Gdzie uprawiać

Leszczynę można uprawiać na skalę towarową w rejonach ze średnią roczną temperaturą około 8°C. Patrząc na mapę średnich temperatur rocznych w Polsce* możemy stwierdzić, że nasze największe tereny uprawy leszczyny nie są zlokalizowane na obszarach o najwyższej średniej temperaturze, wynoszącej dla około 40% kraju 8–9°C, lecz tam, gdzie ta wartość wynosi 7–8°C. Takim zakresem średniej temperatury roku charakteryzuje się województwo lubelskie oraz niektóre obszary Kielecczyzny i Mazowsza. Wytłumaczyć to można oddziaływaniem dwóch sadowniczych zakładów doświadczalnych. Pierwszym z nich była Lipowa koło Opatowa Kieleckiego, kierowana przez mgr. Henryka Zdyba. Drugą placówką był i jest nadal Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli. Praca osób z tych ośrodków zaowocowała licznymi plantac­jami leszczyny założonymi nie tylko w województwie lubelskim, ale w różnych rejonach kraju, a ich powierzchnię, szacuje się już na ponad 1000 hektarów.

Najlepsze rejony dla zakładania plantacji

Pod względem temperatur nieco korzystniejsze dla uprawy leszczyny warunki oferują zachodnie rejony naszego kraju, odznaczające się średnią roczną temperaturą wyższą niż w centralnej i wschodniej części Polski, wynoszącą 8–9°C. Taką średnią ilością ciepła odznaczają się nadodrzańskie obszary województwa zachodniopomorskiego, województwo lubuskie (kolebka uprawy orzecha laskowego w tej części Europy), część wielkopolskiego, dolnośląskie (poza Przedgórzem Sudeckim), opolskie oraz część śląskiego. Na południu kraju — w województwach małopolskim i podkarpackim — znajdują się również obszary o korzystnej temperaturze, ciągnące się szerokim pasem wzdłuż doliny Wisły aż do ujścia Sanu. W wielu lokalnych enklawach tego olbrzymiego obszaru, średnia temperatura roczna sięga nawet 10°C.

Obserwacje prowadzone od 8 lat na nowej kolekcji odmian leszczyny w Ośrodku Doświadczalnym Hodowli Leszczyny im. profesora Fran­ciszka Goca w Krakowie, wskazu­ją również na dobre plonowanie leszczyny i to nawet na glebie klasy IV. Spośród 55 odmian ros­nących na tej plantacji (fot. 1), aż 22 sprowadzone zostały z krajów o klimacie śródziemnomorskim (Włochy, Turcja, Hiszpania) oraz z zachodniej części stanu Oregon w USA (fot. 2), odznaczającej się podobnie łagodnym klimatem jak Hiszpania. To spośród tej grupy odmian wywodzą się formy bardzo dobrze owocujące na krakowskiej plantacji. Odmiany te wytrzymują, podobnie jak odmiany leszczyny od lat uprawiane w naszym klimacie, kapryśne warunki pogodowe, występujące u nas dość często w okresie kwitnienia. W roku 2002, w czasie kwitnienia leszczyny temperatura trzykrotnie spadała do –5°C, podobnie jak na przedwiośniu rok wcześniej.
W roku 2003 po wyjątkowo długiej i mroźnej zimie, okres pogody sprzyjającej zapyleniu leszczyny był bardzo krótki. Po nim wystąpiły ponownie przymrozki. Mimo tak niekorzystnych warunków atmosferycznych, zawiązywanie orzechów laskowych w tych latach było obfite, a ich plony na plantacji krakowskiej w roku 2003 należały do rekordowych. Dla odmian tych nie były również groźne grudniowe i styczniowe mrozy, sięgające nawet –25°C.

Fot. 1. 'Syrena' to wartościowa odmiana leszczyny polskiej hodowli

Fot. 2. Cały orzech i jądra nowej amerykańskiej odmiany 'Willamette'
— z prawej jądra po blanszowaniu

W kolejnym numerze HO autorzy przedstawią najwartościowsze, polecane do zakładania plantacji leszczynowych odmiany (deserowe i prze­mysłowe) tego gatunku.

Orzech laskowy wartościowy smakołyk

Orzechy laskowe należą do grupy nasion oleistych, zawierają 55–75% tłuszczu (oleju) bogatego w nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak kwas oleinowy (jednonienasycony) oraz kwas linolowy (dwunienasycony), których nasz organizm nie potrafi zsyntetyzować i musi je otrzymać w pokarmach. Kwas linolowy, obok linolenowego i arachidonowego, spełnia doniosłą rolę w przemianie tłuszczów i cholesterolu, w istotnym stopniu zmniejsza skłonność do tworzenia się zakrzepów krwi. Blisko 20 lat temu przekonano się, że osoby, które jedzą sporo orzechów, nie tylko laskowych, są o wiele mniej narażone na choroby serca. Nawet stosunkowo niewielkie porcje orzechów spożywane dość często, np. 3 do 5 razy w tygodniu, zmniejszają ryzyko zawału serca o połowę. Oddziaływanie takie wywiera nie tylko kwas linolowy ale i kwas oleinowy. Nasz klimat, nieco chłodniejszy od śródziemnomorskiego sprawia, że orzechy laskowe zbierane w Polsce zawierają więcej kwasu linolowego, niż orzechy tych samych odmian sprowadzane z Turcji, Włoch czy Hiszpanii.

Składnikiem, który wraz z wymienionymi nienasyconymi kwasami tłuszczowymi wpływa korzystnie na sprawne funkcjonowanie naszego serca jest również magnez, występujący w orzechach laskowych w ilości około 166 mg w 100 g wysuszonych jąder.

Innym składnikiem oleju orzechów laskowych, bardzo cennym w dietetyce, jest tokoferol (witamina E) — częs­to określany mianem "witaminy młodości". Tokoferol to silny antyutleniacz, skutecznie eliminujący wolne rodniki, czyniące spustoszenie w komórkach, zwłaszcza u osób w podeszłym wieku. Jego zawartość w orzechach jest bardzo wysoka w porównaniu z innymi produktami roślinnymi i wynosi około 347 mikrogramów w 1 gramie oleju. Szczególnie dużo witaminy E zawiera odmiana 'Webba Cenny' (395 g/g oleju) i nowa odmiana amerykańska 'Oregon' (OSU 20-58) — 407,5 g/g. Orzechy laskowe zbierane w krajach basenu Morza Śródziemnego i w stanie Oregon (USA), zawierają podobne ilości witaminy E.

Spośród pozostałych ważniejszych składników orzechów laskowych wymienić należy cukry i białka. Zawartość cukrów waha się od około 3 g w 100 g suchych jąder (u odmian 'Syrena' i 'Tonda Gentile delle Langhe') do 7 g w orzechach odmiany 'Gunslebeński'. Bardzo niska zawartość cukrów w orzechach dwóch pierwszych z wymienionych odmian, może być interesującą propozycją w diecie diabetyków. Zawartość białek w orzechach laskowych odmian z naszego klimatu wynosi średnio 13,7%, natomiast 14,6% w orzechach odmian pochodzących z obszarów uprawy o cieplejszym klimacie. Białko to jest bardzo dob­rze przyswajalne przez organizm człowieka.