Jak przeciwdziałać obniżaniu się dochodów?

• Poszukiwać możliwości obniżenia kosztów produkcji, zaopatrzenia oraz sprzedaży, w sytuacji, gdy ma się minimalny wpływ na cenę zbytu.

• Rozważyć możliwości zwiększania produkcji jako sposobu na ograniczanie kosztów (zwłaszcza stałych), jednakże pod warunkiem istnienia możliwości zbytu towarów.

• Wspólnie z innymi rolnikami sprzedawać produkty i kupować środki produkcji w ramach grup producenckich.

• Poszukiwać dodatkowych dochodów z działalności pozarolniczej.

Do realizacji powyższych działań niezbędne jest prowadzenie rachunku ekonomicznego, który jest jednym z narzędzi zarządzania gospodarstwem i podejmowania decyzji o tym, co, ile, oraz jak produkować. Rachunek ekonomiczny może być prowadzony w odniesieniu do przeszłości, jak i do przyszłości, czyli planowania. Na podstawie oceny rezultatów gospodarczych z przeszłoś­ci można dokonać analizy działalności gospodarczej. Szczególnie interesująca jest część rachunku ekonomicznego, której treścią są ekonomiczne podstawy decyzji, czyli udzielenie odpowiedzi na pytanie: jaka była opłacalność zarówno poszczególnych działalności produkcyjnych, jak i w całym gospodarstwie?

Definicja

Rachunkowość rolna to system ewidencji gospodarczej ujmujący w liczbach procesy zaopatrzenia, produkcji i zbytu oraz wyniki działalności gospodarczej, spożycie, akumulację i inne towarzyszące im zjawiska finansowe związane z ruchem należności i zobowiązań w gospodar­s­twie. Rachunkowość obejmuje ogół zapisów i obliczeń dotyczących przeszłości, teraźniejszości oraz przyszłoś­ci. Część danych liczbowych niezbędnych do prowadzenia rachunku ekonomicznego na etapie planowania musi pochodzić także spoza gospodarstwa. Dotyczy to nie tylko działalności, której dotychczas nie prowadzono, lecz przede wszystkim cen środków produkcji i zbywanych towarów. Możliwość uzyskiwania we właściwym czasie odpowiednich informacji jest warunkiem koniecznym podejmowania prawidłowych decyzji w gospodarstwie rolnym.

Celem rachunkowości jest ukazanie w mierniku pieniężnym stanu i ruchu zasobów jednostki gospodarczej, źródeł ich finansowania oraz przebiegu i wyników działalności gospodarczej. Przez pojęcie rachunkowości należy więc rozumieć całościowy i zwarty system ciągłego oraz systematycznego gromadzenia i przetwarzania danych oraz prezentowania informacji ekonomiczno-finansowych. Na system ten składają się: księgowość, rachunek kosztów i sprawozdawczość finansowa.

Funkcje

Podstawowa jest funkcja ewidencyjna. W jej ramach prowadzi się zapisy zdarzeń gospodarczych, które powodują zmiany ilościowe i jakościowe w składzie środków gospodarstwa lub źró­dłach ich pochodzenia. Ewidencja powstaje na drodze zorganizowanego gromadzenia zapisów pierwotnych i jest podstawą dalszych przetworzeń. Szczegółowość zapisów zależy od potrzeb. Może obej­mować ewidencję zdarzeń umożliwiających ustalenie nakładów, a następnie kosztów ponoszonych na poszczególne działalności produkcyjne i usługowe oraz funkcje gospodarstwa. Najszerszy system zapisów potrzebny jest do prowadzenia rachunkowości, z której będzie się korzystać w celu lepszego zarządzania gospodarstwem. Elementami rachunkowości rozumianej jako system przetwarzania informacji są:

• gromadzenie danych pierwotnych (ewidencja),
• ich przechowywanie (pamięć, dowody),
• przetwarzanie oraz
• prezentacja informacji powstałych w wyniku przetwarzania danych.

Funkcja pamięci odnosi się nie tylko do przechowywania danych o zdarzeniach już zaistniałych, ale także o przyszłych, które mają dopiero wystąpić. Ta część funk­cji pamięci w pełni może być realizowana w systemach rachunkowości wspomaganych kom­puterami — chodzi w tym przypadku o tak zwane przypominanie — na przykład o terminach płatności.

Funkcja dowodowa jest szczególnie istotna w rozliczeniach podatko­wych (podstawa obliczeń podatków od ustalonego dochodu, dowody wpłat). Funkcja kontroli dotyczy różnych zakresów działalności gospo­darstwa, może mieć charakter bierny, gdy jej przedmiotem będzie kontrola zużycia środków produkcji (tylko dla potrzeb własnych, a nie zewnętrznych organów kontrolnych).

Księgowość tworzy bazy danych. Działalność tę nazywa się często prowadzeniem ksiąg rachunkowych. Na podstawie zarejestrowanych danych ilościowych i wartościowych możliwe jest opisanie w jednostkach pieniężnych stanu oraz obrotu różnymi materiałami i produktami. Umożliwia to przygotowanie zestawów informacji wyjściowych do podejmowania decyzji. Rachunek kosztów obejmuje działania służące odzwierciedleniu procesu zaopatrzenia, produkcji i zbytu w ustalonych przedziałach czasu, a sprawozdawczość finansowa — zestaw informacji wytwarzanych przez system rachunkowości.

Rachunkowość finansowa informuje o stanie finansowo-majątkowym gospodarstwa i osiągniętych wynikach ekonomicznych, w tym finansowych. Ten rodzaj rachunkowości jest regulowany prawnie (między innymi przez ustawę o rachunkowości oraz prawo podatkowe) i podlega kontroli finansowej z zewnątrz. Sprawozdania finansowe mają jednolity format i muszą być ujawniane. Odmianą rachunkowości finansowej, której punktem wyjścia są regulacje prawa podatkowego, a celem — wyznaczanie zobowiązań podatkowych — jest rachunkowość podatkowa.

Korzyści z prowadzenia rachunkowości

Trafne decyzje w gospodarstwie są możliwe jedynie wtedy, gdy mamy niezbędne informacje (zapisy) do ich podjęcia. Decyzje te dotyczą z reguły zasobów ziemi, ludzi, maszyn i narzędzi oraz kapitału i pozwalają rozstrzyg­nąć:

• Jakie produkty wytwarzać?
• Jak dużo produkować?
• Jakie środki produkcji i jaką ich ilość oraz w jaki sposób (według jakiej technologii) je zastosować?
• Kiedy i gdzie dokonywać sprzedaży i zakupów?
• W ja­ki sposób finansować działalność gospodarstwa?

Na podstawie doświadczeń z działalności gospodarstw na zachodzie Europy, określono cztery podstawowe warunki zarządzania gospodarstwem:

I rozumienie zasad i ograniczeń funkcjonowania gos­podarstwa rolnego;

II znajomość istniejącego stanu gospodarstwa uzys­kana na podstawie analizy danych z rachunkowości;

III umiejętność sporządzania długo- i krótkoterminowych planów opartych na znajomości technicznych i finansowych możliwości gospodarstwa;

IV prowadzenie rachunkowości zapewniającej właściwą kontrolę realizacji opracowanych planów.

Korzyści bezpośrednie. Należą do nich:

• pozyskanie informacji służących bieżącej ocenie wyników, kontroli dokonanych rozliczeń z odbiorcami produktów i dostawcami materiałów oraz porównań uzyskanych wyników z planowanymi;
• ułatwienie ustalania zdolności kredytowej oraz uwiarygodnienie rolnika przy ubieganiu się o kredyty bankowe (prawdopodobnie w obecnych warunkach gospodarstwa w znacznie większym stopniu niż wcześniej będą korzys­tać z zewnętrznych źródeł finansowania, głównie w postaci kredytów krótko- i długoterminowych na rozwój i modernizację gospodarstw);
• nabranie nawyku systematycznego prowadzenia i dokumentowania zapisów, który może być przydatny, a nawet konieczny, dla prowadzenia książki przychodów i rozchodów, określania dochodu podlegającego opodatkowaniu oraz rozliczania podatku od towarów i usług (VAT);
• uzyskanie danych do kalkulacji dotyczących między innymi zmian nakładów i zwiększenia ich poziomu, zmian technologii produkcji oraz gospodarowania zapasami;
• uzyskanie informacji niezbędnych do podjęcia działalności grupowej (dane o cenach i kwotach płaconych za materiały do produkcji, o marżach hurtowych, detalicznych i ich udziale w cenach płaconych za środki produkcji, o cenach i kwotach uzyskiwanych ze sprzedaży własnych produktów);
• nabycie umiejętności profesjonalnego gospodarowania z pomocą sprawozdań o osiąganych wynikach;
• uporządkowanie dokumentów gromadzonych dotychczas w różnych miejscach;
• podwyższenie wiedzy z zakresu ekonomiki i zarządzania.

Korzyści pośrednie. Dane rachunkowe zbierane w sposób jednolity z gospodarstw służą do tworzenia baz danych, które stanowią podstawę zestawień wyników różnych grup gospodarstw. Tak uporządkowane informacje wykorzystywane są do sporządzania analiz bieżącej sytuacji różnych gospodarstw, a także do oceny skutków wprowadzenia zmian w polityce rolnej. Pośrednimi korzyściami z prowadzenia rachunkowości mogą być lepsze warunki makroekonomiczne gospodarowania, tworzone przez decydentów w ramach programów narodowych czy też Wspólnej Polityki Rolnej. Obowiązujące obecnie zasady uzyskiwania dotacji przez rolników uwidoczniają olbrzymie znaczenie dobrych i rzetelnych danych. Oznacza to również konieczność aktywnego uczestnictwa rolników w dostarczaniu precyzyjnych i wiarygodnych danych. Udział ten jest konieczny dla uzyskania dopłat z określonych tytułów, gdyż taka pomoc jest udzielana wyłącznie na postawie wniosków składanych przez rolników.

Kolejną korzyścią jest wykorzystanie danych z rachun­kowości do analizy działalności gospodarczej, obejmującej całość działań prowadzących do krytycznej oceny wyników ekonomicznych i produkcyjnych. Treścią analizy powinno być także ustalenie przyczyn, które wpłynęły na uzyskanie takich, a nie innych efektów. Wnioski z ana­lizy mogą stanowić podstawę podejmowania decyzji o bieżącej i planowanej działalności w gospodars­twie.

Dane z rachunkowości służą także do ustalenia nadwyżki bezpośredniej (czyt. też "Hasło Ogrodnicze" 9/2003), czyli podstawowej kategorii ekonomicznej obliczanej na poziomie gospodarstwa rolnego w UE, a odzwierciedlającej nadwyżkę wartości produkcji z danej
działalności nad wartością kosztów bezpośrednich.