luźnym pokrojem roślin ułatwiającym ich zbiór, oraz wysoką jakością owoców, a zwłaszcza regularnym kształtem, jasnoczerwoną barwą i dużą jędrnością.
Fot. 5. Przyspieszanie dojrzewania truskawek
poprzez nakrywanie zagonów folią perforowaną
Fot. 6. Owoce zdeformowane na skutek niedostatecznego zapylenia
Na zbiór opóźniony
Celem uprawy na zbiór opóźniony jest uzyskanie deserowych truskawek w okresie letnio-jesiennym. Opóźnione plonowanie w polu można osiągnąć poprzez uprawę odmian bardzo późnych, odmian powtarzających owocowanie lub opóźnianie terminu sadzenia roślin "frigo" (fot. 7). Najprostszym i najtańszym — niewymagającym dodatkowych nakładów — sposobem opóźnienia dojrzewania jest uprawa odmian bardzo późnych, takich jak: 'Bogota', 'Tarda Vicoda', 'Vima Tarda', 'Vikat' lub 'Malling Pandora'. Dojrzewanie ich owoców rozpoczyna się w czasie, gdy zbiory truskawek odmiany 'Senga Sengana' zbliżają się ku końcowi. Dojrzewające aż do pierwszych przymrozków owoce można uzyskać także uprawiając odmiany powtarzające owocowanie, do których zaliczają się 'Selva', 'Evita' czy 'Everest'. Pierwsze owocowanie tych odmian zbiega się w czasie z owocowaniem odmian tradycyjnych. Owocowanie powtórne rozpoczyna się zazwyczaj na przełomie lipca i sierpnia, i trwa nieprzerwanie aż do pierwszych przymrozków. W celu przyspieszenia dojrzewania owoców latem oraz zwiększenia plonowania letnio-jesiennego zaleca się usuwanie kwiatostanów wiosną (do pierwszej połowy maja). Decydując się na uprawę odmian powtarzających owocowanie należy jednak pamiętać, że są one bardziej wrażliwe na przemarzanie zimą niż odmiany tradycyjne. Jest to związane z długim okresem owocowania, który nie sprzyja dobremu przygotowaniu roślin do zimowego spoczynku. Koniecznością jest zatem okrywanie tych odmian ściółką ze słomy bądź włókniną wkrótce po pierwszych mrozach.
Fot. 7. Sadzenie sadzonek "frigo" na zagonach płaskich pokrytych czarną folią
Najbardziej kosztownym i w naszych warunkach nieco ryzykownym sposobem polowej produkcji owoców na zbiór letni jest opóźnione wysadzanie roślin "frigo". Najbardziej do tego rodzaju produkcji przydatna jest 'Elsanta'. Uprawę na zbiór opóźniony można prowadzić tradycyjnie w systemie rzędowym lub na płaskich, pokrytych czarną folią, zagonach. Do tego typu produkcji najlepiej nadają się sadzonki wielokoronowe lub A+. Rośliny należy posadzić w polu na około 2 miesiące przed planowanym zbiorem owoców — okres ten jest nieco krótszy w przypadku nasadzeń majowych. Zbiór owoców trwa około 3 tygodni. Przy uprawie na zbiór opóźniony pierwsze rośliny sadzi się w połowie maja, wówczas pierwsze dojrzałe owoce uzyskuje się na ogół na przełomie czerwca i lipca. Zastosowanie 2 lub 3 terminów sadzenia w odstępach 3–4-tygodniowych pozwala na rozciągnięcie okresu zbioru nawet na całe lato. W Polsce centralnej nie zaleca się natomiast sadzenia później niż na przełomie czerwca i lipca, gdyż rośliny sadzone później wydadzą niższy i gorszej jakości plon — owoce takie zazwyczaj są drobniejsze i w większym stopniu narażone na uszkodzenia przez pierwsze przymrozki. Rośliny "frigo" posadzone na zbiór opóźniony wymagają bardzo regularnego i obfitego nawadniania. Ich system korzeniowy nie jest dostatecznie rozrośnięty i przy niedostatku wody w glebie oraz wysokiej temperaturze powietrza roślina ma problemy z dobrym zaopatrzeniem owoców w wodę. Wskutek małej transpiracji zawiązki przegrzewają się, co może doprowadzić do ich mięknięcia i przedwczesnego wybarwiania się (występują typowe objawy "ugotowania" zawiązków). Ściółkowanie roślin słomą powinno być wykonane tuż po posadzeniu roślin, bowiem w tym przypadku ściółka ma za zadanie nie tylko odizolowanie dojrzewających owoców od podłoża, ale również zapobiega nadmiernemu nagrzewaniu i przesuszaniu gleby. Ponadto, dla uzyskania wysokiego plonu owoców, szczególnie z plantacji sadzonych w opóźnionym terminie, należy pamiętać o ich lokalizacji na glebie żyznej, zasobnej w składniki pokarmowe i wodę.