Tabela 1. Wpływ sposobu prowadzenia i cięcia na liczbę, masę i strukturę plonu papryki o owocach typu "blok" A

* owoce handlowe należące do klasy I i II (patrz HO 6/2004)

Cięcie podstawowe

Jest to usuwanie owocu z pierwszego rozgałęzienia pędu głównego. Najlepszym momentem na wykonanie tego zabiegu jest okres, w którym zawiązki mają wielkość od orzecha laskowego do włoskiego. Po usunięciu kwiatów, często w tym samym miejscu pojawiają się nowe, a przy opóźnieniu tego zabiegu trzeba wyrzucać spory już owoc. Zaniechanie usuwania zawiązków daje pozorne korzyści — pierwszy owoc dojrzewa wówczas wcześ­nie. Jednak jest on na ogół zniekształcony, ze względu na problemy z pobieraniem fosforu w okresach ochłodzeń występujących zwykle po sadzeniu. Nieprawidłowy przebieg procesów (na przykład rozwój i kiełkowanie pyłku) zachodzących z udziałem tego pierwiastka przy jego niedoborach prowadzi do niedorozwoju gniazd nasiennych i niewytwarzania się nasion, a to skutkuje nierównomiernym rozrastaniem się ścian owocu (fot. 1). Intensywne nawożenie azotowe może wówczas poprawić wprawdzie rozbudowę masy wegetatywnej, ale osłabiony już system korzeniowy i tak nie będzie funkcjonował prawidłowo, rośliny będą więc raczej "pędzone", zamiast normalnie rosnąć. Efektem będzie intensywny wzrost owoców na długość i większa ich wrażliwość na suchą zgniliznę, będą one miały cieńsze ścianki, wydłużony okres dojrzewania i większą skłonność do ordzawień.

Fot. 1. Brak nasion w gnieździe nasiennym jest przyczyną nieprawid­łowego rozwoju owocu

Cięcie wstępne (ograniczone)

Jest to wyprowadzenie z pierwszego ("zerowego") węz­ła głównych pędów owocujących — tak zwanych przewodników lub pędów I rzędu. Liczba przewodników zależy od gęstości nasadzenia i systemu prowadzenia roślin. "Wyprowadzanie" pędów polega na usuwaniu wszystkich zbędnych na danym etapie części wegetatywnych i generatywnych. Cięcie wstępne ma na celu doprowadzenie do takiego stanu, aby w węźle przewodnika znajdował się jeden liść, jeden zawiązek, przedłużenie przewodnika i pęd boczny zakończony jednym liściem. Ponieważ główną rolę w odżywianiu owocu odgrywa liść położony ponad nim, dlatego cięcie to należy wykonywać wówczas, gdy łatwo jest wyselekcjonować ten liść podczas usuwania pozostałych fragmentów pędu bocznego. Zasadą cięcia wstępnego jest oczyszczenie tylu węzłów na każdym przewodniku, ile jest przewodników na roślinie. Dzięki temu owoce na nich dorastające nie będą się zakleszczać.

W uprawach ekstensywnych często poprzestaje się na tym etapie. W takiej sytuacji owocowanie skupia się w centralnej partii rośliny i rzadko zawiązują się owoce powyżej 5. piętra korony. Papryka ma doskonały system samoregulacji liczby zawiązków, w zależności od możliwości ich wykarmienia, dlatego rośliny cięte tylko wstępnie wytwarzają kilkanaście owoców, a pozbawione innych części generatywnych wszystkie siły życiowe skupiają na ich wykarmieniu, dzięki czemu przy braku konkurencji mogą uzyskać przynajmniej dwukrotnie większą masę niż typowa dla danej odmiany. Dojrzewają jednak również prawie dwukrotnie dłużej, ich kształt pozostawia wiele do życzenia i trudno doszukać się cech charakterystycznych dla odmiany (czego wymagają standardy europejskie).

Cięcie zasadnicze

Sukcesywne cięcie, według zasad cięcia wstępnego, określane jest jako cięcie zasadnicze i stwarza możliwość prowadzenia roślin na 1–4 przewodniki, zależnie od gęstości sadzenia. Systematyczna kontrola (co 2–3 tygodnie) i usuwanie zbędnych części zapewni sukcesywne zawiązywanie i dorastanie owoców (fot. 2) na każdym piętrze korony, składającej się z samych przewodników.

Fot. 2. Na systematycznie ciętych pędach zawiązują się i dojrzewają kształtne owoce

Papryka zachowuje swoistą hierarchię "ważności pędów". Zwykle jeden z pędów z tego samego węzła jest silniejszy niż drugi i ma większe znaczenie dla owocowania. Drugi pęd w węźle przewodnika nosi nazwę pędu bocznego i na nim również mogą zawiązywać się dorodne owoce. Jeśli rośliny są silne, a warunki uprawy sprzyjają intensyfikacji plonowania lub odwrotnie — gdy z jakiegoś powodu straciliśmy zawiązki na przewodniku, można plonowanie przenieść na pędy boczne. Obowiązuje taka sama zasada cięcia, jak w węzłach na przewodniku (1 liść + 1 zawiązek + przedłużenie pędu + fragment pędu bocznego z liściem). Tak cięte rośliny wydają owoce kształtne, o wielkości charakterystycznej dla odmiany, grubościenne i szybko się przebarwiające.

Cięcie pielęgnacyjne

to usuwanie płonnych pędów wyrastających do wnętrza rośliny, części nadłamanych, zwiędniętych, a przede wszystkim chorych oraz pędów, na których definitywnie zakończyło się owocowanie. Liście poniżej węzła głównego usuwa się w momencie rozpoczynania owocowania, aby nie stanowiły konkurencji dla młodych owoców oraz w celu poprawy cyrkulacji powietrza. Po takich zabiegach pielęgnacyjnych zaleca się opryskiwanie preparatami grzybo- i bakteriobójczymi.

Cięcie ogławiające

Do prawidłowego odżywienia owocu wystarczają dwa w pełni wyrośnięte liście. Zbyt wiele "nadprogramowych" części zielonych pozbawia owoce należnej im porcji asymilatów i substancji mineralnych, zwłaszcza przy pogorszeniu się warunków — na przykład jesienią, a także gdy planujemy wcześniej zakończyć uprawę i przyspieszyć dojrzewanie ostatnich owoców. W tym celu usuwa się wierzchołki pędów ponad liściem "przypisanym" do ostatniego owocu o masie nie mniejszej niż 100 g (w tunelach ogrzewanych — w stadium orzecha włoskiego). Zabieg taki wykonuje się około półtora miesiąca przed planowanym końcem uprawy. Jeśli masa zielona nie jest zbyt obfita, można pokusić się jedynie o zdjęcie zbędnych kwiatów i zawiązków, ale pochłania to znacznie więcej uwagi i czasu.

Na jakość owoców pewien wpływ ma także sposób prowadzenia roślin papryki. Częstą metodą prowadzenia roślin ciętych sukcesywnie jest przywiązywanie poszczególnych pędów do sznurów pionowych — sposób pracochłonny i narażający kruche pędy na złamania i opadanie owoców. Dzięki niemu jednak owoce mają przestrzeń do wzrostu. Dużo lepszą metodą jest jednak prowadzenie roślin między blisko rozpiętymi podwójnymi linami w rzędach — tak zwany szpaler hiszpański. Dwie naprężone linki (w Hiszpanii i Izraelu stalowe linki naciągane są ciągnikiem) znajdują się w odległoś­ci od 2 do 5 cm od siebie i rozpięte są co 30–50 cm na stabilnych pionowych wspornikach. Prowadzenie roślin polega na sukcesywnym wsuwaniu między linki pędów dorastających do kolejnych poziomów. Jest to nie tylko łatwe i szybkie, ale także poprawia cyrkulację powietrza i ekspozycję owoców na światło oraz preparaty chemiczne czy nawozy dolistne (co jest niezmiernie ważne przy opryskiwaniu roztworem saletry wapniowej).

Przy wyżej wymienionych systemach podwiązywania roślin paprykę prowadzi się na 1 pęd-przewodnik sadząc 12–16 roślin na metrze kwadratowym. Uprawy dwupędowe znajdują zastosowanie w produkcji krótkoterminowej (np. przedplon przed chryzantemami czy poplon po ogórkach) lub intensywnej — na belach słomy, na wełnie mineralnej itp., wszędzie tam, gdzie opłaca się posadzić rośliny co 20 cm, ale za to w szeroko rozmieszczonych rzędach, rozpinając pędy w systemie "V" lub w szpalerze "hiszpańskim". Tak prowadzone rośliny dają najbardziej kształtne owoce.

Papryka wykształca 2 lub 3 pędy w głównym węźle. Decydując się na uprawę "na 3 lub 4 pędy", z pierwszego węzła na jednym lub obu przewodnikach trzeba wyprowadzić dodatkowy pęd boczny, który będzie równie silny jak przewodnik, tak aby na poziomie trzeciego węzła wyraźnie można było już wyróżnić pędy I rzędu.

Owocowanie papryki jest najbardziej wydajne wówczas, gdy na metr kwadratowy przypada około 12 pędów (nie mniej niż 9 i nie więcej niż 16). Wówczas dorastanie owoców jest równomierne i mają one odpowiednio dużo przestrzeni do wzrostu (tab. 2).

Tabela 2. Wpływ sposobu prowadzenia roślin na plonowanie papryki

* tylko owoce o wartości handlowej (I i II klasy)

Większość upraw w tunelach nieogrzewanych, w których rośliny nie są zbyt wysokie, prowadzona jest w po-staci podwójnych rzędów (fot. 3), otoczonych poziomy­mi linami rozpiętymi co 40–50 cm — czyli w tak zwanym szpalerze tradycyjnym (szerokim). Wadą tego systemu jest to, że nie zabezpiecza on roślin przed przechylaniem się na przejścia. Przy każdym poruszeniu jednej rośliny odczuwają to wszystkie, prowadzenie zbiorów jest utrudnione, a pędy łamią się podczas najdrobniejszych zabiegów pielęgna­cyjnych. Lepiej, jeśli li­nami otoczone są tylko pojedyncze rzędy, rośliny wspierają się wówczas o siebie tylko wzdłuż rzędu. Obustronny dostęp do roślin znacznie ułatwia pracę. Krzyżowanie sznurów między pojedynczymi roślinami w "ósemki" jest przydatne tylko w przypadku odmian bardzo niskich, na przykład Mira, Zorza, Karpatia F₁, które w tunelach ros­ną nieco silniej niż w gruncie otwartym. Wystarcza im jednak wsparcie na poziomie pierwszego rozgałęzienia. (Pamiętajmy, że owoce tych odmian na unijnym rynku również muszą spełniać wymogi standardów, które będą przestrzegane także przez naszych dotychczasowych kontrahentów zza wschodniej i południowej granicy.)

Fot. 3. Przy prowadzeniu roślin w szerokim szpalerze łatwo dochodzi do łamania się pędów