Numer 06/2004
Jesteśmy już w Unii Europejskiej i licząc na to, że zaistniejemy na wspólnym rynku, musimy brać pod uwagę unijne wymagania jakościowe, obowiązujące w obrocie świeżymi warzywami. Szczegółowo określają je normy i rozporządzenia międzynarodowe. Pierwsze nie mają mocy obligatoryjnego stosowania, a są jedynie zbiorem zaleceń i wskazówek dla uczestników rynku — na przykład norma PrPN-R-75528: (UN/ECE FFV-28:1991) "Papryka słodka". Drugie są aktami prawnymi wydanymi prze Komisję Europejską i obowiązują we wszystkich krajach Wspólnoty — na przykład Standard jakości handlowej dla papryki słodkiej według rozporządzenia KE Nr 1455/1999 z późniejszymi zmianami Nr 2706/2000, Nr 2147/2002, Nr 46/2003.
Odbiorcy, a zwłaszcza zinstytucjonalizowany rynek hurtowy, na przykład sieci supermarketów, także kontrahenci zagraniczni, są głównie zainteresowani towarem spełniającym założenia norm. Dlaczego? Ponieważ daje to gwarancję wysokiej jakości, możliwości jej kontroli i dokonywania reklamacji. Prostsza, a więc tańsza jest promocja takiego towaru, bowiem łatwiej jest ustalić cenę adekwatną do jakości i granice jej regulacji. Dokładnie opisany towar (kraj lub region, zarejestrowany lub uznany znak firmowy, adres pakującego lub wysyłającego) to nie tylko możliwość poznania jego pochodzenia, ale także swoista reklama.
Tak więc, czy się nam to podoba, czy nie, ogrodnicy, którzy chcą uczestniczyć we wspólnym rynku, muszą podporządkować się takim zarządzeniom. Nie jest to trudne, ale wiąże się z koniecznością zmiany sposobu podejścia do uprawy i uwzględnienia wymagań nie tylko polskich konsumentów. Wyraźnie widoczne jest to w przypadku papryki. Odkąd w Polsce jej uprawa rozwinęła się na szeroką skalę (obecnie blisko 1000 ha, z czego około 700 ha w nieogrzewanych tunelach niskich i wysokich), największym zainteresowaniem cieszą się ogromne, grubościenne owoce (zbierane z roślin, które często nigdy nie widziały "noża"), bo takie szybko zdobywały nabywców w obrocie giełdowym w Polsce. Tymczasem zagraniczne sieci handlowe, zgodnie z preferencjami swoich odbiorców, chętniej kupują owoce średniej wielkości, około 180-gramowe, wyrównane pod względem wielkości i równomiernie wybarwione.
Cięcie i prowadzenie roślin wpływa na owocowanie
W optymalnych warunkach uprawy każda odmiana ma mniej więcej stały potencjał plonotwórczy, czyli zdolność do wytworzenia określonego plonu, bez względu na masę i wartość biologiczną poszczególnych owoców. Zabiegi agrotechniczne polegające na regulacji masy zielonej i jej obciążenia częściami generatywnymi (kwiatami, zawiązkami i owocami) wpływają na zmianę struktury plonu. Im mniej owoców na roślinie, tym są one większe, ale bez usuwania części zawiązków owocowanie kumuluje się w krótkim czasie i na 1 lub 2 poziomach korony. Rośliny cięte i prowadzone na 2–4 pędy owocują sukcesywnie. W tym samym terminie dojrzewają 1 lub 2 owoce na każdym pędzie. Są one mniejsze niż na roślinach nieciętych, ale bardziej kształtne i szybko wybarwiające się — "jak z obrazka" w katalogu firm nasiennych (tak bowiem prowadzone są wszystkie uprawy zagraniczne).
Wielu ogrodników narzeka, że papryka w naszych warunkach wybarwia się powoli. To fakt, duże różnice temperatury i intensywności światła nie sprzyjają dojrzewaniu i wybarwianiu. Zwłaszcza jeśli owoc "zmuszany" jest do większych przyrostów masy niż przewiduje to jego kod genetyczny — a tak dzieje się, gdy papryk jest mniej niż być powinno (prawidłowo w każdym węźle powinien znajdować się owoc). Z drugiej strony, rośliny mogą utrzymać tylko tyle zawiązków, ile owoców są w stanie wykarmić w danym okresie, dlatego przy znacznym obciążeniu dolnych partii, na górnych nie ma zawiązków. Niewiele wówczas daje również dodatkowe nawożenie — żaden żywy organizm nie może odżywiać się bez ograniczeń.
Co zrobić, żeby owoce szybciej się wybarwiały?
Należy stworzyć im warunki intensywnego, acz krótkiego dorastania i dojrzewania na roślinie, a rośliny prowadzić na 2–4 pędy, usuwając zbędne części konkurujące z zawiązkami na pędach I i II rzędu. Im mniej zakłócone dorastanie owoców, tym jest ono szybsze i prędzej następuje wybarwianie. Im krótszy okres przebywania owocu na roślinie, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że przytrafią mu się sytuacje stresowe, opóźniające procesy dojrzewania. Dopóki jednak producenci papryki nie widzą finansowego uzasadnienia dla zwiększonych nakładów pracy, dopóty trudno ich będzie przekonać do konieczności cięcia i prowadzenia roślin.
Zgodnie z europejskimi standardami, w handlu papryką operuje się często 5-kilogramowymi opakowaniami kartonowymi, w których owoce musza być wyrównane pod względem wielkości, kształtu i stopnia dojrzałości. O wiele łatwiej jest więc zapakować około trzydziestu 180-gramowych owoców o kształcie prostopadłościanu niż 20 sztuk ważących po 250 gramów, o dwukrotnie większych rozmiarach i kształcie piłki, z której uszło powietrze. Wielkie owoce nigdy nie będą wyrównane, gdyż powstają wówczas, gdy owocowanie skumulowane jest na 1 lub 2 poziomach korony, co skutkuje mechanicznymi zniekształceniami. Gorsza jest wówczas również zdrowotność owoców i całych roślin — znacznie wyższa wilgotność i słaba cyrkulacja powietrza wokół wzajemnie zakleszczonych owoców i pędów sprzyja infekcjom i zasiedlaniu przez szkodniki.
Papryka zgodna z normami
Według standardów, owoc handlowy musi spełniać wymagania minimalne, z których najważniejsze to zdrowy i świeży wygląd, brak nadmiernego zawilgocenia powierzchniowego, niezabliźnionych uszkodzeń, zanieczyszczeń, objawów uszkodzeń mrozowych, żerowania szkodników i występowania chorób oraz obcych zapachów i smaków.
Wymagania jakościowe określają wygląd owoców w dwóch klasach jakościowych, w których nie uwzględnia się masy i wielkości owoców. Papryka klasy I powinna być reprezentatywna dla odmiany (fot. 1), kształtna, z szypułką równo uciętą (fot. 2), najlepiej w kolanku, o wyrównanej powierzchni (nie dotyczy to zaznaczenia komór), o skórce praktycznie nieuszkodzonej (dopuszcza się minimalne, zaschnięte skazy). W klasie II wymagania są tylko nieco mniejsze — dopuszczone są wady kształtu (fot. 3), niewielkie oparzenia słoneczne (do 3 cm długości lub o powierzchni do 1 cm2), suche pęknięcia o sumarycznej długości do 3 cm, uszkodzenia szypułki i lekka utrata turgoru (fot. 4). Niestety, są one nie do spełnienia, jeśli papryka prowadzona jest "na żywioł".
Fot. 1. Owoce tej samej odmiany, z lewej — klasy I, z prawej — klasy II, z dopuszczalną wadą kształtu
Fot. 2. U owoców klasy I szypułka musi być niezbyt krótko i równo przycięta
Fot. 3. Dopuszczalna w klasie II wada kształtu (owoc z lewej strony)
Fot. 4. Owoc zakwalifikowany do klasy II ze względu na objawy utraty turgoru i nieprawidłowo uciętą szypułkę
Owoce najwyższej jakości mogą być zakwalifikowane do klasy ekstra.
Minimalna wielkość owoców w klasach I i II jest taka sama i określona jest przez szerokość owocu. Dla papryki wydłużonej, ostro zakończonej (np. Arlequine F1, Mira, Zorza, Karpatia F1) wynosi ona 20 mm, dla odmian w kształcie graniastosłupa, tępo zakończonych (np. Spartacus F1, Yecla F1, Sunny F1, Belladonna F1) lub z niewielkim stożkowym zakończeniem (np. Roberta F1, Belko F1, Kier) wynosi 40 mm, owoce spłaszczone, pomidorokształtne (np. Oleńka) powinny mieć 55 mm. Papryka w klasie II nie musi być sortowana, ale dla klasy I zaleca się podział owoców na grupy, tak aby w jednym opakowaniu różnice średnic między największym i najmniejszym owocem nie przekraczały 20 mm. Sortowane owoce papryk długich powinny mieć wyrównaną długość, a owoce odmian miniaturowych zbliżoną wielkość — mimo iż nie uwzględniają ich normy.
Standardy dopuszczają pewną tolerancję jakościową i wielkościową. W obu klasach — nie więcej niż 10% owoców może mieć nieco niższą jakość niż wymagana. W klasie I 10% owoców w każdym opakowaniu może być o około 5 mm mniejsze lub większe niż deklarowana minimalna i maksymalna średnica dla danej grupy.
W opakowaniach z najmniejszymi owocami nie więcej niż 5% papryki może mieć średnicę mniejszą od minimalnej (patrz wyżej). Dla sortowanej papryki klasy II tolerancja jest taka sama.
Dla mieszanek wielobarwnych w każdym opakowaniu zbiorczym powinna znajdować się taka sama liczba owoców w każdym kolorze, muszą one należeć do tego samego typu handlowego oraz pochodzić z tego samego źródła. W opakowaniach kilogramowych natomiast jednolitość pochodzenia kolorowych owoców nie jest wymagana.
Bardzo ważna rzeczą jest jakość opakowań. Mają one zabezpieczać produkt przed uszkodzeniami (najlepsze są kartonowe pudła), podobnie jak materiały do wykładania ich wnętrza. Opakowania muszą być czyste!
Obowiązkowe jest też oznakowanie towaru. Konieczne jest podanie adresu pakującego lub/i wysyłającego, kraj pochodzenia, klasa jakości, wielkość (wyrażona minimalną i maksymalną średnicą lub napis "niesortowana"). Jeśli zawartość opakowania nie jest widoczna z zewnątrz, trzeba jeszcze umieścić oznaczenie "papryka słodka", barwę, nazwę odmiany lub typu handlowego (np. "wydłużona", "o kształcie graniastosłupa, tępo zakończona", "o kształcie graniastosłupa, ze stożkowym zakończeniem", "pomidorokształtna"). Dowolnie można zamieścić znak urzędowej kontroli jakości.
W drugiej części artykułu znajdą się informacje o tym, jak ciąć i prowadzić paprykę, aby uzyskać kształtne, średniej wielkości owoce, o gładkiej skórce.