• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 07/2004

ŚWIATŁO W PRODUKCJI ROZSADY POMIDORÓW SZKLARNIOWYCH

Jednym z ważnych czynników warunkujących prawidłowy wzrost roślin po posadzeniu na miejsce stałe jest przygotowanie rozsady dobrej jakości. Uzyskanie rozsady pomidorów o właściwych parametrach wymaga zarówno utrzymania optymalnej temperatury podłoża i powietrza, różnej w poszczególnych okresach wzrostu, jak i zapewnienia jej dobrych warunków świetlnych.

Wymagania świetlne

Minimalna ilość światła podczas produkcji rozsady pomidorów wynosi 4 tys. lx, lecz szybki i prawidłowy wzrost roślin ma miejsce przy natężeniu powyżej 8 tys. lx.Ważna jest bardzo duża równomierność oświetlenia — powyżej 70%.

W początkowym okresie przygotowania rozsady — w grudniu czy styczniu — intensywność światła jest niska, zwykle znacznie niższa od wymaganej. W celu uzyskania w tym czasie rozsady dobrej jakości — do najwcześniejszych nasadzeń w styczniu i w lutym — niezbędne jest uzupełnienie światła dziennego światłem sztucznym. Do sadzenia roślin w marcu i później możliwe jest przygotowanie dobrej jakoś­ciowo rozsady bez doświetlania.

Zbyt niska inten­sywność światła jest głównym czyn­nikiem ograniczającym wzrost i rozwój roślin, ponieważ w takich warunkach zużycie asymilatów w procesie oddychania jest większe niż ich ilość wyprodukowana w procesie fotosyntezy. W okresie niedoboru światła o intensywności fotosyntezy oraz właściwym rozwoju roślin decyduje także jakość światła określana składem spektralnym. Wysoka intensywność światła niebieskiego o wiele silniej hamuje wydłużanie się łodygi niż podobne natężenie światła czerwonego (fot.).


Roślina o międzywęźlach wydłużonych w wyniku niewłaściwego oświetlenia

Szybkość wzrostu i rozwoju roślin zależy więc od natężenia światła, to jest od ilości energii promienistej przypadającej na jednostkę powierzchni uprawy. Natężenie światła należy dostosować do warunków uprawy — temperatury i zawartości dwutlenku węgla w powietrzu. Do prawidłowego wzrostu rozsady niezbędny jest minimum 6-godzinny okres ciemności, który powinien przypadać na te same godziny. Naświetlanie ciągłe roślin (bez okresu ciemności) w czasie przygotowywania rozsady pomidorów, z wyłączeniem 10-dniowego okresu od wschodów do rozłożenia liścieni, lub zbyt krótkie 2–4-godzinne okresy ciemności powodują zaburzenia wzrostu, chlorozy, a nawet zamieranie roślin.

Uzupełnienie światła dziennego sztucznym jest okreś­lane jako doświetlanie, natomiast całkowite odizolowanie od światła dziennego i wzrost roślin przy świetle sztucznym to naświetlanie.

Długość okresu przygotowania rozsady zależy od natężenia światła, terminu i metody przygotowania rozsady.

Doświetlanie rozsady przy deficycie światła skraca czas jej przygotowania o około 2 tygodnie (tab. 1).

Tabela 1. Terminy i długość okresu przygotowania rozsady pomidorów do uprawy pod osłonami (metoda tradycyjna, podłoże organiczne)

1 z uzupełnieniem światła naturalnego sztucznym (4 tys. lx) przez minimum 8 godz.;
2 przeciętne naturalne warunki świetlne

Dalsze skrócenie okresu produkcji rozsady pomidorów do uprawy wiosennej uzyskuje się przez:

  • ciągłe (całodobowe) doświetlanie siewek po rozłożeniu liścieni — prowadzone przez 10 dni — co skraca okres przygotowania o około 5 dni;
  • doświetlanie roślin światłem powyżej 4 tys. lx, najlepiej przy wykorzystaniu źródeł światła o dużej mocy (np. 600 W lamp sodowych);
  • przygotowanie rozsady w warunkach światła sztucznego (zmieniające się warunki świetlne przy wydłużonym dobowym czasie naświetlania — zazwyczaj do 16 godz.).

Okres przygotowania rozsady metodą tradycyjną (konwencjonalną) przy najczęściej wykorzystywanych podanych powyżej możliwościach wynosi dla:

  • uprawy wczesnowiosennej 40–60 dni (zależnie od warunków świetlnych);
  • uprawy późnowiosennej 35–40 dni;
  • uprawy jesiennej 30–40 dni (zależnie od długości okresu kiełkowania nasion).

Produkcja rozsady w kostkach wełny mineralnej (uprawa bezglebowa) na termin wczesnowiosenny, przy podanych wyżej sposobach uzupełniania światła dziennego sztucznym, trwa 42–45 dni. W okresie tym można wyróżnić dwa etapy — w pierwszym przez 28–32 dni rozsadę przygotowuje się w mnożarce i tylko wtedy jest ona doświetlana, natomiast w drugim etapie rozsada przenoszona jest do szklarni i ustawiana na matach uprawowych obok otworów do sadzenia roślin. Przygotowanie rozsady w rozpatrywanej powyżej sytuacji na termin jesienny trwa około 30 dni.

Doświetlanie

Doświetlanie w każdym z terminów ma duży wpływ na długość okresu produkcji, jakość rozsady, a także późniejszy rozwój roślin. Oprócz długości i natężenia zastosowanego doświetlania, ważna jest także intensywność światła dziennego i długość dnia, czyli suma światła fotosyntetycznie czynnego.

Wysokość, na jakiej tworzy się pierwsze grono, oraz jego rozwój zależy nie tylko od temperatury, ale również od ilości światła, dostępnego w tym okresie. Zawiązki pierwszego grona tworzą się po około 10 dniach po wzejściu roślin i rozłożeniu liścieni, drugiego — 8 dni później. W optymalnych warunkach świetlnych grona osadzone są niżej niż przy słabym świetle. Jeżeli w okresie tworzenia się kwiatostanów rośliny pomidora rozwijają się w warunkach niedoboru światła oraz przy temperaturze wyższej niż optymalna, kwiatostany stają się wydłużone, cienkie, osadzone pod ostrym kątem w stosunku do łodygi, a pąki kwiatów skupione są w wierzchołkowej ich części.
U odmian wrażliwych na warunki uprawy — szczególnie świetlne — efektem zmian w natężeniu światła we wczes­nym okresie rozwoju roślin jest wyrastanie kwiatostanu pod kątem ostrym oraz rozmieszczenie kwiatów na całej jego długości. Wreszcie, zanik lub szczątkowy rozwój kwiatostanów oraz mała liczba wykształconych kwiatów to następstwo przygotowania rozsady przy niższym od optymalnego natężeniu światła.

Zabieg doświetlania należy rozpocząć od dnia, w którym siewki rozkładają liścienie. Siewki można doś­wietlać w ciągu całej doby przez 12 dni, co skraca przygotowanie rozsady o 5–7 dni. Dalsze 24-godzinne doświetlanie powoduje zaburzenia we wzroście. Najwłaściwsze jest doświetlanie przez 8 godzin dziennie. Doświetlanie w dzień jest uzasadnione podczas pochmurnej pogody. Minimalna przerwa nocna (okres całkowitej ciemności) w czasie przygotowania rozsady wynosi 8 godzin na dobę, przy czym musi przypadać codziennie w tych samych godzinach. Brak przerwy nocnej prowadzi do poważnych zaburzeń zarówno we wzroście, jak i w rozwoju, powodując w krańcowych sytuacjach całkowite zamieranie roślin.

W ciągu doby najbardziej odpowiednie jest doświetlanie rozsady pomidorów od zmierzchu, czyli od godziny 16.00 do 24.00 (światło dzienne, a następnie 8 godzin światła sztucznego) lub od północy, to jest w godzinach 24.00–8.00 (8-godzinne doświetlanie + światło dzienne). Zarówno pierwszy, jak i drugi okres doświetlania bezpośrednio połączy światło dzienne ze światłem sztucznym, a przerwa nocna dla obydwu możliwości wynosi 8 godzin. Rozsadę doświet­la się od fazy wschodów aż do sadzenia na miejsce stałe.
W końcowym okresie doświetlanie skraca się do 6 godzin albo nawet zaprzestaje się go na 2 lub 3 dni, jeżeli sadzenie roś­lin na miejsce stałe będzie przypadać w czasie gorszych warunków świetlnych. Przeciętny okres doświetlania rozsady przygotowanej w podłożu z wełny mineralnej do nasadzeń wiosennych trwa zazwyczaj 20–28 dni, a do 24 dni dłużej w przypadku rozsady produkowanej metodą tradycyjną.

Naświetlanie

Bardzo dobry efekt uzyskuje się produkując rozsadę wyłącznie przy świetle sztucznym. Do tego celu można przeznaczyć każde pomieszczenie (piwnica, magazyn, przechowalnia, itp.), w którym będą utrzymane optymalne warunki wzrostu. Dobrze izolowane pomieszczenia nie muszą być wyposażone w dodatkową instalację grzewczą, gdyż w czasie włączenia lamp ilość ciepła jest zwykle wystarczająca. Duża łatwość utrzymania temperatury optymalnej dla roś­lin oraz jednakowe natężenie napromieniowania w czasie naświetlania pozwala na dokładne ustalenie czasu przygotowania rozsady. Okres produkcji zależy od długości naświetlania. Przy 12-godzinnym naświetlaniu o natężeniu 4 tys. lx przygotowanie rozsady trwa około 50 dni. Podczas naświetlania powinna być utrzymywana temperatura około 20°C, a w okresie ciemności 16°C.

Do przygotowania rozsady wyłącznie przy świetle sztucznym i wykorzystaniu światła lamp sodowych należy użyć tak zwanego światła mieszanego. Można to uzyskać przez zamontowanie lamp sodowych wraz z lampami rtęciowymi lub lamp typu Agro, które uzupełnią niewystarczającą ilość światła niebieskiego. Przy korzystaniu wyłącznie z lamp sodowych (bez światła mieszanego) rośliny należy naświetlać przez około 2 tygodni po 12 godzin na dobę, a następnie — do końca produkcji rozsady — przez 10 godzin. Wydłużanie czasu doświetlania do 16 godz. na dobę wpływa niekorzystnie na wzrost roślin. Są one wydelikacone i mają wydłużone międzywęźla, ze względu na zbyt niską emisję światła niebieskiego. W produkcji rozsady naświetlanej siew nasion, pikowanie siewek i doniczkowanie rozsady przeprowadza się według ogólnie przyjętych zasad, nie dopuszczając do wzajemnego cieniowania się roślin.

Rozsada produkowana przy świetle sztucznym powinna być przeznaczona do sadzenia przed końcem lutego w dni pochmurne. Gdy będzie ona sadzona na miejsce stałe przy silnym nasłonecznieniu, może wykazać zaburzenia we wzroście i ulec zniszczeniu.

Montaż instalacji oświetleniowej

Szybkość wzrostu i rozwoju roślin zależy przede wszystkim od natężenia napromieniowania, to jest energii promienistej przypadającej na jednostkę powierzchni uprawy, a więc mocy i liczby zainstalowanych punktów świetlnych.

Do uzupełnienia światła naturalnego sztucznym w okresie produkcji rozsady pomidorów stosowano lampy rtęciowe LRFR o mocy 250 W lub 400 W. Obecnie najczęściej używane są lampy sodowe o mocy 400 W i 600 W.

Lampy 250-W zaleca się zawieszać na wysokości 50–60 cm od wierzchołków roślin, jedna taka lampa powinna przypadać na jeden metr kwadratowy. Lampy o mocy 400 W należy umieszczać na wysokości 70–80 cm, przy zachowaniu gęstości rozmieszczenia — 1 lampa na 1,5–1,6 m2. Lampy sodowe, w porównaniu z lampami rtęciowymi, przetwarzają o około 25% więcej energii elektrycznej na promieniowanie świetlne, dlatego umożliwiają doświetlanie większej powierzchni. Lampa sodowa 400-W jest 1,5 razy skuteczniejsza niż rtęciowa LRFR o takiej samej mocy. Badania wykazały, że doświetlanie lampami sodowymi WLS-400 przy gęstości rozmieszczenia 1 lampa na 2,2–2,5 m2 dało taki sam efekt, jak użycie lamp LRFR 400 W (1 lampa na 1,5 m2 powierzchni uprawowej). Zwiększenie gęstości rozmieszczenia lamp sodowych — 1 lampa WLS-400 W na 1,6 m2 powierzchni — powodowało natomiast skrócenie czasu przygotowania rozsady o 1/3 w porównaniu z użyciem lamp LRFR, a także pozwalało na uzyskanie rozsady większej, silniejszej, bardziej zaawansowanej w rozwoju od rozsady standardowej, uzyskanej przy takim samym czasie naświetlania. Przy zainstalowaniu mocy mniejszej niż 250 W/m2 — 1 lampa sodowa 400-W na 2,2–2,5 m2 po­wierzchni — uzyskano rozsadę standardową, bez skrócenia czasu produkcji, lecz przy zmniejszeniu kosztów doświetlania.

Przeprowadzone badania nad efektem stosowania wysokoprężnych lamp sodowych przy produkcji rozsad pomidorów wykazały możliwości poprawy rozsyłania światła i zwiększenia powierzchni doświetlanej przez jedną lampę, dzięki zastosowaniu odpowiednich opraw z odbłyśnikiem, na przykład typu ORX, ZATRA, GAN. Jedna lampa sodowa 400-W wyposażona w oprawę emituje wystarczającą ilość światła do doświetlenia rozsady na powierzchni około 4,5–6,0 m2.

Lampy sodowe o mocy 600 W zapewniają dobre oświet­lenie powierzchni około 10 m2 przy natężeniu około 6 tys. lx. Lampy te instaluje się w specjalnych oprawach, co poprawia skuteczność ich działania. Przydatność montażu wysokoprężnych lamp sodowych 400-W i 600-W w oprawach Zatra 2 i Zatra 2.1 do produkcji rozsad warzyw została potwierdzono w badaniach Instytutu Warzywnictwa. Uzyskano rozsadę o bardzo dobrych parametrach wzrostu (tab. 2).

Tabela 2. Ocena przydatności i skuteczności stosowania opraw oświetleniowych ZATRA do wysokoprężnych lamp sodowych przy produkcji rozsady pomidorów (IW Skierniewice, 1999 r.)

1 liczony od zapikowania siewek do doniczek; 2 masa rośliny — część nadziemna (bez systemu korzeniowego); 3 średnica łodygi mierzona pod pierwszym i trzecim liściem od dołu rośliny

Do lamp sodowych SON-T PIA 400 można stosować również oprawę GAN 400 AL, natomiast dla lampy SON-T PIA 600 — GAN 600 AL. W ostatnim czasie asortyment opraw do lamp sodowych zastał powiększony o oprawy HS 2000.

O wysokości zawieszenia lamp sodowych decyduje: moc lampy, rodzaj oprawy oraz wymagane natężenie oświetlenia. Na przykład, aby uzyskać natężenie światła 4–4,5 tys. lx, lampy sodowe 400-W zamontowane w oprawie ORS należy umieścić na wysokości 1,1–1,5 m, natomiast lampy o mocy 600 W w oprawie tego samego typu — na wysokości 1,8–2,0 m. Lampy przeznaczone do przygotowania rozsady — zarówno do doświetlania, jak i naświetlania — muszą być instalowane w sposób umożliwiający regulację wysokości w miarę wzrostu roślin.